"Inżynierowie dusz” w powojennej Polsce

  • Facebook
  • Twitter
  • Wykop
  • Mail
"Inżynierowie dusz” w powojennej Polsce
Zakłady Radiowe im. Marcina Kasprzaka przy ul. Kasprzaka w WarszawieFoto: Grażyna Rutowska/NAC

Jerzy Borejsza (1905-1952), Mieczysław F. Rakowski (1926-2008) – dziennikarze, redaktorzy naczelni, oficerowie polityczni Wojska Polskiego, działacze komunistyczni, "inżynierowie dusz". Obaj są symbolami komunizmu w Polsce, chociaż J. Borejsza aktywnie działał w powojennej Polsce przez kilka lat a Rakowski przez 50 lat.

Posłuchaj

Biografie "inżynierów dusz" wczesnych lat PRL (Białe plamy/Trójka)
+
Dodaj do playlisty
+

Jerzy Borejsza Goldberg Beniamin – syjonista, anarchista, komunista, członek: KPP, ZPP, PPR, PZPR, poseł do KRN, żołnierz WP i Armii Czerwonej, oficer LWP –  major – u schyłku życia podpułkownik, w powojennej Polsce redaktor tygodnika "Wolna Polska", "Rzeczpospolitej", tygodnika "Odrodzenie"; twórca i I prezes Spółdzielni Wydawniczej "Czytelnik", dyrektor Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Lwowie i Wrocławiu. W pierwszych latach powojennych był zwolennikiem "łagodnej rewolucji" . Wydaje się, że przy swojej inteligencji i doświadczeniach z Hiszpanii, Rosji Sowieckiej miał świadomość metod stosowanych przez komunistów wobec społeczeństwa w kraju. Brat Jerzego Borejszy Józef Różański jest symbolem opresji systemu komunistycznego wobec obywateli polskich.  Publicysta, autor wielu tekstów prasowych, opracowań politycznych (współautor m.in. Manifestu PKWN) i m.in. wydanej w 1937 r. książki "Hiszpania 1873-1935" oraz "Czerwona Hiszpania".

Przed wojną w Paryżu organizował i redagował pismo "Najmita". Publikował w Dzieło Truda pod pseudonimem Ranko Maxime. Od 1935r. wg zaleceń  Komintern  zaczął publikować, już pod nazwiskiem Jerzy Boresza w legalnie ukazującej się prasie polskiej, m.in. "Wiadomościach Literackich", "Skamandrze", "Sygnałach" i "Czarno na Białem".

Mieczysław Franciszek Rakowski – komunista, socjaldemokrata, dr historii; oficer LWP – kapitan; członek PPR, PZPR, SdPR, poseł na Sejm PRL VI, VII, VIII i IX kadencji, ostatni I sekretarz KC PZPR. Wiceprezes Rady Ministrów w rządzie W. Jaruzelskiego, prezes Rady Ministrów w latach 1988–1989; Redaktor naczelny tygodnika "Polityka" i pisma "Dziś". Publicysta, autor wielu tekstów prasowych, opracowań politycznych i wielu książek m.in. o SPD niemieckiej, Kanclerzu W.Brandtcie, Ameryce i dzieła życia 10 tomów Dzienników politycznych z lat 1958-1990.

Jesienią 1989 r. inicjator tzw. Moskiewskiej pożyczki, jak  napisał  red. Andrzej Morozowski w artykule pt. "Moskiewska pożyczka" – wiedząc, że w najbliższym czasie PZPR zostanie rozwiązana – poprosił Michaiła Gorbaczowa, sekretarza generalnego bratniej KPZR, o pożyczkę. Rakowski obawiał się, że partia i jej działacze w najbliższym czasie znikną z powierzchni ziemi. Pieniądze chciał przeznaczyć na założenie nowej formacji – SdRP, sfinansowanie ostatniego zjazdu PZPR i odprawy dla etatowych działaczy. 

J. Borejsza zorganizował na zasadach spółdzielczych  wydawnictwo "Czytelnik" oczywiście podaje się , że nie korzystał ze środków państwowych ale korzystał z aparatu państwowego. Oczywiście dzięki sprytowi i inteligencji  Majora udawało się zdobywać bazę materialną dla Czytelnika i mieszkania dla twórców wychodzących z pożogi wojennej. Wydaje się, że zasługą J. Borejszy jest odnalezienie i zaopiekowanie się literatami, dziennikarzami którzy wdzięcznie go wspominają: J. Tuwim , K.I. Gałczyński, Z. Nałkowska, M. Dąbrowska.

"Czytelnik" Borejszy poza wydawnictwem był wydawcą wielu tytułów prasowych: m.in.: Odrodzenie, Kużnica, Twórczość. Osobiście Borejsza pomagał w tworzeniu bazy wydawniczej środowisku Bolesława Piaseckiego. O tym co udawało się J.Borejszy mogli marzyć przedstawiciele innych opcji politycznych m.in.: ks. Zygmunt Kaczyński z Tygodnika Warszawskiego czy ks. Jan Piwowarczyk z Tygodnika Powszechnego.

– Jak wynika zarówno ze wspomnień Wandy Wasilewskiej, jak i Aleksandra Wata, cieszył się on w tym okresie pełnym zaufaniem władz radzieckich, choć w dokumentach radzieckich z tamtego okresu jego postawa jest oceniana raczej krytycznie – mówi dr Eryk Krasucki.

19 listopada 1939 podpisał oświadczenie pisarzy polskich, witające przyłączenie Zachodniej Ukrainy do Ukrainy Radzieckiej. 19 września 1940 r. został uroczyście przyjęty do Związku Radzieckich Pisarzy Ukrainy.

Był inicjatorem i sekretarzem generalnym Światowego Kongresu Intelektualistów w Obronie Pokoju, który odbył się we Wrocławiu w dniach 25–28 sierpnia 1948. Na jego zaproszenie do Polski przyjechali intelektualiści z całego świata, m.in. Pablo Picasso, Paul Éluard, Max Frisch, Ilja Erenburg. Swój list do uczestników kongresu skierował Albert Einstein. Atmosferę spotkania określiło w największym stopniu wystąpienie delegata radzieckiego Aleksandra Fadiejewa, w którym atakował on twórców zachodniej kultury, m.in. Jeana-Paula Sartre’a i Thomasa Stearnsa Eliota. 

Po Kongresie  Intelektualistów kariera J. Borejszy uległa załamaniu, po odwołaniu z funkcji Prezesa Czytelnika i tragicznym wypadku samochodowym Prezes nie wrócił do dawnej aktywności. 

***

Tytuł audycji: Białe plamy
Prowadzi: Mirosław Biełaszko
Goście: Eryk Krasucki (adiunkt w Instytucie Historii i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Szczecińskiego, pracownik Instytutu Pamięci Narodowej), Michał Przedperski (doktor historii, autor rozprawy doktorskiej o działalności politycznej Mieczysława F. Rakowskiego. Pracownik Instytutu Pamięci Narodowej)
Data emisji: 22.01.2020 
Godzina emisji: 23.09

Polecane