5 października

Rozstrzelano obrońców Poczty Polskiej w Gdańsku.

1939 - Na Zaspie w Gdańsku hitlerowcy rozstrzelali 38 wziętych do niewoli obrońców budynku Poczty Polskiej. Pocztowcy bronili budynku przez jeden dzień - 1 września. 6. zdołało uciec przed kapitulacją, z czego dwóch schwytano już następnego dnia. Pozostali przeżyli wojnę - byli jedynymi ocalałymi. Obrońcy byli sądzeni w dwóch procesach przez sąd polowy brygady generała Friedricha Eberhardta, wchodzącej w skład 3. Armii Georga von Küchlera. 8 września sądzono 28 pocztowców, a 30 września pozostałych 10. Wszyscy zostali skazani na śmierć za bojówkarstwo. Podstawą oskarżenia było rozporządzenie o specjalnym wojennym prawie karnym z 1938. Wyrok wykonano przez rozstrzelanie. W 1995 r. Sąd Krajowy w Lubece przeprowadził rewizję nadzwyczajną procesu pocztowców, stwierdzając m.in. pogwałcenie reguł postępowania sądowego i naruszenia postanowień IV konwencji haskiej. W jej wyniku zostali oni przez sąd uniewinnieni.

O kampanii wrześniowej czytaj w serwisie

Pozostałe wydarzenia:

1523 - Zmarł Bogusław X, książę szczeciński, słupski i wołogojski, który zjednoczył całe Pomorze Zachodnie i założył stałą rezydencję książęcą w Szczecinie. (ur. 28 lub 29.05.1454)  

1713 - Urodził się Denis Diderot, francuski pisarz i filozof, współautor Wielkiej Encyklopedii Francuskiej, jeden z czołowych przedstawicieli francuskiego oświecenia, autor między innymi "Myśli filozoficznych" oraz "Kubusia Fatalisty i  jego pana", a także inicjator i teoretyk dramatu mieszczańskiego. (zm. 31.07. 1784)

1728 - Urodził się Charles d'Eon de Beaumont, francuski dyplomata, pisarz, wolnomularz, autor "Cyrulika Sewilskiego" i "Wesela Figara". (zm. 21.05.1810)  

1763 - Zmarł August III Sas, elektor saski z dynastii Wettinów i elekcyjny król Polski. Historycy uważają, że za jego panowania nastąpiła dezorganizacja ustrojowo-polityczna państwa i wzrosła jego zależność od sąsiadów. Był znawcą i mecenasem sztuki, zwłaszcza malarstwa - wzbogacił Galerię Drezdeńską o arcydzieła malarstwa klasy światowej. W 1733 roku Jan Sebastian Bach dedykował mu swoją mszę h-moll, jedno z największych dzieł w historii religijnej muzyki światowej. (ur. 1696)

1767 - Początek obrad Sejmu, które trwały do 5 marca 1768 roku. Pod naciskiem ambasadora Rosji Mikołaja Repnina, uchwalono równouprawnienie dysydentów oraz prawa kardynalne, między innymi: wolną elekcję, liberum veto, prawo wypowiadania posłuszeństwa królowi.  

1781 - Urodził się Bernard Bolzano, czeski matematyk, filozof, historyk i teolog; sformułował wiele twierdzeń matematycznych, ale ponieważ jego prace opublikowano dopiero po śmierci, są przypisywane innym naukowcom; był pierwszym, który podał w ścisłą definicję granicy ciągu. (zm. 18.12.1848) 230. rocznica 

1783 - Otwarcie Teatru Wielkiego w Petersburgu.  

1813 - Zginął Tecumseh, legendarny wódz Indian z plemienia Shawnee. W latach 1807 i 1811 udało mu się zwołać dwa kongresy przedstawicieli wszystkich plemion indiańskich amerykańskiego wschodu, które zaowocowały zaniechaniem wewnętrznych waśni i zawiązaniem federacji mającej na celu wspólną obronę przed ekspansją białych i odzyskanie utraconych ziem. (ur. 1768)  

1831 - Powstanie listopadowe: oddziały wojska polskiego liczące ok. 20 tys. żołnierzy, wraz z ostatnim wodzem powstania gen. Maciejem Rybińskim, przekroczyły granicę pruską pod Brodnicą i złożyły broń. 180. rocznica

