Historia

16 września

Ostatnia aktualizacja: 16.09.2011 00:00
ENIAC - pierwszy komputer.

1945 - Amerykanie zaprezentowali prototyp pierwszej w świecie elektronicznej maszyny do liczenia ENIAC. Maszyna była programowana przez ręczne przełączanie przewodów, pamięć służyła wyłącznie do przechowywania liczb. Na pierwszy komputer składały się ustawione w prostokącie 12 na 6 m w kształcie litery U czterdzieści dwie pomalowane na czarno szafy z blachy stalowej – każda miała 3 m wysokości, 60 cm szerokości i 30 cm głębokości – mieściły 18 800 lamp elektronowych szesnastu rodzajów; zawierały ponadto 6000 komutatorów, 1500 przekaźników, 50 000 oporników. Całość – jak powiedziano przedstawicielom prasy – wymagała ręcznego wykonania 0,5 mln lutowań. Maszyna ważyła 30 ton i pobierała 140 kW mocy.  

Pozostałe wydarzenia:

1620 - Pod Cecorą zaczęła się bitwa wojsk polskich, dowodzonych przez hetmana Stanisława Żółkiewskiego, z Turkami. Zakończyła się 19 września klęską Polaków i śmiercią hetmana.  

1668 - Podczas obrad sejmowych król Jan II Kazimierz Waza, zniechęcony do dalszych rządów, złożył koronę. Po abdykacji opuścił kraj i zamieszkał w opactwie benedyktynów w Saint Germain we Francji. Był to koniec panowania dynastii Wazów w Polsce.

1736 - Zmarł Gabriel Fahrenheit, Gdańszczanin działający w Amsterdamie, wynalazca termometru rtęciowego, twórca 212-stopniowej skali temperatury nazwanej jego nazwiskiem. Skala Fahrenheita używana jest do dziś w krajach anglosaskich. (ur. 24.05.1686) 275. rocznica

1745 - Urodził się Michaił Kutuzow, rosyjski generał-feldmarszałek, uczestnik wojny z Turcją w 1770 roku i wojen napoleońskich. (zm. 28.04.1813)       

1758 - Urodził się Jakub Fryderyk Hoffman, polski lekarz, przyrodnik, działacz społeczny, profesor historii naturalnej na Akademii Lekarskiej w Warszawie, gdzie zorganizował gabinet historii naturalnej oraz Ogród Botaniczny. (zm. 1830)  

1782 - Zmarł Farinelli, właściwe nazwisko Carlo Broschi, włoski śpiewak - kastrat (sopran), jeden z ostatnich wielkich kastratów w historii opery. Występował w Rzymie, Wiedniu i Londynie. Przez 20 lat śpiewał na dworze hiszpańskim. (ur. 24.01.1705)

1796 - Urodził się Marcin Zaleski, malarz, profesor warszawskiej Szkoły Sztuk Pięknych, wychowawca kilku pokoleń malarzy. Jest autorem wielu obrazów o tematyce warszawskiej. (zm. 1877) 215. rocznica

1810 - Proklamowanie niepodległości Meksyku. Tego dnia jest tam obchodzone święto narodowe.

1815 - W Paryżu podpisano "Akt wzajemnej pomocy monarchów chrześcijańskich", zwany później "świętym przymierzem".  Pod dokumentem podpisali się władcy: Rosji - cesarz Aleksander I, Austrii - cesarz Franciszek I i Prus - król Fryderyk Wilhelm III.       

1825 - Zmarł Franciszek Karpiński, poeta, autor pieśni religijnych "Kiedy ranne wstają zorze" i "Bóg się rodzi", sielanki "Laura i Filon" oraz tragedii "Judyta". (ur. 04.10.1741) 

1859 - David Livingstone, szkocki misjonarz, badacz Afryki, odkrył jezioro Niasa.

