W Polsce ok. 20% kleszczy jest nosicielami bakterii Borrelia burgdorferii, a każdego roku zaraża się nią ponad 3.500 osób. Te niewielkie pajęczaki, tylko z pozoru są niegroźne. Kleszcze są pasożytami, które żerują głównie na zwierzętach, ale żywią się również ludzką krwią. Kleszcze można spotkać w różnego typu siedliskach. Szczególnie lubią lasy liściaste i mieszane, zwłaszcza graniczące z łąkami i pastwiskami oraz wysokie trawy. Przebywają w zagajnikach, obszarach porośniętych paprociami, w niskim krzewach, na brzegach jezior i rozlewiskach.
Poza typowym dla kleszczy środowiskiem leśno-łąkowym można je coraz częściej spotkać na trawnikach, w parkach, przydomowych i działkowych ogródkach. Kleszcze przyciąga biały kolor, ciepło, ruch powietrza i zapach kwasu masłowego w pocie. Kiedy wyczują zapach człowieka lub zwierzęcia, spadają na ofiarę. Miejsca najbardziej narażone na ich obecność to: skóra głowy, skóra za uszami, zgięcia stawów, pachwiny i pachy.
Samo wkłucie się kleszcza nie jest niebezpieczne! Niebezpieczne staje się wówczas, kiedy kleszcz jest zakażony, a nasz organizm daje pierwsze, niepokojące objawy.
Miesiące wzmożonej aktywności kleszczy
Choć nie zawsze jesteśmy w stanie zabezpieczyć się przed kleszczami, to jednak najbardziej ostrożni powinniśmy być wczesną wiosną, latem i jesienią. Koniec kwietnia to okres wzmożonej aktywności kleszczy. Te najbardziej niebezpieczne postacie stadialne kleszczy aktywizują się przy temperaturze 7-10 st. C. Największą aktywność kleszcze wykazują od kwietnia do czerwca oraz od września do października, jednak ze względu na zachodzące zmiany klimatyczne (ciepłe zimy, wilgotne lata), aktywność kleszczy w niektórych rejonach jest stała przez cały rok.
Rozwojowi kleszczy sprzyja wysoka temperatura i wysoka wilgotność powietrza. Łagodna zima oraz wilgotne lato to również czynniki małej umieralności kleszczy, co zwiększa ich liczebność oraz tempo ich rozprzestrzeniania się.
Jak skutecznie usunąć kleszcza?
Kiedy już dojdzie do ukłucia przez kleszcza i żerowania na skórze żywiciela, należy jak najszybciej usunąć klesza, ponieważ im dłuższy czas żerowania, tym większe prawdopodobieństwo zakażenia patogenem.
- Pensetą lub innym specjalistycznym przyrządem do usuwania kleszczy dostępnym
w aptekach, lekko obrotowym ruchem, wyciągnąć kleszcza. Taki ruch zapewnia, że aparat gębowy kleszcza stawia mniejszy opór. Kleszcze wkręcają się zazwyczaj w prawo, więc podczas wyciągania kleszcza, należy wykręcić go delikatnie w lewo.
- Nigdy nie należy kleszcza: wyciągać "gołymi" palcami, zgniatać, wyciskać, przypalać, ani smarować kleszcza tłuszczem (masło, oliwa) - substancjami, które odcinają dopływ powietrza – wówczas kleszcz się dusi i wymiotuje, wydalając do krwi żywiciela krętki (Borrelia burgdorfeii).
- Po wyjęciu kleszcza, dokładnie oczyść i zdezynfekuj miejsce ukłucia wodą utlenioną.
- Usuniętego kleszcza należy zawinąć w np. papierowy ręcznik i skutecznie spalić lub utopić.
- Po ukąszeniu należy stale obserwować miejsce ukąszenia, przez ok. 30 dni oraz zwracać uwagę na ewentualne zmiany skórne: zaczerwienienie, obrzęk. W razie potrzeby, należy koniecznie skonsultować z się z lekarzem.
Skutki ugryzienia kleszcza
Bezpośrednim skutkiem ugryzienia przez kleszcza są zmiany skórne w miejscu ukłucia,
w postaci odczynu zapalnego o różnym nasileniu. Może on przybierać różne postaci – od punktowej ranki lub zaczerwienienia, do obrzęku połączonego z dużą bolesnością, zapaleniem naczyń oraz węzłów chłonnych. W ciężkich przypadkach dochodzi nawet do owrzodzeń. Pasożytowanie kleszczy może wywołać też ogólnoustrojowe reakcje organizmu
i toksykozy (wstrząs, porażenie kleszczowe), powstające pod wpływem substancji biologicznie czynnych wprowadzonych ze śliną kleszcza podczas ukłucia. Szczególnie niebezpieczna sytuacji ma miejsce wówczas, gdy podczas ukłucia przez kleszcza występuje ryzyko zakażenia patogenami (bakterie, wirusy) powodującymi choroby. Do najbardziej niebezpiecznych zaliczamy: boreliozę, kleszczowe zapalnie opon mózgowych i mózgu (KZM) oraz gorączki plamiste, babeszjozę i anaplazmozę.