1856 - Urodził się Oscar Wilde, pisarz i poeta angielski, reprezentant modernistycznego estetyzmu, uważany za mistrza paradoksu, autor powieści "Portret Doriana Graya", nowel, esejów, aforystycznych bajek, komedii, dramatów i wierszy. (zm. 30.11.1900) 155. rocznica

1864 - Urodził się Louis Jean Lumière, francuski chemik, pionier fotografii. W 1895 roku wraz z bratem Auguste skonstruowali i opatentowali kinematograf i 28 grudnia w Paryżu zorganizowali swoją pierwszą publiczną projekcję filmu "Wyjście robotników z fabryki". Obejrzało go 35 osób. W 1907 roku rozpoczęli w swojej wytwórni w Lyonie wyrób pierwszych płyt do fotografii barwnej. (zm. 06.06.1948)

1868 - Sejm Krajowy Galicji uchwalił akt prawny dotyczący ochrony świstaka i kozicy tatrzańskiej. Była to jedna z pierwszych na świecie ustaw o ochronie gatunkowej zwierząt.  

1879 - W Krakowie otwarto Muzeum Narodowe. Jest to najstarsze muzeum narodowe w Polsce.

1879 - Urodził się Francis Peyton Rous, amerykański lekarz patolog. Za badania nad rakotwórczą rolą niektórych wirusów został w 1966 roku wyróżniony nagrodą Nobla. Opracowane przez niego techniki przechowywania krwi przyczyniły się do powstania pierwszych banków krwi. (zm. 16.02.1970)

1880 - Zmarł Jakub Offenbach, francuski kompozytor, twórca operetki paryskiej, autor "Pięknej Heleny", "Orfeusza w  piekle" i opery "Opowieści Hoffmanna". (ur. 20.06.1819)

1908 - Bułgaria ogłosiła się monarchią niezależną od Turcji. Książę Ferdynand przybrał tytuł cara Ferdynanda I.  

1909 - Urodził się Edward Osóbka-Morawski, działacz PPS, przewodniczący PKWN, w latach 1944 - 1947 premier Rządu Tymczasowego RP i Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej. (zm. 09.01.1997)

1909 - Urodził się Zbigniew Koczanowicz aktor, reżyser, dyrektor i kierownik artystyczny teatru. Grał między innymi w filmach: "Epilog norymberski", "Nie lubię poniedziałków", "Wiosna panie sierżancie", "Dzieje grzechu", "Album polski". (zm. 26.10.1987)

1913 - Urodził się Stanisław Żaryn, architekt, konserwator i historyk literatury, autor projektu odbudowy kolumny Zygmunta w Warszawie i ponad 40 zabytkowych kamienic na rynku Starego Miasta. (zm. 15.06.1964)

1917 - Urodziła się Magda Szabó, węgierska pisarka, pisząca głównie kobiece powieści. autorka zbiorów wierszy "Owieczka", "Powrót do ludzi", powieści "Freski", "Drzwi", "Abigail". (zm. 19.11.2007)

1921 - W Londynie zawiązał się Pen-Club - międzynarodowe stowarzyszenie pisarzy i poetów; polski oddział Pen-Clubu założył w 1925 r. Stefan Żeromski. 90. rocznica

1923 - Urodziła się Glynis Johns, amerykańska aktorka, grała między innymi w filmach: "Zelly i ja", "Obieżyświat", "Superstart", "Spec".  

1924 - Urodził się Jose Donoso, chilijski poeta, autor powieści "Tej niedzieli", "Plugawy ptak nocy", "Miejsce bez granic" oraz opowiadań, esejów "Moja osobista historia boomu", współtwórca "mody" na literaturę iberoamerykańską. (zm. 07.12.1996) 

1925 - Zmarł Ryszard Okniński, malarz i fotoreporter, jeden z pionierów nowoczesnej polskiej fotografii prasowej. (ur. 1848)

1925 - W Locarno rozpoczęła się konferencja, pierwsza po I wojnie światowej pokojowa narada sprzymierzonych mocarstw i sąsiadów Niemiec z przedstawicielami Rzeszy Niemieckiej. Spotkanie trwało do 16 października.  Zakończyło się parafowaniem przez Niemcy, Wielką  Brytanię, Belgię, Francję i Włochy traktatu wzajemnej gwarancji, który do historii przeszedł pod nazwą paktu reńskiego.

