Rewolucja 1905-1907. "Państwo carskie wydawało się kolosem na glinianych nogach"

Początkiem rewolucji 1905-1907 na ziemiach polskich była krwawa niedziela w Petersburgu 22 stycznia, a według kalendarza rosyjskiego 9 stycznia 1905 roku. - Jedni będą chcieli państwo carskie obalić w celach rewolucji społecznej, jak Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy (...), natomiast inni, jak PPS kierowany ręką Piłsudskiego i jego najbliższych współpracowników, myślą o wykorzystaniu tego upokorzenia imperium rosyjskiego w wojnie z Japonią do dywersji geopolitycznej, która może przekształcić się w skuteczne powstanie o niepodległość Polski - mówi w Programie 1 Polskiego Radia prof. Andrzej Nowak.

Strajk roznosicieli "Kurjera Warszawskiego" listopadzie 1905 roku

Foto: Polona

• Poruszony krwawą niedzielą w Petersburgu Wojciech Kossak w swoich "Wspomnieniach" napisał: "Najgłupsza zbrodnia polityczna, jaka kiedykolwiek została popełniona" i namalował obraz, pokazywany w światowych muzeach.
• Podczas tej krwawej niedzieli doszło do brutalnego stłumienia pokojowej manifestacji 200 tysięcy robotników rosyjskich prowadzonych przez prawosławnego duchownego Gieorgija Gapona.

Wystąpienie w Petersburgu zostało zorganizowane w celu poprawienia losu robotników. Manifestanci nieśli ikony i portrety cara, śpiewali "Boże, zachowaj cara". Śmierć poniosło jednak 1000 osób, kilka tysięcy zostało rannych. Napięta sytuacja w ośrodkach przemysłowych Rosji była już widoczna od 1904 roku: pogarszały się warunki pracy, a imperium miało na koncie serię niepowodzeń w kosztownej wojnie z Japonią.

- To wszystko składało się na wrażenie, że państwo carskie, które zdawało się budzić respekt swoją potęgą i siłą, po prostu jest kolosem na glinianych nogach. A skoro tak, to można spróbować go obalić - twierdzi prof. Andrzej Nowak.

Demonstracje i strajki w Królestwie Polskim

Polska Partia Socjalistyczna, największa organizacja socjalistyczna na ziemiach polskich, powołała Organizację Bojową w maju 1904 roku. Uaktywniły się i inne siły polityczne, będące w łączności także z rosyjskimi konspiratorami. W końcu roku w Białymstoku oraz na placu Grzybowskim w Warszawie policja carska rozpędziła demonstracje odbywające się pod hasłem: "PPS: Precz z wojną i caratem! Niech żyje wolny lud polski". Ale sytuacja w zaborze rosyjskim zaostrzyła się po tej styczniowej krwawej niedzieli w Petersburgu.

W Kongresówce rewolucja rozpoczęła się styczniowo-lutowym powszechnym strajkiem ekonomiczno-politycznym, pierwszym o takich rozmiarach w dotychczasowej historii. Strajkom w kolejnych zakładach przemysłowych przewodziły: PPS i Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy. Zaprotestowali także nauczyciele, np. we wsi Pilaszków pod Łowiczem, domagając się nauczania w języku polskim. W końcu 1905 roku punktem szczytowym walk, także w Królestwie, był powszechny strajk ogólnorosyjski, który wymusił obietnicę nadania konstytucji i na krótko stworzył przestrzeń wolnego słowa.

Stan wojenny

Niebawem jednak w Kongresówce wprowadzono stan wojenny. Od 1905 do 1906 roku w Królestwie Polskim wybuchło blisko 7 tysięcy strajków, wiele wieców, demonstracji, mi.in. w Warszawie, Łodzi, Sosnowcu, Dąbrowie, Ostrowcu, Częstochowie, Radomiu i Kielcach. Dochodziło także do walk zbrojnych na barykadach. Byli zabici i ranni.

W wystąpieniach na tle ekonomicznym, politycznym i niepodległościowym uczestniczyło około miliona trzystu robotników, chłopów oraz inteligentów. W latach 1906-1907 wybuchły ostatnie strajki, ale bardzo zacięte, jak słynny lokaut łódzki, kiedy główni fabrykanci miasta chcieli złamać robotników bezrobociem i głodem, zamykając zakłady.

Posłuchaj

42:44 Jedynka/Historia żywa - 28.03.2022 Rewolucja 1905-1907. "Państwo carskie wydawało się kolosem na glinianych nogach" (Jedynka/Historia żywa)

Czytaj także:

• Młoda Polska - kultura i niepodległość
• Nowe życie polityczne w zaborach: ruch narodowy, socjalistyczny i ludowy

***

Tytuł audycji: Historia żywa

Prowadzi: Dorota Truszczak 

Gość: prof. Andrzej Nowak (historyk, publicysta, nauczyciel akademicki, sowietolog, autor "Dziejów Polski")

Data emisji: 28.03.2022

Godzina emisji: 21.07

DS