1863 - Urodził się Marian Raciborski, botanik, badacz flory Polski i Jawy, współtwórca polskiej paleobotaniki i ruchu ochrony przyrody w Polsce. Prowadził pionierskie badania nad zagadnieniami botaniki tropikalnej, opisując 300 nowych gatunków grzybów pasożytniczych, którym nadał nazwy związane z literaturą polską, na przykład: Balladyna, Goplana, Irydion. (zm. 24.03.1917)

1869 - Zmarł Thomas Graham, angielski chemik, w 1829 roku sformułował prawo dyfuzji gazów zwane prawem Grahama. Stworzył podstawy chemii koloidów. (ur. 21.12.1805)  

1874 - Zmarł Maksymilian Gierymski, malarz, autor licznych obrazów o tematyce powstańczej, scen batalistycznych, rodzajowych, pejzaży: "Pochód Kozaków", "Patrol powstańczy", "Pikieta", "Wyjazd na polowanie", "Zwiad kozaków kubańskich".  (ur.15.10.1846) 

1874 - Urodził się Edward Cyprian Puchalski, reżyser teatralny i filmowy, jeden z pionierów polskiej kinematografii, twórca filmów: "Bartek zwycięzca", "Ordynat Michorowski", "Rycerze mroku", "Trędowata", "O czym się nie mówi", "Ludzie dzisiejsi". (zm. 08.11.1942)

1876 - Urodził się Ellsworth Huntington, amerykański geograf, prowadził badania w dolinie Eufratu, w Palestynie, Turkiestanie, Azji Mniejszej, Meksyku, autor prac naukowych rozwijających teorię zależności rozwoju cywilizacji ludzkiej od warunków klimatycznych (zm. 17.10.1947) 135. rocznica

1887 - Urodziła się Nadia Juliette Boulanger, francuska kompozytorka, dyrygent, pianistka. Poświęciła się pracy pedagogicznej, stając się z czasem jednym z najwybitniejszych pedagogów kompozycji w XX wieku. Prowadziła działalność pedagogiczną we Francji i w Stanach Zjednoczonych. Do jej uczniów należą polscy muzycy, między innymi: Grażyna Bacewicz, Wojciech Kilar, Stefan Kisielewski, Romuald Twardowski. (zm. 22.10.1979)

1888 - Urodził się Frans Emil Sillanpaa, fiński pisarz, laureat Literackiej Nagrody Nobla w 1939 roku. Wydał między innymi powieści "Słońce życia", "Droga człowieka" oraz najsłynniejszą - "Nabożna nędza". (zm. 1964)

1891 - Urodził się Karl Dönitz, admirał, od 1943 roku dowódca Kriegsmarine, ostatni naczelny dowódca Wehrmachtu i prezydent Rzeszy (wyznaczony przez Hitlera), utworzył we Flensburgu ostatni rząd III Rzeszy i udzielił pełnomocnictw do podpisania bezwarunkowej kapitulacji. (zm. 24.12.1980) 120. rocznica

1895 - Urodził się Franciszek Żwirko, pilot wojskowy i sportowy. W 1932 roku wraz ze Stanisławem Wigurą był zwycięzcą w  lotniczym Challenge'u. Zginął w katastrofie samolotu 11 września 1932 roku.          

1895 - Urodził się Karol Rathaus, kompozytor, jeden z pionierów muzyki filmowej, napisał muzykę do 17 filmów, między innymi "Bracia Karamazow", "Amok". (zm. 21.11.1954)   

1897 - Urodził się Wacław Kuchar, jeden z najwszechstronniejszych sportowców w historii polskiego sportu. Był piłkarzem, lekkoatletą, sędzią sportowym i trenerem. (zm.13.02.1981)

1899 - W Miłosławiu koło Wrześni (Wielkopolska) odsłonięto pomnik Juliusza Słowackiego, dłuta Władysława Marcinkowskiego.

1924 - Urodziła się Lauren Bacall, właściwie Betty Joan Perske, amerykańska aktorka filmowa. Zagrała między innymi w filmach: "Mieć i nie mieć", "Morderstwo w Orient-Ekspresie", "Pret-a- Porter", "Misery", "Miłość ma dwie twarze", "Wielki sen".

