Stanisław Wyspiański - poeta, dramaturg, malarz, autor "Wesela", zwany czwartym wieszczem - przyszedł na świat 155 lat temu, 15 stycznia 1869.
Mały artysta
Mały Wyspiański po śmierci matki, został przekazany pod opiekę wujostwa Stankiewiczów. Wuj Wyspiańskiego utrzymywał kontakty z krakowską elitą intelektualną. Stanisław uczęszczał do gimnazjum św. Anny, gdzie zaprzyjaźnił się między innymi z Lucjanem Rydlem, poetą i dramatopisarzem.
- Od czasu do czasu wyciągał ołówek albo węgiel z kieszeni i rysował coś na obrusie. Co zresztą babkę moją bardzo irytowało. Bo cóż było z tym zrobić? - wspominała Helena Rydlowa, córka poety w audycji Anny Borkowskiej poświęconej postaci Stanisława Wyspiańskiego.
14:10 stanisław wyspiański.mp3 Sylwetka Wyspiańskiego - audycja Anny Borkowskiej z udziałem krytyka teatralnego Janusza Majcherka i Heleny Rydlowej, córki pierwowzoru Pana Młodego z "Wesela", Lucjana Rydla (PR, 6.06.2004)
Od pracowni malarskiej po deski teatru
Początkowo artystę interesowały przede wszystkim sztuki plastyczne. Studiował na Uniwersytecie Jagiellońskim i Szkole Sztuk Pięknych, gdzie był uczniem Jana Matejki. W stronę teatru zwrócił się podczas podróży po Europie, gdzie uczęszczał na przedstawienia.
Obie pasje Stanisław Wyspiański połączył po powrocie do Krakowa, gdzie od 1898 do 1903 roku był zatrudniony w Teatrze Miejskim jako dekorator i inscenizator. Podczas pracy zajmował się też reżyserią - jako pierwszy zaadaptował "Dziady" Adama Mickiewicza.
- Z dzisiejszego punktu widzenia Wyspiański jest najważniejszą postacią, jeśli chodzi o teatr polski XX wieku - mówił o krakowskim artyście krytyk teatralny Janusz Majcherek.
Opus magnum z chochołem
- Bardzo długi czas był artystą drugorzędnym - mówił gość audycji z 2004 roku, krytyk teatralny Janusz Majcherek. - Wszystko zmieniło się po premierze "Wesela". Dramat po raz pierwszy wystawiono 16 marca 1901 roku. - Kiedy to pisał i pokazywał aktorom i ludziom teatru nie bardzo oni to poważnie traktowali - mówił Janusz Majcherek.
Po premierze sztuka zyskała niemały rozgłos. Po pierwsze, ze względu na wartość artystyczną i przesłanie dzieła. Po drugie, z powodu skandalu towarzyskiego związanego z pojawieniem się w sztuce postaci, których czytelnymi pierwowzorami byli przedstawiciele krakowskiego świata kulturalnego.
Kanwą sztuki było wesele Lucjana Rydla z chłopką Jadwigą Mikołajczykówną spod krakowskich Bronowic. Wesele to wyprawiono w dworku poety Włodzimierza Tetmajera 20 listopada 1900 roku.
Śmierć wydarzeniem medialnym
Artysta w ostatnich latach życia zmagał się z dolegliwościami towarzyszącymi syfilisowi. W listopadzie 1907 roku jego stan znacznie się pogorszył.
28 listopada znajdował się w agonii. Krakowska gazeta "Czas" następnego dnia relacjonowała, że: "w południe zdawało się, że koniec już się zbliża. Około łoża zgromadziło się kilku najbliższych przyjaciół i ciotka chorego. Ze wszystkimi Wyspiański żegnał się serdecznie, dziękując im za okazywaną pamięć i troskliwość".
Jeszcze przed śmiercią zdążył przekazać wskazówki odnośnie nieukończonego dramatu "Zygmunt August".
Śmierć i pogrzeb Stanisława Wyspiańskiego stały się dużym wydarzeniem medialnym i były relacjonowane i szeroko omawiane nie tylko w prasie w Krakowie i Galicji. Artysta po premierze "Wesela" został okrzyknięty czwartym wieszczem narodowym i stał się wyrazicielem myśli narodu podzielonego przez zaborców. Został pochowany w Krypcie Zasłużonych na Skałce, a ceremonia przerodziła się w manifestacją narodową.
Posłuchaj anegdot z życia Wyspiańskiego w archiwalnej audycji Polskiego Radia.
bm/sa/im