Polskie drogi do wyzwolenia spod opresji Rosji, Prus, Austrii w latach 1831-1846

Kiedy i gdzie pojawiły się centra popowstaniowej konspiracji patriotycznej na ziemiach byłej Rzeczpospolitej? Kto je organizował? Do kogo i do czego się odwoływały? Jak się zmieniały konspiracje? Jaką rolę odegrali w nich działacze emigracyjni, a jaką np. duchowni? Jak wielu konspiratorów i z jakim skutkiem podejmowało działania partyzanckie z bronią w ręku w latach 1831-1846? 

Jak wielu konspiratorów i z jakim skutkiem podejmowało działania partyzanckie z bronią w ręku w latach 1831-1846? (na zdjęciu: rekonstrukcja bitwy pod Dębem)

Foto: PAP/Przemysław Piątkowski

Między wielkimi zrywami Polaków w XIX wieku: powstaniem listopadowym i powstaniem styczniowym, w Królestwie Polskim jeden lekarz przypadał na 12 tys. mieszkańców, w Galicji - na 17 tys. Szacuje się, że spiskowców, którzy nie pogodzili się z utratą niepodległości, było półtorej osoby na tysiąc mieszkańców Rzeczpospolitej lub inaczej licząc - trzy osoby na tysiąc tych polskojęzycznych. Można z tego wyciągnąć wniosek, że więcej było spiskowców, którzy nie złożyli broni, niż lekarzy. 

Kiedy i gdzie pojawiły się centra popowstaniowej konspiracji patriotycznej na ziemiach byłej Rzeczpospolitej? Kto je organizował? Do kogo i do czego się odwoływały? Jak się zmieniały konspiracje? Jaką rolę odegrali w nich działacze emigracyjni? A jaką np. duchowni, jak ksiądz Piotr Ściegienny - kapłan, który wśród chłopów wzywał do wojny przeciwko panom i monarchom? Jak wielu konspiratorów i z jakim skutkiem podejmowało działania partyzanckie z bronią w ręku w latach 1831-1846? A jaką postawę prezentowała nowa grupa w ruchu narodowym - miejska inteligencja, której rolę opisywali filozofowie: Karol Libelt, Bronisław Trentowski, hrabia August Cieszkowski?

Obok konspiratorów tamtych czasów byli też zwolennicy idei tzw. pracy organicznej, podniesienia poziomu cywilizacyjnego społeczeństwa polskiego. To postawa najbardziej widoczna w zaborze pruskim, gdzie chłopi już zostali uwłaszczeni, a swoje majątki reformowali właściciele ziemscy, np. Dezydery Chłapowski czy Gustaw Potworowski. Z kolei lekarz Karol Marcinkowski zbudował hotel Bazar - nowoczesne centrum polskiego biznesu i handlu w Poznaniu. Symbolem stał się także Hipolit Cegielski - twórca fabryki maszyn parowych i lokomobili, który wspierał polską kulturę.

Historia dwóch biegunów

Jak zauważył w audycji "Historia żywa" prof. Andrzej Nowak, czasy popowstaniowe 1831-1846 to historia dwóch biegunów - od walki, po codzienną pracę, by poprawić swój byt. Historyk zauważył, że ci, którzy angażowali się w ruch konspiracyjny, również mieli na celu zmianę warunków społecznych i gospodarczych, usunięcie źródła nędzy, przyczyny cywilizacyjnego zacofania. - Powstania nie były przeciwko modernizacji, pomocy potrzebującym. Powstania były po to, żeby Polska - odbudowana, niepodległa - mogła tę pomoc tworzyć, organizować - wskazał.

Historyk zwrócił uwagę na liczny udział kobiet w konspiracji. Przytoczył słowa Adama Mickiewicza, który stwierdził, że to jest szczególny, polski rodzaj emancypacji kobiet: "Wielkie zagadnienie wyzwolenia kobiety realizuje się w Polsce nie poprzez rozprawianie o prawach kobiety, lecz przez ofiary, przez równoprawny udział w spiskach, w walce zbrojnej, a także w najcięższych karach przez tę aktywność". - To sprawi, że w roku 1918, kiedy tylko polskie państwo powstanie, odzyska niepodległość, kobiety polskie, jako jedne z pierwszych na świecie, uzyskają pełne prawa wyborcze - zaznaczył prof. Nowak.

Jak na działania konspiracyjne reagowali zaborcy?

Posłuchaj

41:21 Jedynka/Historia żywa - 20.12.2021 Polskie drogi do wyzwolenia spod opresji Rosji, Prus, Austrii w latach 1831-1846 (Historia żywa/Jedynka)

 

Czytaj także:

• Wielka Emigracja, czyli kiedy Polska była pod zaborami
• Powstanie listopadowe. Rosyjskie represje wobec Polaków
• Powstanie listopadowe – wielki zryw Polaków

***

Tytuł audycji: Historia żywa

Prowadzi: Dorota Truszczak 

Gość: prof. Andrzej Nowak (historyk, publicysta, nauczyciel akademicki, sowietolog, autor "Dziejów Polski")

Data emisji: 20.12.2021

Godzina emisji: 21.07

kk