Logo Polskiego Radia
POSŁUCHAJ
polskieradio.pl
Aleksandra Kluzek 23.04.2012

Literature and writers on the air of the Polish Section of RFE

Among the full-time staff of the RFE Polish Service, as well as the Radio collaborators scattered all around the world , there appeared the most important names of the postwar Polish literature, both domestic and émigré.

Wśród ludzi pióra zatrudnionych w różnym okresie w monachijskim i nowojorskim biurze RWE byli: Zdzisław A. Broncel, Wiktor Budzyński, Tadeusz Chciuk-Celt, Michał Chmielowiec, Wawrzyniec Czereśniewski, Czesław Dobek, Jan Dryling, Stefan K. Gacki, Wojciech Gniatczyński, Piotr Guzy, Gustaw Herling-Grudziński, Zygmunt Jabłoński, Jacek Kaczmarski, Jan Krok-Paszkowski, Tadeusz Nowakowski, Włodzimierz Odojewski, Jan Olechowski, Bronisław Przyłuski, Eugeniusz Romiszewski, Henryk Rozpędowski, Kazimierz Sowiński, Czesław Straszewicz, Włodzimierz Sznarbachowski i Wiktor Trościanko.
Pisarze zatrudnieni w Rozgłośni Polskiej RWE nie zajmowali się wyłącznie twórczością literacką; wielu z nich pracowało na etacie lektora bądź realizatora radiowego, a audycje literackie przygotowywali rzadko – np. zastępując zajmujących się tym na co dzień redaktorów. Bywali też komentatorami spektakli teatralnych i filmowych, życia kulturalnego w Polsce i na emigracji, ale też wydarzeń polityczno-społecznych, nie mających wiele wspólnego z ich zainteresowaniami i powołaniem.
Programy literacko-kulturalne przygotowywali m.in. Roman Palester (kompozytor, wieloletni moderator spraw literackich Rozgłośni), Leopold Kielanowski (wieloletni prezes Związku Artystów Scen Polskich za Granicą, kierownik londyńskiego biura RWE), a w latach 70. i 80. – Stanisław Deja, Alina Perth-Grabowska, Jerzy Kaniewicz (Tadeusz Mieleszko), Krystyna Miłotworska-Hilary, Janusz Marchwiński, Włodzimierz Odojewski, Lucjan Perzanowski, Konrad Tatarowski czy Piotr Załuski.
Swe audycje redagowali także najwybitniejsi pisarze emigracyjni, nie zatrudnieni na etacie w RWE, ale pozostający przez lata w ścisłej współpracy z Rozgłośnią: Kazimierz Wierzyński, Jan Lechoń, Józef Wittlin, Zygmunt Nowakowski, Marian Hemar, Stanisław Baliński, Tymon Terlecki, Maria Danilewicz Zielińska, Jerzy Stempowski, czy Józef Łobodowski. Dopiero pod koniec lat 70 na antenie RWE pojawiły się – wprowadzone przez Włodzimierza Odojewskiego – teksty Józefa Mackiewicza.
W dyskusjach literacko-kulturalnych głos zabierali intelektualiści kojarzeni z innymi niż RWE ośrodkami emigracyjnymi i nie mającymi na co dzień do czynienia z Rozgłośnią Polską: Konstanty A. Jeleński, czy Maria i Józef Czapscy z kręgu paryskiej "Kultury”. W latach 80. na falach RWE występowali m.in. Stanisław Barańczak, Ewa Bieńkowska, Wojciech Karpiński, Barbara Toruńczyk, Adam Zagajewski – związani z powstałym w Paryżu w 1983 kwartalnikiem "Zeszyty Literackie”. Z tego okresu datuje się także współpraca z RWE takich pisarzy, jak Krzysztof Rutkowski, Jacek Bierezin, czy Maciej Niemiec.
Na antenie RWE emitowano fragmenty "Dziennika” i wspomnień argentyńskich Witolda Gombrowicza, czytane przez autora. Do monachijskiej rozgłośni autora "Ferdydurke” wprowadził Czesław Straszewicz – jego towarzysz podróży na statku "Chrobry”, płynącym z Polski do Argentyny w 1939.
W audycjach Rozgłośni Polskiej RWE omawiano też twórczość Czesława Miłosza. Sam poeta nie współpracował z Radiem, choć w latach 80. czytane przez niego wiersze emitowano na falach RWE.
Z Rozgłośnią współpracował, od momentu wyjazdu z Polski w 1965, Leopold Tyrmand. Fragmenty jego książek były czytane w radiu a on sam komentował często bieżące wydarzenia kulturalne i polityczne w Polsce i USA.
Audycje kulturalno-literackie nadawane od lat 50. to np. "Książka tygodnia”, "Kącik poetycki”, "Gawędy radiowe Zygmunta Nowakowskiego” (do 1963), czy "Na czerwonym indeksie”. W latach 60. i 70. pojawiły się kolejne programy: "Kącik literacki”, "Na półce z książkami”, "Rozmowy okrągłego stołu (o literaturze i sztuce”) i "Radiowe lektury”. W latach 80. audycję "Na czerwonym indeksie” zastąpiła nowa – "Lektury zakazane” a "Książkę tygodnia” – "Radiowa książka miesiąca”. Z audycji obecnych na antenie w latach 90. należy wymienić: "Wieczorne lektury”, "Kwadrans Włodzimierza Odojewskiego”, czy "Komentarz kulturalny”.
Na falach RWE od samego początku nadawania Rozgłośni Polskiej poświęcano wiele miejsca także literaturze emigracyjnej i krajowej, a po powstaniu II obiegu wydawniczego w Polsce – także niezależnym wydawnictwom samizdatowym. W drugiej połowie lat 50 i latach 60. wybierano radiowe „książki roku” spośród literatury krajowej i emigracyjnej. Wśród wyróżnionych w ten sposób tytułów znalazły się m.in. "Cmentarze. Następny do raju” i "Piękni dwudziestoletni” Marka Hłaski, "Rodzinna Europa”, "Król Popiel i inne wiersze” i "Gucio zaczarowany” Czesława Miłosza, "Piotruś” Leo Lipskiego, czy "Skrzydła ołtarza” Gustawa Herlinga-Grudzińskiego. Z literatury krajowej należy wymienić m.in. książki: "Boski Juliusz” Jacka Bocheńskiego, "Sennik polski” i "Zwierzoczłekoupiór” Tadeusza Konwickiego czy "Austeria” Juliana Stryjkowskiego.
Przy audycjach kulturalnych nadawanych przez RWE współpracowali, począwszy od 1976 także pisarze i dziennikarze krajowi: Władysław Terlecki, Kazimierz Orłoś, Janusz Krasiński, Leszek Szaruga, czy Stefan Bratkowski. Od połowy lat 80. coraz więcej intelektualistów z Polski, będąc na Zachodzie, odwiedzało siedzibę RWE w Monachium. Niektórzy pisarze osobiście odczytywali na antenie fragmenty swoich książek (np. "Stan po zapaści” czytany przez Jacka Bocheńskiego). Wypowiedzi wielu pisarzy krajowych rejestrują także ówczesne programy literacko-kulturalne.