Konstytucja jako tekst literacki (Trójka literacka)
Konstytucja 3 maja w ujęciu literackim
2021-05-02, 13:05 | aktualizacja 2021-05-03, 11:05
3 maja 1791 roku uchwalono Konstytucję Rzeczpospolitej Polskiej. – Mówiąc o dokumencie, trudno pominąć kontekst historyczny, który towarzyszył jego powstaniu. Czy tekst konstytucji może zostać uznany za tekst literacki? Jeśli tak, to za jaki? Spójrzmy głębiej na znaczenie słów Konstytucji 3 maja oraz na to, co starano się za ich pośrednictwem przekazać – zaprosiła na specjalne wydanie audycji "Trójka literacka" Magdalena Złotnicka.
– Na kształt konstytucji wpłynęły idee oświeceniowe i pewna tradycja myślenia, która w tym przypadku sięga XVI wieku i Unii Polsko – Litewskiej. W kontekście treści dokumentu wiele do powiedzenia miała nie tylko szlachta, ale też król i mieszczanie – usłyszeliśmy w audycji.
Posłuchaj
36:27
Dodaj do playlisty
Konstytucja 3 maja. Pierwsza w Europie i druga na świecie. Czy na pewno?
Twórcy
– Powstanie konstytucji było cudem. Współtworzyły ją dwie grupy ideowe, które znacznie różniły się między sobą. Przywódca sejmu, Ignacy Potocki, był republikaninem. Uważał, że należy ograniczać władzę wykonawczą, a największe prerogatywy przyznać sejmikom. Z kolei Stanisław August, autor ostatniej wersji, z przekonania był anarchistą. Uważał, że naród potrzebuje silnego króla i senatu. Podkreślał również czynną rolę mieszczan, oraz konieczność poprawy sytuacji chłopów i wprowadzenia zmian w ustroju szlacheckim. Chciał odsunąć nieposiadającą szlachtę od głosu, tworząc tym samym państwo demokracji warstw posiadających – mówiła profesor Zofia Zielińska, historyk, profesor nauk historycznych z Uniwersytetu Warszawskiego.
"Konstytucja 3 Maja 1791 roku" – film edukacyjny z serii "Ożywione obrazy” / Zamek Królewski w Warszawie – Muzeum
Uwarunkowania społeczne
– Wiele aspektów pozostaje niejasnych. Długo panował pogląd, że król nie brał tak czynnego udziału w tworzeniu treści konstytucji, jak podkreślane jest to obecnie. Uważam, że w tej chwili warto byłoby poddać tekst badaniom stylistycznym, które pomogłyby przypisać autorstwo poszczególnym fragmentom. Konstytucja 3 Maja to przede wszystkim owoc pewnego kompromisu. Data jej ustanowienia świętowana jest jako moment zgody narodowej i czczona jako pamiątka uspokojenia przeciwieństw. Warto jednak przypomnieć, że w swojej epoce wywoływała duży sprzeciw. Wielu uczestników Sejmu Wielkiego, nie chciało jej uchwalenia. Część z nich groziła nawet akcjami protestacyjnymi – wyjaśniła profesor Anna Nasiłowska z Instytutu Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk. – W tekście konstytucji widać przede wszystkim wpływy składni łacińskiej. Sam wstęp do dokumentu mówi w zasadzie wszystko o intencjach, które przyświecały osobom go uchwalającym – dodała.
Więcej na temat ewolucji myśli oświeceniowej oraz wydarzeń związanych z uchwaleniem Konstytucji 3 maja, znaleźć można w specjalnym serwisie [kliknij obrazek poniżej]:
Forma literacka
– Konstytucja składa się ze sformułowań literackich, tchnących emocjami. Z drugiej strony, zawiera również określenia, które mogły niejako mydlić oczy części społeczeństwa. Przykładem może być fragment dotyczący szlachty i ziemian, który stworzony został tak, by szlachcie nieposiadającej nie mówić wprost, że odbiera im się prawo do udziału w życiu politycznym. Uważam, że dla kogoś, kto znał sytuację, te treści mogły mieć znamiona tekstu rewolucyjnego. Co więcej, na zapisy konstytucji składały się również fragmenty, w których część kwestii została przemilczana lub sprowadzała się do prawa niższego przepisu, które nadeszło później – podsumowała profesor Zielińska.
***
Tytuł audycji: Trójka literacka
Prowadzi: Magdalena Złotnicka
Goście: prof. Anna Nasiłowska (Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk), prof. Zofia Zielińska (historyk, profesor nauk historycznych, Uniwersytet Warszawski)
Data emisji: 02.05.2021
Godzina emisji: 13.06
zch