Jan Karski
Section02
"Chciałem ratować miliony,
a nie uratowałem pojedynczego człowieka"
"Karski i władcy ludzkości”, reż. Sławomir Grünberg, prod. LogTV, Polska/USA 2013 Zwiastun filmu dokumentalnego poświęconego Janowi Karskiemu. Wypowiedzi historyków, archiwalne zdjęcia z warszawskiego getta, fabularyzowane sceny poddane cyfrowej animacji składają się na biografię człowieka, którego można uznać za jednego z największych bohaterów XX wieku. więcej
Karski i władcy ludzkości, reż. Sławomir Grnberg, prod. LogTV,  PolskaUSA 2013
Daremna misja, scenariusz i realizacja: Janusz Weychert, TVP 1993
"Daremna misja", scenariusz i realizacja: Janusz Weychert, TVP 1993 Podczas II wojny światowej Jan Kozielewski odbył pod pseud. Jan Karski cztery kurierskie misje na Zachód. W filmie opowiada o swoim najważniejszym zadaniu z 1942 roku, kiedy to przedostał się do Londynu, by poinformować świat o masowej eksterminacji Żydów. więcej
"Wychowałem się w Łodzi, która była miastem biednym, brudnym, ale miastem tolerancyjnym. Obok siebie żyli Polacy, Żydzi i Niemcy. Bez tamtej Łodzi pewnie nie byłoby dzisiejszego Karskiego"

Najważniejsze fakty z życia emisariusza

"Te nasze rozmowy dla Głosu Ameryki to zapewne są moje ostatnie rozmowy przed śmiercią. Chcę zostawić pełny, prawdziwy obraz mojej działalności, bo wielu ludzi przecenia moje znaczenie"

o książce "Jan Karski. Emisariusz własnymi słowami"

Maciej Wierzyński: Karski wspaniale opowiadał, nagrałem z nim kilkanaście godzin, które puszczane były w Głosie Ameryki. Potem powstała z tego książka Emisariusz własnymi słowami
Maciej Wierzyński: Karski wspaniale opowiadał, nagrałem z nim kilkanaście godzin, które puszczane były w Głosie Ameryki. Potem powstała z tego książka "Emisariusz własnymi słowami” więcej

Jan Karski – Maciej Wierzyński
Rozmowy przeprowadzone w latach 1995-1997 dla Głosu Ameryki

Głos Ameryki
Matka fanatycznie wielbiła Piłsudskiego

W gimnazjum miałem opinię maminsynka. Byłem pod wpływem mojej bardzo religijnej i patriotycznie nastawionej matki.

Pierwsze dni września 1939 to była rozpacz

Wyobrażałem sobie, że idę do polskiej armii, która obali mit niemieckiej potęgi. I to wszystko się zmieniło w ciągu piętnastu minut 1 września 1939.

Nikomu nie zdradzę tego, czego teraz dokonam

Dzięki kontaktom brata pojechałem do Paryża. Najpierw wyruszyłem do Zakopanego, stąd przez Czechosłowację udałem się do Budapesztu. Potem Włochy i Angers we Francji.

Dostałem rozkaz powrotu do kraju

Nie dostałem żadnych dokumentów, wszystko musiałem zapamiętać. Byłem jak gramofonowa płyta.

Z tym jechałem do Francji

Wracałem do gen. Sikorskiego z ciężkim sercem. Misja się nie udała. Nie było porozumienia stronnictw w sprawie delegata rządu na kraj.

Aresztowało mnie Gestapo

Nocowaliśmy w chacie koło Preszowa. W nocy przyszło gestapo i zostałem aresztowany. Okazało się, że wydał nas Słowak, u którego się zatrzymaliśmy.

Podciąłem sobie żyły żyletką schowaną w bucie

Grałem wariata, że nic nie wiem, nie jestem w żadnym ruchu podziemnym. Zaczęli mnie okropnie bić. Złamali mi żebra, szczękę, wybili zęby. Bałem się, że się wygadam.

Byłem naznaczony, mogłem zgubić wiele osób

Spędziłem cztery miesiące u rodzeństwa Sławików. Udawałem ich kuzyna. Potem do kwietnia 1941 roku byłem u Cyrankiewicza w Krakowie.

Polecenia miałem przekazywać ludziom z rządu

Chodziłem po ulicy i mówiłem do siebie. Powtarzałem, co mi powiedzieli. Potem nikt nigdy mi nie zarzucił, że coś przekręciłem albo zapomniałem przekazać.