1936 - Urodził się Vaclav Havel, czeski polityk i pisarz, ostatni prezydent Czechosłowacji i pierwszy Czech; uczestnik praskiej wiosny; współzałożyciel Karty 77; po tzw. aksamitnej rewolucji w 1989 r. wybrany na prezydenta, którą to godność pełnił przez dwie kadencje, do 2003 r. 75. rocznica

1938 - Zmarł Marian Zdziechowski, historyk słowiańszczyzny, krytyk literacki i publicysta, profesor Uniwersytetu im. Stefana Batorego w Wilnie, autor rozpraw "Byron i jego wiek", "Mesjaniści i słowianofile", propagator idei współdziałania wszystkich Słowian. (ur. 30.04.1861)  

1939 - Na Zaspie w Gdańsku hitlerowcy rozstrzelali 38 wziętych do niewoli obrońców budynku Poczty Polskiej.

1939 - Pod Wolą Gułowską na Polesiu Samodzielna Grupa Operacyjna Polesie gen. Franciszka Kleeberga stoczyła swój ostatni bój. Mimo taktycznego zwycięstwa, oddziały polskie poddały się wskutek wyczerpania się amunicji.

1941 - Urodziła się Helena Majdaniec, wokalistka rockowa, nazywana "królową twista". Występowała z zespołem "Niebiesko-czarni", wylansowała przeboje: "Jutro będzie dobry dzień', "Zakochani są wśród nas", "Rudy rydz", "Długi Bill", "Czarny Ali-Baba". (zm. 18.01.2002) 70. rocznica

1944 - Urodził się Andrzej Zieliński, wokalista, pianista, kompozytor, solista zespołu Skaldowie, twórca licznych przebojów i kilku suit muzycznych: "Krywaniu, Krywaniu", "Stworzenia świata część druga", "Podróż magiczna Zimowa bajka". Nagrał z zespołem około 400 piosenek, wśród nich: "Piosenka starszego asystenta", "Nocne tramwaje", "Życzenia z całego serca".

1949 - W Paryżu odbyło się pierwsze posiedzenie Komitetu Obrony NATO.

1951 - Urodził się  Adam Ferency, aktor filmowy i teatralny, od 1994 r. związany ze stołecznym Teatrem Dramatycznym; wystąpił w filmach: "Jasminum", "Pornografia", "Ogniem i mieczem", "Ekstradycja", "Pułkownik Kwiatkowski", "Przesłuchanie", "Bitwa warszawska". 60. rocznica

1954 - Urodził się Bob Geldof, irlandzki piosenkarz, założyciel grupy The Boomtown Rats, której największa popularność przypadła na przełomie lat 70. i 80. Stworzył jeden z największych hitów muzyki lat 80. "I Don’t Like Mondays". Zorganizował w 1985 roku, wspólnie z Midgem Urem z zespołu Ultravox, wielką muzyczną imprezę na rzecz głodujących w Afryce, nazwaną "Live Aid".  Został wyróżniony przez królową tytułem szlacheckim za wkład w działalność charytatywną.  

1962 - W Wielkiej Brytanii ukazał się pierwszy singiel kwartetu The Beatles - "Love Me Do", który dotarł do 17. miejsca brytyjskiej listy przebojów.

1969 - Na cmentarzu w Kocku złożono prochy generała Franciszka Kleeberga.

1976 - Zm. Lars Onsager, amerykański fizyk i matematyk norweskiego pochodzenia; laureat Nagrody Nobla w 1968 r. za badanie termodynamiki procesów nieodwracalnych, w szczególności za sformułowanie tzw. relacji przemienności Onsagera. 35. rocznica  

1979 - Zmarł Zygmunt Hertz, pisarz, współzałożyciel Instytutu Literackiego i paryskiej "Kultury". Zajmował się stroną administracyjną paryskiej działalności, był rzecznikiem i opiekunem wielu pisarzy, malarzy, działaczy politycznych - zarówno tych przyjeżdżających z Polski tylko z wizytami jak i tych, którzy wybierali los emigrantów. Znaleźli się wśród nich: Marek Hłasko, Agnieszka Osiecka, Jan Lebenstein, Wacek Kisielewski, Roman Polański, Czesław Miłosz.