Objawy które mogą wystąpić po ukąszeniu kleszcza – formy ochrony
W przypadku wystąpienia któregoś z objawów po ukąszeniu kleszcza, należy najszybciej zgłosić się do lekarza:
- przy gorączce plamistej - pojawia się rana ze strupem w miejscu ukłucia z towarzyszącym rumieniem i powiększeniem węzłów chłonnych.
- przy babeszjozie i anaplazmozie – występuje gorączka powyżej 38°C.
- przy kleszczowym zapaleniu opon mózgowych i mózgu - poprzedzona okresem bezobjawowym (trwającym od 4-28 dni) I faza choroby przebiega z objawami grypopodobnymi. Następnie choroba przechodzi w ok. 8-dniowy powtórny okres bezobjawowy, po czym rozpoczyna się II faza choroby, której towarzyszą: wysoka gorączka, zaburzenia świadomości, śpiączka, zaburzenia psychiczna, oczopląs, światłowstręt, bóle głowy i wymioty.
Jedyną formą ochrony przez kleszczowym zapaleniem opon mózgowych i mózgu (KZM) jest szczepienie!
Najkorzystniej rozpocząć szczepienia w okresie zimowo-wiosennym. Jeśli I dawka szczepionki zostanie podana w okresie letnim, zaleca się podanie II dawki szczepionki już po 2 tygodniach od pierwszego szczepienia w celu osiągnięcia jak najwyższego miana przeciwciał! Po zakończonym cyklu szczepień podstawowych zalecane jest przyjmowanie co 3 lata dawki przypominającej.
Przechorowanie boreliozy nie chroni przed ponownym zachorowaniem!!!
Niebezpieczne dla zdrowia drobnoustroje mogą również dostać się do naszego organizmu inną drogą! Wirusem zapalenia mózgu można się zarazić pijąc mleko prosto od krowy, na których żerowały kleszcze, jedząc masło lub ser przygotowany z takiego mleka. Pierwsza opisana w Polsce epidemia mleczna miała miejsce w woj. olsztyńskim w 1974 r. (obecnie teren woj. warmińsko-mazurskiego).
Wskazania profilaktyczne
Decydując się na spacer na świeżym powietrzu należy obowiązkowo pamiętać o:
1. Odpowiednim nakryciu głowy i ubraniu: koszula z długim rękawem, długie spodnie. Zwróć uwagę na dobrze kryjące obuwie – zwłaszcza jeśli zamierzasz spacerować w lesie, po wysokich trawach lub łąkach.
2. Przed wyjściem zastosuj środki ochrony osobistej odstraszające kleszcze, które są do nabycia w aptekach i sklepach. Stosuj je zarówno na ubranie jak i skórę. Przy wyborze preparatu zwróć uwagę na długość działania odstraszającego, które powinno zapewnić ochronę w miejscu potencjalnego zagrożenia. Długość działania preparatu zależy od rodzaju
i stężenia składnika aktywnego zawartego w produkcie. Składniki aktywne charakteryzują się dużą lotnością, a po ich zastosowaniu tworzy się parowa otoczka odstraszająca kleszcze. Składniki aktywne powodują zablokowanie receptorów czuciowych kleszcza. Skutkuje to tym, że kleszcza albo nie wyczuwa zbliżającego się żywiciela, albo w przypadku dostania się na jego skórę, nie podejmuję żerowania.
3. Zawsze po powrocie ze spaceru dokładnie sprawdź całe ciało, szczególnie
w wymienionych miejscach. Pamiętaj o tym, aby szczególnie dokładnie obejrzeć dziecko. Jego skóra ma cieńszą warstwę rogową, a ich ruchliwość powodująca zwiększona ciepłotę ciała i potliwość jest czynnikiem dodatkowo przyciągającym kleszcze.
4. Nie zapominaj o zwierzętach, zwłaszcza jeśli spacery miały miejsce w rejonach szczególnie niebezpiecznych, na obszarach występowania dużych populacji kleszczy (lasy liściaste, wysokie trawy, krzewy). W przypadku zwierząt w ramach profilaktyki, również warto stosować preparaty odstraszające kleszcze.
Informacja opracowana przez Departament Promocji Zdrowia, Biostatystyki i Analiz Głównego Inspektoratu Sanitarnego, jednostki nadzorowanej przez Ministerstwo Zdrowia.