Może Hitler się przestraszy

Przekazali mi żądanie: niech alianci ogłoszą publicznie oficjalną deklarację, że powstrzymanie zagłady Żydów wchodzi do ich strategii wojennej.

Obraz nie z tego świata

Byłem w getcie i w obozie śmierci. Rampa kolejowa, wywózka, żandarmi, esesmani, masy Żydów. Dzieci, kobiety, starcy. Smród, rozpacz, krzyki. Widziałem straszne rzeczy.

W Londynie wylądowałem bez przygód

Dostałem zwykły klucz z mikrofilmem o sprawach żydowskich. Statystyki, nazwiska Niemców i wybitnych Żydów. W razie niebezpieczeństwa miałem go wyrzucić.

Za odwagę i wierną służbę

Wezwał mnie gen. Sikorski i powiedział, że postanowił odznaczyć mnie Orderem Virtuti Militari. Rozmowa trwała nie dłużej niż trzy minuty.

Różne wizje Polski

Złożyłem oświadczenie, że moje raporty to nie moje poglądy, tylko to, co przedstawiciele stronnictw politycznych kazali mi pod przysięgą powtórzyć w Londynie.

Co pan tu wyrabia? Kim pan jest?

Gen. Sikorski ryczał na mnie, że przeze mnie drzwi do jego gabinetu się nie zamykają, że ci wszyscy politykierzy do niego przychodzą i każdy się na mnie powołuje.

Raport o Żydach wstrząsnął światem

Mój raport sprawił, że zebrała się aliancka rada wojenna. Na każdy postulat Żydów brytyjski minister spraw zagranicznych, Anthony Eden odpowiadał "Nie".

Powstanie Warszawskie i tak musiało wybuchnąć

Na emigracji nikt nie chciał podjąć tej decyzji. Rozbieżności było więcej – rząd, który żył na zachodzie w bezpieczeństwie i naród, który ponosił straszliwe ofiary.

W Londynie dotarłem do najważniejszych polityków

Józef Retinger, doradca gen. Sikorskiego, międzynarodowy awanturnik polityczny, zaczął mi załatwiać spotkania z najpotężniejszymi ludźmi w Anglii.

Wyszedłem od gen. Sikorskiego jak zbity pies

Był na mnie wściekły, że spotkałem się z Edenem i powiedziałem, że przywódcy polityczni w Polsce wymówią mu posłuszeństwo, jeśli zgodzi się na kompromis ze Stalinem.

Straty Polski były potworne

Wydaje mi się, że wojna bez udziału Polaków nie byłaby dłuższa nawet o jeden dzień. Alianci i tak by ją wygrali. Czy warto było ponosić tyle strat?

Karski o sobie, Państwie Podziemnym i polityce wielkich mocarstw wobec Polski

Karski o sobie
Oś Waszyngton-Moskwa

- Dla Roosevelta byliśmy mało znaczącym tematem - wypowiedź Jana Karskiego na temat polityki USA wobec Polski w czasie wojny. Audycja Andrzeja Pomiana. (RWE, 21.12.1986)

Niespełnione obietnice Brytyjczyków

Analiza stosunków polsko-brytyjskich w latach 1939-1945, zakulisowe rozmowy Churchill-Stalin. Audycja Andrzeja Pomiana z udziałem Jana Karskiego. (RWE, 14.12.1986)

Od Wilsona do Roosevelta

Rozmowa Andrzeja Pomiana z Janem Karskim o polityce Stanów Zjednoczonych wobec Polski w latach 1917-1939. Rola Francji i Wielkiej Brytanii w Europie. (RWE, 7.12.1986)

Krętactwa Anglii i Francji

- Polacy sądzili, że wystarczy sojusz angielsko-francusko-polski do przestraszenia Hitlera - komentował Jan Karski w rozmowie z Andrzejem Pomianem. (RWE, 30.11.1986)

Holokaust – temat długo omijany

- Dopiero w latach 70. zaczęły ukazywać się książki, filmy o żydowskiej gehennie. Żydzi nie byli przygotowani na Holokaust - wywiad Jana Karskiego dla BBC. (30.03.1995)

Stalin dyktuje warunki

Konferencja w Teheranie, sprawa polska w Jałcie, postawa Roosevelta i Churchilla - odczyt Jana Karskiego na temat tajnych rokowań Zachodu ze Stalinem. (RWE, 19.07.1987)

Osamotniona Polska

Fragmenty prelekcji Jana Karskiego na temat tajnych rozmów Roosevelta, Churchilla i Stalina dotyczących Polski w okresie II wojny światowej. (RWE, 19.07.1987)

