„Cmentarz Na Rossie w Wilnie – historia, sztuka, przyroda” (“Могілкі на Росе ў Вільні — гісторыя, мастацтва, прырода”) — манаграфія пра некропаль, дзе пахаваны выдатныя грамадска-палітычныя і культурныя дзеячы Польшчы, Літвы і Беларусі, выйшла ў Варшаве ў Нацыянальным інстытуце польскай культурнай спадчыны за граніцай “Polonika”.
„Cmentarz Na Rossie w Wilnie – historia, sztuka, przyroda” — выданне, якое можна назваць унікальным. Яно выйшла сёлета адразу на дзвюх мовах — асобныя тамы па-літоўску і па-польску. Упершыню ў кнізе прадстаўлены супольны літоўска-польскі погляд на могілкі на Росе, вядомыя з 1801 года. Для Беларусі яны важныя як месца пахавання пісьменнікаў Уладзіслава Сыракомлі, Ядвігіна Ш., тут знаходзяцца сімвалічныя магілы бацькоў беларускага нацыянальнага адраджэння Антона і Івана Луцкевічаў, пісьменніка Францішка Аляхновіча, спачываюць астанкі археолага Яўстахія Тышкевіча. А 22 лістапада сёлета былі перапахаваны астанкі ўдзельнікаў паўстання 1863-1864 гадоў на чале з Вінцэнты Канстанты Каліноўскім. Тут жа пахавана сэрца польскага лідара Юзафа Пілсудскага, разам з целам яго маці. На могілках спачывае Ёнас Басанавічус, патрыярх літоўскага нацыянальнага адраджэння.
Магдалена Гутоўская, кіраўнік стратэгічнай праграмы “Папулярызацыя” ў Нацыянальным інстытуце польскай культурнай спадчыны за граніцай “Polonika”: — З самага пачатку, калі пачаў ажыццяўляцца праект па могілках на Росе, да яго быў далучаны літоўскі бок. І ў нас склалася з літоўскімі калегамі добрае, цудоўнае супрацоўніцтва. І калі кніга ўбачыла свет, то адразу на дзвюх мовах — па-польску і па-літоўску, каб інфармацыя была даступная як мага шырэйшай аўдыторыі. У сувязі з гэтым версія PDF кнігі ёсць у свабодным доступе на старонцы нашага інстытута. Праз нейкі час з’явіцца ў свабодным доступе і польская версія.
Гэты праект нарадзіўся ў 2011-2012 гадах, а быў ажыццёўлены ў 2013-2016-м. Гэта была ідэя Бартламея Гутоўскага з варшаўскага Універсітэта кардынала Стэфана Вышыньскага. Яна заключалася ў тым, каб перш за ўсё правесці інвентарызацыю могілак на Росе.
Павінна была быць праведзена поўная інвентарызацыя, г.зн. не толькі выкананне фотаздымкаў, апісанне і абмер надмагільных помнікаў, але і інвентарызацыя расліннасці на могілках. Павінны былі быць праведзены архіўныя даследаванні. Па сутнасці ставілася мэта даследаваць могілкі на Росе ад пачатку да канца.
І нам гэта ўдалося. У інвентарызацыйных работах удзельнічалі некалькі дзясяткаў студэнтаў. Удзельнічалі людзі як з польскага, так і з літоўскага боку. Праз год была праведзена праверка інвентарызаванага матэрыялу, а затым архіўныя даследаванні. І ўсё гэта прывяло да таго, што з’явілася база даных па могілках, якая даступная ў інтэрнэце. І паколькі сабралася вялікая колькасць матэрыялу, Нацыянальны інстытут польскай культурнай спадчыны за граніцай “Polonika” прыняў рашэнне, што варта гэту інфармацыю распаўсюдзіць.
База даных складаецца з 13 тысяч надмагілляў. Некаторыя надмагільныя помнікі адкопвалі, даставалі з зямлі. Нішто не было абыдзена ўвагай. І цяпер на падставе гэтага матэрыялу можна далей расказваць пра могілкі на Росе. Ужо праведзена многа даследчай работы. У кнізе „Cmentarz Na Rossie w Wilnie – historia, sztuka, przyroda”, праўда, не змешчана база даных пра пахаваных асоб, бо яна даступная анлайн. У кнізе чытач знойдзе пацвярджэнне таго, што могілкі на Росе сапраўды існуюць з 1801 года.
У кнізе змешчаны тэксты пра гісторыю могілак з самага пачатку і асабліва пра перыяд ХХ стагоддзя і да пачатку 2019 года. Таксама вы знойдзеце інфармацыю пра раслінны свет могілак. Апублікаваны іканаграфічны матэрыял. Змешчана даследаванне пра эпіграфіку, паэтыку надмагільных помнікаў.
У кнізе публікуецца багаты архіўны матэрыял, вельмі рэдкія ілюстрацыі, знойдзеныя аўтарамі артыкулаў. А паміж тэкстамі змешчаны мастацкія фатаграфіі могілак, выкананыя Норбертам Піваварчыкам.
Гэта кніга — для людзей, якія цікавяцца могілкамі на Росе. І ўвогуле, гэта добрая рэч для чытання.
Віктар Корбут
Слухайце аўдыё