"Niechciana stołeczność". Przestrzeń Krakowa w czasach niemieckiej okupacji

Kiedy decyzją Adolfa Hitlera Kraków został wyznaczony na stolicę Generalnego Gubernatorstwa, stał się miejscem jedynego w swoim rodzaju eksperymentu związanego z przestrzenią miasta. To jeden z tragicznych i mało zbadanych rozdziałów w historii miasta. Przez wiele lat o tym milczano - w czasach PRL temat był przez badaczy ignorowany, a przez cenzurę zakazany. Opowiada o tym wystawa "Niechciana stołeczność. Architektura i urbanistyka Krakowa w czasie okupacji niemieckiej 1939-1945".

Kontekst ukraiński

Miała to być wystawa historyczna, ale w kontekście dzisiejszych wydarzeń stała się ostrzeżeniem. - Nie spodziewaliśmy się, że będziemy otwierać wystawę w takiej sytuacji politycznej, jaka nastąpiła 24 lutego, kiedy Ukraina została zaatakowana. Jesteśmy świadkami wojny, która dzieje się obok nas, i w ten sposób zupełnie inaczej czyta się wystawę - jako remedium i ostrzeżenie, do czego mogą doprowadzić rządy totalitarne i zezwolenie na to, aby coś takiego rozwijało się swobodnie. Myślę, że część widzów będzie przychodziła do nas, szukając w tej wystawie odniesień w historii Krakowa - mówi dr Monika Rydiger, współkuratorka wystawy.

Opcja łatwiejsza 

Dlaczego Kraków był tak ważny dla niemieckiego zaborcy? - Niemcy, podbijając duże terytoria, na różne sposoby próbowały je oswoić i przystosować do swojej koncepcji przyszłości. W wypadku Polski Kraków był najbardziej odpowiednim miastem z wielonarodową historią. W historii Krakowa były okresy, kiedy patrycjat niemiecki był większością w mieście, kiedy w kościele Mariackim odbywały się msze w języku niemieckim, a to też odwołanie do długiego okresu galicyjskiego, kiedy miasto było częścią prowincji Austro-Węgier i kiedy niemiecki był językiem urzędowym. Kraków był po prostu "opcją łatwiejszą", którą udało się przystosować do potrzeb niemieckich, do tej ideologii. I tutaj takim praktycznym tematem okazało się odwołanie do historii i reklamowania Krakowa w sposób propagandowy jako starego miasta niemieckiego - dodaje dr Żanna Komar, współkuratorka wystawy.

Czytaj także:

• Kraków. Wystawa o historii i współczesności miasta
• Wyzwolenie Krakowa – propagandowy mit czy prawda historyczna?

Architektura jako narzędzie krwawej polityki

Na wystawie prezentowane są plany urbanistyczne i infrastrukturalne, w tym najważniejsze projekty architektoniczne i ich realizacje, które miały zmienić przedwojenne polskie miasto we wzorowe miasto niemieckie. Kraków miał stać się najdalej wysuniętym na wschód przyczółkiem Tysiącletniej Rzeszy i jako stolica Generalnego Gubernatorstwa otrzymać nowy szlif urbanistyczny. Architektura została wykorzystana również jako narzędzie brutalnej i krwawej polityki wymierzonej w miasto i jego mieszkańców. Niszczono polskie elity, instytucje kulturalne i naukowe, rabowano dzieła sztuki. Likwidowano pomniki i polskie symbole narodowe, zmieniano nazwy własne placów i ulic, nadając im germańskie brzmienia. Nad nimi zaś unosiły się wszechobecne swastyki, z ulicznych głośników płynęły nazistowskie komunikaty.

Miejsce dla niemieckiej administracji 

Hitlerowcy rozszerzyli powierzchnię miasta, przebudowali i zmodernizowali system komunikacyjny, koleje i drogi. Rola stolicy tej pierwszej wschodniej kolonii wymagała stworzenia miejsca dla nowej, niemieckiej administracji - planowano budowę dzielnicy rządowej na Dębnikach czy dzielnicy administracyjnej na Błoniach, co wymagałoby zniszczenia kopca Kościuszki. W zachodniej części miasta powstała niemiecka dzielnica mieszkaniowa, a przy ulicy Królewskiej nowe osiedle przeznaczone dla rodzin wojskowych i urzędników. Duże zmiany dotknęły też Zamek Królewski na Wawelu i zabytkowe centrum Krakowa, gdzie tworzono eleganckie hotele, restauracje, kasyna, tereny rekreacyjne i sportowe dla niemieckiej społeczności, przede wszystkim dla rzeszy urzędników w mundurach.

Posłuchaj

5:45

O wystawie "Niechciana stołeczność. Architektura i urbanistyka Krakowa w czasie okupacji niemieckiej 1939-1945" (Trójka przed południem)

Dodaj do playlisty

Dodaj do playlisty

Architektura odgrywała również istotną rolę w realizacji Zagłady. Kraków jest jedynym miastem na świecie, na którego terenie Niemcy umieścili obóz koncentracyjny - KL Plaszow. Zlokalizowano go celowo na terenie dwóch cmentarzy żydowskich, w miejscu oddalonym o zaledwie kilka kilometrów od modernizowanego przez okupacyjne władze centrum.

Niechciana stołeczność Krakowa 1939-1945. Debata / Międzynarodowe Centrum Kultury

***

Tytuł audycji: Trójka przed południem
Prowadzi: Marta Piasecka
Goście: dr Monika Rydygier i dr Żanna Komar (współkuratorki wystawy "Niechciana stołeczność. Architektura i urbanistyka Krakowa w czasie okupacji niemieckiej 1939-1945")
Data emisji: 11.05.2022
Godzina emisji: 11.44

mat. prasowe/mk