Służba kurierska

- Wierzyli mi, bo wiedzieli, że torturowany przez gestapo wolałem przeciąć sobie żyły, niż wydać kogokolwiek - rozmowa Józefa Ruszara z Janem Karskim. (RWE, 27.04.1986)

Konspiracja - chleb powszedni

- Już w grudniu 1939 zostałem wysłany do Francji - wypowiedź Jana Karskiego na temat roli emisariusza i znaczeniu misji. Audycja Józefa Ruszara. (RWE, 20.04.1986)

"Mógł zostać największym bohaterem XX wieku, gdyby mu uwierzono" Yannick Haenel, autor książki "Jan Karski"

Emisariusz, dyplomata, dokumentalista

Karski we wspomnieniach

Inni o Karskim
Symbol solidarności z Żydami

- Nie mógł zatrzymać Holokaustu, ale robił co mógł, aby pokazać, że polskie państwo nigdy nie było obojętne w tej sprawie - mówił prof. Andrzej Żbikowski. (PR, 9.04.2014)

Życie naznaczone tragedią

- Pozostał w mojej pamięci jako człowiek wybitny i tragiczny zarazem - wspomnienia Władysława Bartoszewskiego w 10. rocznicę śmierci Jana Karskiego. (PR, 13.07.2010)

Świat pozostał obojętny

- Bierność aliantów w sprawie Żydów dotknęła Karskiego. Całe życie podkreślał obojętność świata wobec tego dramatu - mówił prof. Jan Marek Drozdowski. (PR, 19.04.2014)

Bohater - wielki i tragiczny

- Haenel składa hołd zwykłemu człowiekowi, który mógł zostać największym bohaterem XX wieku - Piotr Kamiński o książce Yannicka Haenela ”Jan Karski”. (RFI, 29.08.2009)

Egzamin z człowieczeństwa

- Zachód kalkulował według ekonomicznych i politycznych zasad i nie opłacało mu się zaangażować w trudną operację ratowania Żydów - mówił Robert Kostro. (PR, 4.06.2014)

Walczył z własną legendą

- Bohaterowie wojenni mają tendencję do przeceniania swojej roli. U niego było na odwrót, pomniejszał ją - podkreślał Maciej Wierzyński. (PR, 16.01.2014)

Nie mógł zatrzymać Holokaustu

- Robił co mógł, by pokazać, że polskie państwo nigdy nie było obojętne w sprawie zagłady Żydów - stwierdził prof. Andrzej Żbikowski. (PR, 9.04.2014)

Obciążony nieszczęściem

- Całe życie wokół niego roztaczała się beznadzieja, a tymczasem on pozostał człowiekiem wiary, miał niesamowitą siłę - mówiła Ewa Wierzyńska. (PR, 24.04.2014)

Prostolinijny i bezpośredni

- Profesor był dla niektórych osób trudnym partnerem: mówił prosto z mostu, wcale nie jak dyplomata - wspominał historyk Stanisław Maria Jankowski. (PR, 21.06.2012)

"Żołnierzom i członkom Państwa Podziemnego walczącym o wolną i niepodległą Polskę opowieść tę poświęcam"

o książce "Tajne państwo"

prof. Andrzej Żbikowski: Tajne państwo to biograficzny esej o doświadczeniach emisariusza Polskiego Państwa Podziemnego. To hołd złożony temu państwu
prof. Andrzej Żbikowski: "Tajne państwo” to biograficzny esej o doświadczeniach emisariusza Polskiego Państwa Podziemnego. To hołd złożony temu państwu więcej

Fragmenty książki. Czyta Marcin Bosak

Tajne państwo
W nocy dostałem rozkaz mobilizacyjny

Byłem podporucznikiem artylerii, moja jednostka stacjonowała w Oświęcimiu. Byłem wspaniałym jeźdźcem i widziałem się w mundurze, przemierzającego galopem pola na koniu.

Już nie byliśmy wojskiem, tylko gromadą

Nie byliśmy już polską armią. Nie byliśmy baterią artylerii konnej. 18 września byliśmy jeńcami Armii Czerwonej. Nawet nie miałem okazji powalczyć z Niemcami.

Ciągle planowałem ucieczkę

Zamieniłem się na mundur z jednym Ukraińcem. Dołączyłem do szeregowców. Z sowieckiego obozu jenieckiego odesłano nas do obozu niemieckiego.

Wypychaliśmy się przez okienko pociągu

Gdy mnie wypchnęli za okno, usłyszałem strzały. Przewróciłem się, ale nic poważnego mi się nie stało. Schowałem się za drzewa. Światła pociągu zniknęły.

