Jerzy Giedroyc o emigracji i paryskiej "Kulturze".
Kultura na emigracji. Wspomnienie o Jerzym Giedroyciu
2021-07-27, 11:07 | aktualizacja 2021-07-27, 13:07
115 lat temu w Mińsku Litewskim urodził się Jerzy Giedroyc, polityk, publicysta, twórca i redaktor emigracyjnego "Instytutu Literackiego" oraz paryskiej "Kultury". Były żołnierz Brygady Karpackiej, był również inicjatorem i propagatorem koncepcji o szczególnym znaczeniu suwerenności Białousi, Litwy i Ukrainy dla bezpieczeństwa i niepodległości Polski.
Jerzy Giedroyc przyszedł na świat w 1906 roku w jednym ze starych, spolonizowanych rodów litewskich. W 1919 roku jego rodzina przeniosła się do Warszawy, gdzie Jerzy ukończył szkołę i rozpoczął studia – prawo oraz historię. To właśnie na uniwersytecie rozpoczął działalność polityczną. Był prezesem "Korporacji Patria" i "Koła Międzykorporacyjnego" w Warszawie oraz pracownikiem działu zagranicznego Naczelnego Komitetu Akademickiego Polskiego Związku Młodzieży Akademickiej.
Po II wojnie światowej, w 1946 roku, Jerzy Giedroyc założył w Rzymie "Instytut Literacki", wydawnictwo dla demobilizowanych żołnierzy. Rok później przeniósł działalność do Francji, gdzie wkrótce zaczął funkcjonować jako instytucja niezależna, o czym w jednej z rozmów opowiadał na antenie sekcji Polskiego Radia, France Internationale.
Posłuchaj
3:03
Dodaj do playlisty
Emigracja
– Zaczęło się w 2 Korpusie pod koniec wojny. Byłem przekonany, że czaka nas długa emigracja, a do tego trzeba było się dostosować. Zdrowe słowo pisane było dla mnie jedyną formą. Nie wierzyłem w inne działania emigracyjne, które po pewnym czasie zawsze się degenerowały. Dzięki pomocy dowództwa 2 Korpusu generała Andersa założyliśmy w Rzymie "Instytut Literacki". Nie mieliśmy jednak zamówień i nie wytrzymaliśmy. Z tego powodu zdecydowaliśmy się na przeniesienie działalności do Paryża. Komunikacja Francji z Polską była stosunkowo najłatwiejsza. Zaczynaliśmy w niewielkim zespole. Była Zofia Hertz ze swoim mężem, Gustaw Herling-Grudziński, mój brat i ja – wspominał Jerzy Giedroyc.
"Kim był Jerzy Giedroyć" - Część pierwsza / MuzHPtv
Intelektualiści
– Środowisko intelektualistów skupione wokół Jerzego Giedroycia miało znaczący wpływ na kształtowanie się polskiej inteligencji w kraju i na emigracji. – Tym, co było dla nas najważniejsze, była kwestia odzyskania niepodległości i zastanowienie się, jak powinna wyglądać przyszła Polska. Uważaliśmy, że musi być krajem demokratycznym z naciskiem na sprawiedliwość społeczną i zagadnienia międzynarodowe. Do tego dochodziła normalizacja stosunków z sąsiadami. To były dla nas zagadnienia najważniejsze i najtrudniejsze zarazem – mówił.
Jerzy Giedroyc. Inspirował kolejne roczniki Polaków (Dwójka) / Polskie Radio
"Kultura"
– Nasza działalność opierała się na pomocy i wyłapywaniu talentów, takich jak, chociażby Gombrowicz. Nawiązywaliśmy kontakt z pisarzami w Polsce. Pomagaliśmy im w publikacji i drukowaniu utworów. Pierwszym przykładem była sprawa Miłosza, który wybrał wolność i zatrzymał się u nas – dodał. – Wydaje mi się, że pozycja "Kultury", jako pisma zajmującego się zagadnieniami kulturalnymi, to przede wszystkim niezależność i popieranie talentów. Rzecz, której nie jesteśmy w stanie zrozumieć, to robienie porachunków, które kwitły w świecie literackim. Do tej pory wypomina się, że ktoś piał odę do Stalina. Mówiąc cynicznie, liczy się książka i dorobek danego człowieka. Gdybyśmy stosowali kryteria moralne co do literatury, to w ogóle byśmy jej nie posiadali – podsumował.
Jerzy Giedroyc zmarł 14 września 2000 roku w Maisons-Laffitte pod Paryżem.
"Radia Wolności". Serwis specjalny Polskiego Radia
Więcej nagrań i rozmów dostępnych jest w serwisie "Radia Wolności" Polskiego Radia.
***
Tytuł audycji: Trójka przed południem
Prowadzi: Katarzyna Cygler
Data emisji: 27.07.2021
Godziny emisji: 10.21
zch