Rozbiory a kwestia żydowska
Wielowiekowa obecność Żydów na ziemiach polskich była związana z korzystnym ustawodawstwem, będącym dla nich zachętą do osiedlania się, w tym ze Statutem Kaliskim z 1264 roku, nadanym przez księcia wielkopolskiego Bolesława Pobożnego.
W XIX wieku Polacy byli narodem bez państwa. Trwali, budując tożsamość narodową. W audycji "Historia żywa" rozmawialiśmy m.in. o tym, jakie w tych czasach były relacje polsko-żydowskie, jaki był stosunek Żydów do zaborców i jak byli oni traktowani przez cesarza Austrii, cara Rosji i króla Prus.
U schyłku panowania Jagiellonów Polska miała największą populację żydowską w Europie. Przez setki lat Żydzi tworzyli tu oddzielne wspólnoty. W XVIII w. na naszym kontynencie narodził się ruch intelektualny - Haskala - związany z oświeceniem, opowiadający się także za integracją Żydów ze społecznością nieżydowską. W Polsce jego wyznawcy mówili o sobie, że są Polakami wyznania mojżeszowego, polskimi Żydami, Żydami z Polski. Z kolei tradycyjne społeczności żydowskie zamieszkiwały miasteczka określane mianem "sztetl".
Stosunki polsko-żydowskie w XIX w.
Po rozbiorach istotna dla społeczności żydowskiej była kwestia, czy ma ona zachować solidarność z Polakami, także w walce z obcą władzą, czy ma okazać lojalność wobec zaborców, realizując własne interesy. Jak na jej decyzje wpłynęły zachodzące wtedy zmiany cywilizacyjne, modernizacyjne, jak zmieniły one jej pozycję na ziemiach polskich i stosunek Polaków do niej?
- Najpierw mieliśmy wyzwolenie chłopów. Olbrzymie masy ludności, która stopniowo uzyskuje wolność, ale i możliwość odpływu ze wsi do miast. Pamiętajmy, że blisko 2/3 ludności żydowskiej na ziemiach polskich w końcu XVIII w. zamieszkiwało miasta. Sytuacja, w której do miast napływają masy ludności nieżydowskiej, walcząc o byt, o przetrwanie, w warunkach nędzy, nieuchronnie prowadziła do napięć - tłumaczył prof. Andrzej Nowak.
Narastający antysemityzm
Przejawy niechęci wobec Żydów, obecne na ziemiach polskich jeszcze przed rozbiorami, nasiliły się w wieku XIX, kiedy m.in. napływali do Królestwa Polskiego Litwacy - Żydzi wysiedlani z terenów Imperium Rosyjskiego.
W grudniu 1881 roku miał miejsce pierwszy pogrom żydowski w Warszawie. Powstała "Rola" - pierwsze wydawnictwo antysemickie w Kongresówce, a twórca ruchu narodowego Roman Dmowski pisał o stosunku do Żydów w "Myślach nowoczesnego Polaka". Należy też jednak pamiętać o tendencjach wrogich Żydom w innych krajach Europy, czego przejawem była m.in. spektakularna sprawa Dreyfusa we Francji z końca stulecia, czyli fałszywe oskarżenie i skazanie oficera pochodzenia żydowskiego o zdradę na rzecz Niemiec.
39:50 Jedynka historia żywa 11.04.2022.mp3 Kwestia żydowska i stosunki polsko-żydowskie w XIX w. na ziemiach polskich (Historia żywa/Jedynka)
***
Tytuł audycji: Historia żywa
Prowadziła: Dorota Truszczak
Gość: prof. Andrzej Nowak (historyk, publicysta, nauczyciel akademicki, sowietolog, autor "Dziejów Polski")
Data emisji: 11.04.2022
Godzina emisji: 21.08
pg