Polski już nie było

Przepadło moje dotychczasowe życie. Świat, który znałem, rozpadał się na moich oczach. Czułem się jak rozbitek na oceanie, który czeka na uderzenie następnej fali.

Wszędzie powiewały hitlerowskie sztandary

Gdy patrzyłem na Poznań, na zawieszone wszędzie portrety Hitlera, na butnie maszerujących hitlerowskich żołnierzy, dopadło mnie poczucie wściekłości.

Jedzie pan do Lwowa, a potem do Francji

Musi pan tam powiedzieć, że polskie państwo istnieje w podziemiu. Nie będziemy tolerować żadnego rządu współpracującego z Niemcami. Zdrajcy zostaną zlikwidowani.

Członkowie podziemia bali się prowokacji

Na znanym dworcu lwowskim powitały mnie transparenty w języku rosyjskim i sowieckie flagi. Udałem się prosto do profesora, u którego kiedyś studiowałem.

Miałem spotkać się z gen. Sikorskim, premierem

Udałem się do Koszyc i Budapesztu, potem do Mediolanu i do Modeny po stronie francuskiej. Zetknąłem się z podejrzliwością przedstawicieli polskiego rządu we Francji.

o książce "Wielkie mocarstwa wobec Polski 1919-1945"

prof. Andrzej Żbikowski: Wielkie mocarstwa wobec Polski 1919-1945 to monografia historyczna, w której Karski zmaga się z trudnymi losami Polski
prof. Andrzej Żbikowski: "Wielkie mocarstwa wobec Polski 1919-1945" to monografia historyczna, w której Karski zmaga się z trudnymi losami Polski więcej

Fragmenty książki. Czyta Andrzej Ferenc

Wielkie mocarstwa
Osamotnieni na polu walki

Aż do końca powstańcy nie wierzyli, że będą walczyć samotnie, pozostawieni zarówno przez aliantów, jak i Armię Czerwoną.

Pomoc, która miała uspokoić sumienia

Samoloty zrzucały żywność, lecz na uszkodzonych spadochronach - a nawet bez spadochronów - co spowodowało, iż wszystkie pojemniki rozbiły się o ruiny.

Agonia Warszawy

Stalin po kapitulacji Warszawy tłumaczył Churchillowi, że nie chciał zniszczenia miasta i strat wśród ludności. Mówił, że byłyby nieuchronne, gdyby dał rozkaz ofensywy.

Mikołajczyk na audiencji u Stalina

Zapytany o granice Polski, przywódca sowiecki odpowiedział, że nie ma mowy o kompromisie w sprawi linii Curzona. "Jestem za stary by postępować wbrew sumieniu" - mówił.

Karty zostały rozdane w Teheranie

Mołotow: "Zgodziliśmy się w Teheranie, że Polska podzielona będzie wzdłuż linii Curzona. Prezydent Roosevelt zaakceptował takie rozwiązanie".

Sowieckie roszczenia

Zdaniem Churchilla Polska miała być lojalna wobec aliantów i przyjazna wobec swojego wielkiego sąsiada i wyzwoliciela - Rosji.

Dwulicowy Franklin D. Roosevelt

Poparcie dla polskiego rządu emigracyjnego, niepodległości, integralności terytorialnej naszego kraju były ważne podczas kampanii wyborczej. Chodziło o głosy Polonii.

Rozpaczliwy list Mikołajczyka do Roosevelta

Nie mogę uwierzyć w rewelacje Mołotowa na temat tajnych decyzji podjętych w Teheranie, zważywszy na zapewnienia, jakich mi Pan udzielił podczas ostatniego spotkania.

Churchill ubolewał nad polskim uporem

Oświadczył, że gdyby Polacy poszli za jego radą, Mikołajczyk byłby teraz głową nowego rządu, a stosunki pomiędzy podziemiem a Armią Czerwoną poprawiłyby się.

Rok Jana Karskiego w Polskim Radiu

Polecane serwisy: Wrzesień 1939  Powstanie w Gettcie Warszawskim   Jan Nowak Jeziorański   Radia Wolności  
Partner serwisu:
Portal polskieradio.pl szczególnie dziękuje za pomoc przy tworzeniu serwisu: Muzeum Historii Polski za wsparcie merytoryczne i udostępnienie zdjęć, Wydawnictwu Veda za udostępnienie fotogramów z książki Macieja Sadowskiego pt. „Jan Karski. Fotobiografia” oraz Ewie i Maciejowi Wierzyńskim z Fundacji Edukacyjnej Jana Karskiego.
Section20