1981 - Urodził się Enrico Fabris, włoski mistrz łyżwiarstwa szybkiego, złoty medalista Igrzysk w Turynie. 30. rocznica

1983 - Lech Wałęsa otrzymał Pokojową Nagrodę Nobla.  

1991 - Zmarł Ryszard Manteuffel-Szoege, ekonomista, rolnik, profesor SGGW, twórca nowej techniki rachunkowości rolniczej; autor prac popularnonaukowych o tematyce ekonomicznej m.in.: "Przyszłość rolnictwa", "Zarządzanie i kierowanie przedsiębiorstwem rolniczym". 20. rocznica

1995 - Przyjęcie w Pradze przez Czechy, Polskę, Słowację, Słowenię i Węgry memorandum w sprawie podjęcia wspólnej walki z handlem narkotykami.

1996 - Zmarła Antonina Kawecka, śpiewaczka operowa - mezzosporan, pedagog, od 1945 r. związana z Operą Poznańską; w repertuarze posiadała ponad 40 partii operowych, śpiewała m.in.: Aidę, Toscę, Amelię w "Balu maskowym", Desdemonę w "Otellu", Elżbietę w "Trubadurze", Jarosławę w "Kniaziu Igorze", Martę w "Nizinach", Marynę w "Borysie Godunowie", Giocondę, Elżbietę w "Tannhauserze". 15. rocznica

1996 - Zmarł Seymour Roger Cray, amerykański informatyk, założyciel firmy Cray Research i twórca komputerów Cray; uważany za jednego z najwybitniejszych konstruktorów superkomputerów. 15. rocznica

2001 - Zmarła Monika Żeromska, malarka, pisarka, autorka pięciotomowych "Wspomnień"; zajmowała się malarstwem sztalugowym, projektowała też scenografię do sztuk S. Żeromskiego, O. Wilde’a,J. Korzeniowskiego; córka Stefana Żeromskiego. 10. rocznica   

2001 - Zmarł w nocy na 6 października Jan Lenica, grafik, ilustrator książek, twórca filmów animowanych, współtwórca polskiej szkoły plakatu. W latach 50. zasłynął jako autor plakatów filmowych i teatralnych, wykładał na Harvardzie, na Uniwersytecie w Kassel i w berlińskiej Wyższej Szkole Sztuk. Od 1963 roku przebywał za granicą. (ur. 04.01.1928) 10. rocznica

2007 - Zmarł Walter Kempowski, niemiecki pisarz, uważany za jednego z najbardziej znanych kronikarzy niemieckiej historii minionego stulecia, autor dziesięciotomowej pracy "Echolot", będącej zbiorem dokumentów, relacji, listów i wspomnień z lat 1941 -1945 oraz powieści historycznych, między innymi "Wszystko na próżno". (ur. 29.04.1929)  

2007 - Zmarł Władysław Kopaliński, właściwe nazwisko Jan Stefczyk, leksykograf, tłumacz i wydawca. Przez wiele lat prowadził w "Życiu Warszawy" cykl niedzielnych felietonów, współpracował z "Nową Kulturą" i "Przeglądem Kulturalnym", w latach 1958 -1960 był korespondentem Polskiej Agencji Prasowej w Waszyngtonie, autor między innymi: "Słownika wyrazów obcych", "Słownika mitów i tradycji kultury", "Księgi cytatów z polskiej literatury pięknej od XIV do XX wieku", "Słownika symboli", "Słownika wydarzeń, pojęć i legend XX wieku" oraz "Leksykonu słynnych wątków miłosnych". (ur. 14.11.1907)

2009 - Zmarła Mira Jaworczakowa, pisarka tworząca głównie dla dzieci i młodzieży. Jej utwory dla najmłodszych ukazywały się w serii "Poczytaj mi mamo". Do najbardziej znanych jej utworów należą: "Jacek, Wacek i Pankracek", "Oto jest Kasia" i "Majka z Siwego Brzegu". Urodziła się 21 kwietnia 1917 roku.  

2010 - Zmarł Władysław Knycpel, dziennikarz, jeden z weteranów Polskiej Agencji Prasowej, wieloletni korespondent zagraniczny m.in. w Belgradzie i Moskwie, pracował także w Londynie i Paryżu; przepracował w PAP przeszło pół wieku.