1925 - Urodził się B.B. King, właściwie Riley B. King, amerykański wokalista jazzowy i bluesowy, gitarzysta, kompozytor i autor tekstów, w swoich utworach łączył elementy bluesa, jazzu, rocka i muzyki country, jeden z najwybitniejszych przedstawicieli gatunku, został obdarzony nieformalnym tytułem "King of Blues", w 2003 roku znalazł  się na 3. miejscu listy 100 największych gitarzystów wszech czasów magazynu "Rolling Stone".

1927 - Urodził się Peter Falk, amerykański aktor, znany przede wszystkim z roli tytułowego porucznika w serialu "Columbo". Zagrał również w filmach: "Mężowie", "Kobieta pod presją", "Premia",  "Wielki kłopot", "Niebo nad Berlinem".

1929 - Kościół prawosławny w Polsce otrzymał status Kościoła autokefalicznego. (zm. 23.06.2011)

1931 - Urodził się Tadeusz Gocłowski, biskup rzymskokatolicki, lazarysta, biskup pomocniczy gdański w latach 1983 -1984, biskup diecezjalny gdański w latach 1984 - 2008, od 2008 roku arcybiskup senior archidiecezji gdańskiej. 80. rocznica

1932 - Zmarł Ronald Ross, angielski lekarz, znawca chorób pasożytniczych, patolog, profesor medycyny tropikalnej. Za badania nad malarią otrzymał w 1902 roku Nagrodę Nobla. Pierwszy udowodnił,  że komary przenoszą malarię. (ur. 1857)

1939 - Do estońskiego portu w Tallinie wpłynął okręt podwodny "Orzeł", tam został internowany i rozbrojony. Po kilku dniach podjęto udaną próbę ucieczki. 14 października okręt dotarł do wybrzeży brytyjskich. Zaginął w niewyjaśnionych okolicznościach na patrolu na przełomie maja i czerwca 1940 roku na Morzu Północnym.

1940 - Stany Zjednoczone wprowadziły obowiązek powszechnej służby wojskowej.

1941 - Urodził się Maciej Bordowicz, pisarz, aktor, reżyser teatralny, wydał zbiory poezji: "Galaad", "Wstęp do święta", "Sezon po mnie", dramaty: "Idąc o poranku", "Coraz większy niepokój", "Słodkie popołudnie narodu". (zm. 06.10.2009) 70. rocznica

1944 - Urodził się Adrianus Schenk, holenderski łyżwiarz szybki. W 1972 roku zdobył 3 złote medale olimpijskie, a na mistrzostwach świata aż 44 razy stawał na podium. 18-krotnie poprawiał rekordy świata. 

1946 - Zmarł James Hopwood Jeans, angielski astronom, fizyk i filozof, profesor uniwersytetu w Cambridge i Institute for Advanced Study w Princeton, prowadził badania w dziedzinie teorii kinetycznej gazów, badając zjawiska przypływów w masach gazowych, opracował przypływową teorię powstania Układu Słonecznego, badał ewolucję gwiazd i powstawanie gwiazd podwójnych. (ur. 11.09.1877) 65. rocznica

1949 - W Budapeszcie rozpoczął się proces byłego ministra spraw wewnętrznych Węgier Laszlo Rajka i towarzyszy. Proces trwał do 24 września, wydano 3 wyroki śmierci, które wykonano.

1949 - Urodził się Janusz Rewiński, aktor komediowy, piosenkarz i artysta estrady. Przez kilka lat wraz z Zenonem Laskowikiem występował w kabarecie "Tey", a w latach 80. w duecie z Bohdanem Smoleniem. Grał między innymi w filmach: "Uprowadzenie Agaty", "Kiler", "Gulczas, a jak myślisz", "Ryś". Popularność przyniosły mu występy w "Kabarecie Olgi Lipińskiej", w którym wcielił się w rolę gruboskórnego prezesa Miśka.  

1955 - Weszła w życie Powszechna Konwencja Praw Autorskich.     

