27 lutego 1861 roku podczas manifestacji patriotycznej na Krakowskim Przedmieściu, w stolicy Królestwa Kongresowego, zginęło pięć osób od rosyjskich kul. Kilka dni później, 8 kwietnia, po rozwiązaniu będącego poza kontrolą władz carskich Towarzystwa Rolniczego, na placu Zamkowym od salw carskich poległo ponad stu spośród protestujących.
15 października, dzień po ogłoszeniu stanu wojennego, mimo zakazów, obchodzona była rocznica śmierci Tadeusza Kościuszki, co skończyło się rozbiciem manifestacji i wtargnięciem żołnierzy rosyjskich do kościołów warszawskich. Także w październiku odbył się pogrzeb arcybiskupa Antoniego Fijałkowskiego, inicjatora powszechnego przywdziania żałoby narodowej na czas nieograniczony.
To niektóre z wydarzeń, przejawów buntu antycarskiego początku lat 60. XIX wieku, w okresie nazywanym w naszej historii "rewolucją moralną".
Jak doszło do tego przebudzenia społeczeństwa polskiego, tej patriotycznej mobilizacji po wielu latach bierności wobec zaborcy? Kim byli inicjatorzy manifestacji, protestów? Czy myśląc o odrodzeniu Polski, mogli wpłynąć na zmianę polityki cara Aleksandra II wobec Kongresówki? Czy ugoda z Rosją była wtedy możliwa?
40:17 Jedynka/Historia żywa - 17.01.2022 Rewolucja moralna i próba ugody z Rosją (1861-1862) (Historia żywa/Jedynka)
Początek rewolucji moralnej
- W sytuacji, kiedy niewątpliwie zelżał nacisk administracji rosyjskiej, kiedy pojawiły się pierwsze objawy liberalizacji, zwane odwilżą posewastopolską, łatwiej było tę żywą jeszcze bardzo pamięć o wydarzeniach sprzed lat 30 przekuć w ruch masowy, w manifestacje. Nie wymagały one jeszcze jakieś wielkiej organizacji, miały charakter spontaniczny - wskazał w audycji "Historia żywa" prof. Andrzej Nowak.
Historyk przypomniał, że w 1858 roku zawieszono stan wojenny w Królestwie Kongresowym, a to sprzyjało ożywieniu publicznych manifestacji. Do tego dochodził fakt, że w Warszawie funkcjonowała już szkoła wyższa - Akademia Medyko-Chirurgiczna - która skupiała młodzież z większymi aspiracjami, ambicjami przewodzenia narodowi.
- W czerwcu 1859 roku odpowiedzialny za pion edukacji i kultury w Królestwie Kongresowym rosyjski urzędnik Paweł Muchanow zlecił przeprowadzenie dodatkowego egzaminu w Akademii, by odsiać niepokornych, nieposłusznych studentów i usunąć ich ze studiów. To był moment - obok późniejszego Katarzyny Sowińskiej pogrzebu - który może uchodzić za symboliczny początek rewolucji moralnej - wyjaśnił.
Ramię w ramię
- Warto uświadomić sobie, jak zdumiewającym zjawiskiem, w pewnym sensie również dla samych uczestników tych wydarzeń, ale w szczególności dla władz rosyjskich, było to, że obok siebie, ramię w ramię, w tych protestach stanęli nie tylko przedstawiciele różnych stanów, ale i różnych wyznań. To rozbijało myśli, które towarzyszyły władzom carskim, iż nie będzie groźna ta społeczna rewolta, jak długo będzie można przeciwstawić różne grupy społeczne sobie nawzajem. To był szczególnie istotny przejaw rewolucji moralnej - podkreślił prof. Nowak.
Jaką rolę miał do spełnienia margrabia Aleksander Wielopolski - mianowany wówczas przez cara naczelnik rządu cywilnego Królestwa, który w latach 1861-1862 wystąpił z licznymi propozycjami reform pod nadzorem rosyjskich bagnetów?
Czytaj także:
***
Tytuł audycji: Historia żywa
Prowadzi: Dorota Truszczak
Gość: prof. Andrzej Nowak (historyk, publicysta, nauczyciel akademicki, sowietolog, autor "Dziejów Polski")
Data emisji: 17.01.2022
Godzina emisji: 21.07
kk
