Stalowe płyty na wagę złota. Kolekcja Polskiego Radia na Liście Krajowej UNESCO

Kolekcja 93 oryginalnych, stalowych płyt gramofonowych z nagranymi we wrześniu 1939 roku w Polskim Radiu przemówieniami m.in. Stefana Starzyńskiego i Józefa Becka została wpisana na Listę Krajową programu UNESCO "Pamięć świata". To pierwszy przypadek, kiedy na tę prestiżową listę trafiły materiały dźwiękowe.

Posłuchaj

8:36

Agnieszka Kordowicz o wyjątkowej kolekcji płyt Polskiego Radia (Trójka do trzeciej)

Dodaj do playlisty

Dodaj do playlisty

Odnaleziony w 1979 roku zbiór 93 płyt to niespełna połowa z wyniesionego z radia we wrześniu 1939 roku zbioru stalowych krążków do tzw. bezpośredniego zapisu dźwięku, czyli metalofonów i decelitów. Zawierają one m.in. przemówienia prezydenta walczącej stolicy Stefana Starzyńskiego, ministra spraw zagranicznych Józefa Becka, pułkownika Wacława Lipińskiego oraz reportaże amerykańskich i angielskich korespondentów z broniącej się stolicy. Są też komunikaty porządkowe dla mieszkańców Warszawy – czytane m.in. przez Jeremiego Przyborę. Płyty te, oczyszczone i zdigitalizowane, stanowią dziś ważną lekcję historii kraju, jak również polskiej i światowej radiofonii. 

– W przededniu wybuchu drugiej wojny światowej Polskie Radio miało ponad 1,1 miliona abonentów, było najszybszym przekaźnikiem informacji. Program był wówczas nadawany przez 14 godzin, wybuch wojny radykalnie to zmienił – mówi w Trójce Agnieszka Kordowicz.

Stefan Starzyński pierwszy od wybuchu wojny raz wystąpił przed mikrofonem Polskiego Radia 8 września 1939 roku. – Codziennie informował mieszkańców o sytuacji w stolicy. Czasami wystarczyło posłuchać tonu tych przemówień, by zorientować się, jak dramatyczna jest sytuacja. Natomiast pułkownik Wacław Lipiński mówił o sytuacji na froncie. Opowiadał o tym w spokojny, łagodny sposób, aby nie wprowadzać zdenerwowania – dodaje wiceszefowa Archiwum Polskiego Radia.

Historia płyt była burzliwa. – Zanim Niemcy weszli do budynku Polskiego Radia, płyty udało się wynieść. Jedną partię początkowo przechowywał pułkownik Lipiński, następnie przekazał je pewnej rodzinie, która w 1976 roku zgłosiła się z płytami do Polskiego Radia. Wtedy po raz pierwszy zabrzmiały one na antenie Programu 3 – opowiada Agnieszka Kordowicz.

93 płyty Polskiego Radia z nagraniami z września 1939 roku wpisane na Listę Krajową UNESCO

Druga partia płyt – również na przestrzeni lat przekazywana z rąk do rąk – ostatecznie także trafiła do Polskiego Radia. Trzeciej nadal nie udało się odnaleźć, ślad po niej zaginął po Powstaniu Warszawskim. – Były w czarnym neseserze, 55 czarnych płyt, podpisanych na biało numerami zaczynającymi się od dziewięciu tysięcy, bez żadnych etykiet i dodatkowych opisów – dodaje rozmówczyni Piotra Łodeja, która podkreśla, że choć te odnalezione po wojnie stalowe krążki ucierpiały, to inżynierowie dźwięku z Polskiego Radia zrekonstruowali zapisane na nich nagrania.

Fotografie unikatowych płyt ze zbioru Archiwum Polskiego Radia zaprezentowane zostaną 9 czerwca w ramach plenerowej wystawy przed siedzibą Ministerstwa Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu w Warszawie.

***

Tytuł audycji: Trójka do trzeciej
Prowadzi: Piotr Łodej
Gość: Agnieszka Kordowicz (wiceszefowa Archiwum Polskiego Radia)
Data emisji: 08.06.2021
Godzina emisji: 11.16