1956 - Urodził się Mickey Rourke, amerykański aktor, znany z filmów "Dziewięć i pół tygodnia" oraz "Dzika orchidea". 55. rocznica

1956 - Urodził się David Copperfield, amerykański iluzjonista, najlepiej znany ze swoich widowiskowych pokazów połączonych z opowieściami. Jego najsłynniejsze sztuczki to zniknięcie Statuy Wolności, Boeinga oraz Orient Expressu, Tornado Ognia oraz przeniknięcie przez Wielki Mur Chiński. Profesjonalne pokazy dawał już w wielu 12 lat. 55. rocznica

1957 - Urodziła się Maria Gładkowska, aktorka, grała między innymi w filmach: "Magnat", "Cesarskie cięcie", "Jeniec Europy", "Sława i chwała", "Historia kina w Popielawach", "C. K. Dezerterzy", "Testosteron".

1975 - Papua Nowa Gwinea uzyskała niepodległosć jako monarchia konstytucyjna z brytyjskim monarchą jako głową państwa. Tego dnia jest tam obchodzone święto narodowe .

1977 - Zmarła Maria Callas, śpiewaczka operowa. Studiowała śpiew w konserwatorium w Atenach, zadebiutowała w 1938 roku. Była żoną włoskiego finansisty Battisty Meneghiniego, po rozwodzie związała się z armatorem Arystotelesem Onassisem. Po 1965 roku przestała występować i zajęła się nagrywaniem płyt. (ur. 3.12.1923)

1978 - Zmarł Sylwester Kaliski, minister szkolnictwa wyższego, generał Wojska Polskiego, wybitny fizyk, pracujący głównie w laboratoriach radzieckich. Za pomocą impulsu laserowego uzyskał temperaturę plazmy rzędu milionów stopni Kelwina. (ur. 19.12.1925)

1980 - Przedstawiciele 24 stowarzyszeń twórczych utworzyli Komitet Porozumiewawczy Stowarzyszeń Twórczych i Naukowych.

1985 - Zmarł Witold Wirpsza, pisarz, autor: zbioru poezji "Z mojego życia", poematu "Don Juan", powieści "Pomarańcze na drutach" i "Wagary". (ur. 14.12.1918)        

1992 - W nocy z 16 na 17 września w Kalifornii zmarł Jerzy Lerski, polski prawnik, politolog i historyk, kurier Rządu RP na uchodźstwie, działacz emigracyjny. Po wojnie działał w organizacjach polonijnych w Stanach Zjednoczonych. Był profesorem Uniwersytetu w San Francisco. (ur. 1917)

1994 - Naukowcy z Michigan wyizolowali, sklonowali, a następnie ponownie umieścili w żywej roślinie gen sterujący wzrostem roślin.

1995 - Dwaj amerykańscy astronauci - James Voss i Michael Gerhardt - z wahadłowca "Endeavour" rozpoczęli 6-godzinny spacer w  kosmosie i powrócili tego samego dnia na Ziemię.         

1995 - Polska i Litwa podpisały umowę o współpracy nadgranicznej.          

1996 - Uruchomiono sieć telefonii komórkowej Era. 15. rocznica

1997 - Polska rozpoczęła negocjacje w sprawie przystąpienia do NATO. Została przyjęta do Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego w marcu 1999 roku.            

2000 - W Kijowie porwany został Georgij Gongadze, ukraiński dziennikarz opozycyjny, twórca gazety internetowej "Ukraińska Prawda", specjalizującej się w wyświetlaniu afer korupcyjnych w okresie rządów prezydenta Leonida Kuczmy, jego ciało znaleziono w listopadzie 2000 roku.   

2005 - Zginął w wypadku samochodowym Arkadiusz Gołaś, siatkarz. (ur. 10.05.1981)    

2006 - Zmarł Anatol Lawina, działacz opozycji demokratycznej i podziemnej "Solidarności", autor artykułów między innymi do "Głosu", "Krytyki", "Rzeczypospolitej" i "Tygodnika Mazowsze". (ur. 1940) 5. rocznica

2006 - Zmarł Bob Lewandowski, działacz polonijny, członek Kongresu Polonii Amerykańskiej, twórca pierwszego na emigracji polskojęzycznego programu telewizyjnego "The Bob Lewandowski Show". (ur. 13.05.1920) 5. rocznica

Czytaj także

15 września

Ostatnia aktualizacja: 15.09.2011 00:00
Pierwsze bojowe użycie czołgu.
rozwiń zwiń