- Kampania społeczno-edukacyjna "Ojczysty dodaj do ulubionych" ma na celu propagowanie dbałości o poprawność polszczyzny oraz kształtowanie świadomości językowej Polaków.
- "Pyzaty" to "mający twarz krągłą jak pyza" lub po prostu "pełny, krągły, pucołowaty".
- "Zapyziały" natomiast oznacza "zapuszczony, zaniedbany, niechlujny".
- Słowa "pyzaty" i "zapyziały" pochodzą od "pyzy".
W ramach kampanii "Ojczysty - dodaj do ulubionych" w audycji "Pierwsze słyszę" poznajemy ciekawostki językowe.
Eksperci od języka polskiego z Narodowego Centrum Kultury piszą tak: "Pyzaty" to "mający twarz krągłą jak pyza" lub po prostu "pełny, krągły, pucołowaty", "zapyziały" natomiast oznacza "zapuszczony, zaniedbany, niechlujny". To, że przymiotnik "pyzaty" pochodzi w prostej linii od rzeczownika "pyza" wydaje się oczywiste, ale czy wiedzieliście, że i wyraz "zapyziały" jest dalekim krewnym należącym do tej samej rodziny?
Słowo "pyza" ma wiele znaczeń: w języku ogólnym to "duża okrągła kluska z ciasta" (zazwyczaj ziemniaczanego, ale w niektórych regionach - drożdżowego), w potocznej polszczyźnie to "ktoś pucołowaty, o okrągłej twarzy" albo "zdrowe, dorodne dziecko", w języku łowieckim - "nos żubra i łosia", w niektórych gwarach – "pysk" albo "grubas".
W staropolszczyźnie używany był także - spokrewniony z rzeczownikiem "pyza" - czasownik "pyzać" o znaczeniu "nie dbać, lekceważyć", które rozwinęło się z wcześniejszego "pysznić się, nadymać się" (czyli przenośnie "robić się nadętym jak pyza"). To znaczenie zresztą zachowało się w niektórych innych językach słowiańskich, np. w rosyjskim пыжиться [pyžit’sja] "nadymać się, pysznić się". Ktoś, kto się nadyma jak pyza, pyszni się - nie dba o to, o co dbać powinien. Stąd późniejsze, obecnie już nieużywane "wspyzać" "zlekceważyć, wzgardzić" i do dziś żywe "zapyzieć" stać się zaniedbanym, zapomnianym; także: zgnuśnieć, od tego zaś "zapyziały" zaniedbany, zapuszczony.
01:56 czwórka pierwsze słyszę 14.03.2024 ojczysty pyzaty.mp3 "Ojczysty - dodaj do ulubionych". I "pyzaty" i "zapyziały" pochodzą od pyzy (Pierwsze słyszę/Czwórka)
Audycja powstała we współpracy z Narodowym Centrum Kultury.
___
Kampania społeczno-edukacyjna "Ojczysty - dodaj do ulubionych" ma na celu propagowanie dbałości o poprawność polszczyzny oraz kształtowanie świadomości językowej Polaków. Dziennikarze Czwórki angażują się w projekt, prezentując w formie dźwiękowej ciekawostki językowe.
Kolejnych odsłon będzie można posłuchać we wtorki i czwartki w porannej audycji "Pierwsze słyszę", po godz. 7.30. O pochodzeniu wyrażeń z życia codziennego opowie Martyna Matwiejuk.
POSŁUCHAJ POPRZEDNICH ODCINKÓW <<<
Organizatorem akcji "Ojczysty - dodaj do ulubionych" jest Narodowe Centrum Kultury. Kampania trwa nieprzerwanie od 20 lutego 2012 roku - dnia poprzedzającego Międzynarodowy Dzień Języka Ojczystego. "Ojczysty - dodaj do ulubionych" to najpopularniejszy kanał prowadzony przez centralne instytucje kultury poświęcony poprawnej polszczyźnie.
***
Na kolejne odsłony cyklu we wtorki i czwartki, w porannej audycji "Pierwsze słyszę", po godz. 7.30 zaprosi Martyna Matwiejuk.
mat. pras./aw/wmkor
