Marzec 1968
Section02
play_arrow
00:00
Poeta Kazimierz Wierzyński w Radiu Wolna Europa, marzec 1968: W stolicy politycznego państwa ruszyły przeciwko ludności trzy rodzaje policji. Ludzi bito z takim smakiem i zapałem, że w Warszawie mogły przewidzieć się szarże Kozaków.(...) Budy policyjne gnały po ulicach jak za czasów Gestapo. Zrywano wiece studentów na eksterytorialnych terenach uniwersytetów. Zapełniły się areszty. (...) Nastał terror. Groźby nie ustają.
Section04

Kronika wydarzeń

Radia WolnościMarcowa propaganda
Tło wydarzeń1967 - Izrael w wojnie sześciodniowej rozbija koalicję arabską. Warszawa zrywa stosunki dyplomatyczne z Tel Avivem, a w PZPR narastają nastroje antysemickie. Nacjonalistyczna frakcja "partyzantów" pod wodzą Mieczysława Moczara chce obalić Władysława Gomułkę. 1967/1968 - premiera "Dziadów" w reżyserii Kazimierza Dejmka. Na widowni - nadkomplet, oklaski przerywają przedstawienie. Władza uznaje, że inscenizacja w Narodowym jest antyradziecką prowokacją i zdejmuje spektakl. Po ostatnim przedstawieniu, tłum studentów zmierza pod pomnik Mickiewicza, protestując przeciw cenzurze.
29 lutegoNadzwyczajne Walne Zebranie Oddziału Warszawskiego Związku Literatów Polskich m.in. w sprawie zdjęcia "Dziadów" z desek Teatru Narodowego, cenzury hamującej rozwój kultury polskiej. Stefan Kisielewski mówi, że władze PRL to "dyktatura ciemniaków". Zapowiedziane są kolejne protesty. Władze prewencyjnie aresztują przywódców burzących się studentów.
4 marcaDecyzja o relegowaniu z Uniwersytetu Warszawskiego studentów: Adama Michnika i Henryka Szlajfera. W odpowiedzi "komandosi" przygotowują wiec protestacyjny, w kolejnych dniach wielu z nich zostało aresztowanych.
6 marcaAdam Michnik i Henryk Szlajfer zatrzymani przez Służbę Bezpieczeństwa. W obronie studentów list protestacyjny do rektora Uniwersytetu Warszawskiego Stanisław Turskiego piszą Paweł Jasienica, Jerzy Andrzejewski, Tadeusz Konwicki, Antoni Słonimski, Adam Ważyk, Melchior Wańkowicz, Mieczysław Jastrun i Jacek Bocheński.
8 marcaWiec na Uniwersytecie Warszawskim. W przyjętych rezolucjach domagano się zaprzestania represji, solidaryzowano się z pisarzami, żądano przestrzegania konstytucji PRL. Aktyw robotniczy, milicja i ORMO spacyfikowali protestujących studentów. Starcia na Krakowskim Przedmieściu. Aresztowano 45 osób. Wieczorem aresztowano m.in. Karola Modzelewskiego, Jacka Kuronia, Irenę Lasotę.
9 marcaWiec na Politechnice Warszawskiej, znów spacyfikowany przez milicję. Aresztowano 120 osób. Pierwsze wyroki dla studentów Uniwersytetu Warszawskiego – od 3 do 6 miesięcy.
11 marcaW Warszawie liczne wiece i gwałtowne protesty uliczne, m.in. na UW w Audytorium Maximum i na Wydziale Filozofii. Starcia z milicją na Krakowskim Przedmieściu, w okolicy ulicy Karowej, studenci doszli aż pod gmach KC PZPR. Walki w centrum miasta toczyły się do wieczora. Władza skierowała do pacyfikowania studentów 8 tys. milicjantów, ponad tysiąc ormowców, 18 tys. tzw. aktywu robotniczego. Zatrzymano blisko 300 osób. Wiece studenckie na Politechnice Śląskiej, UJ, Politechnice Krakowskiej, UMCS i w Łodzi. Posłowie koła "Znak" składają w Sejmie interpelację w sprawie wydarzeń. Pierwsze masówki w zakładach, potępiające uczestników protestów.
12 marcaWiece i manifestacje w Częstochowie, Gliwicach, Poznaniu, Przemyślu, Gdańsku, Lublinie, Łodzi, Warszawie i Wrocławiu. Wieczorem starcia z MO w Gdańsku, zatrzymano 12 osób.
13 marcaKolejne wiece w Gdańsku, Lublinie, Poznaniu, Warszawie i Krakowie.
14 marcaWielki wiec poparcia dla władz w Katowicach, przemawia Edward Gierek, zapowiadając "pogruchotanie kości pogrobowcom starego ustroju, rewizjonistom, syjonistom, sługusom imperializmu". Wiec na SGGW, strajk okupacyjny w akademikach w Krakowie, manifestacje studenckie w Łodzi, Poznaniu, Szczecinie, Wrocławiu, Opolu, Toruniu, Wrocławiu, podczas tych ostatnich proklamowano 48-godzinny strajk (wiec okupacyjny), który objął pięć, a następnie osiem uczelni.
15 marcaPoczątek dwudniowego strajku na Uniwersytecie Warszawskim.
16 marcaWiec na Politechnice Gdańskiej, na Uniwersytecie Łódzkim i Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. Manifestacje w Katowicach - zatrzymano ponad 150 osób, Radomiu - trwały dwa dni, łącznie 53 zatrzymanych i Wrocławiu - 28 zatrzymanych.
17 marcaWiec studentów w Rzeszowie.
18 marcaRano zakończył się strajk na Uniwersytecie Warszawskim, jednodniowy strajk studentów Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Opolu.
19 marcaWiec partyjny w Sali Kongresowej, przemówienie Władysława Gomułki – zaatakował Pawła Jasienicę, Leszka Kołakowskiego, Stefana Kisielewskiego. Potępił syjonizm i zachęcił do emigracji tych, którzy "uważają Izrael za swoją ojczyznę".
21 marcaPoczątek dwudniowego strajku studenckiego w Łodzi, na Politechnice Warszawskiej i Uniwersytecie Warszawskim. We Wrocławiu rozpoczyna się bojkot zajęć; manifestacja uczniów w Bielsku-Białej, zatrzymano 11 osób. Na wiecu na Politechnice Warszawskiej zadecydowano o przeprowadzeniu 48-godzinnego strajku. Odezwa strajkujących studentów zaczynała się słowami: "Jesteśmy dumni, że młodzież naszej Uczelni okazała w swych wystąpieniach bezkompromisową wolę walki z fałszem, obłudą i zakłamaniem, przeciwstawiła się brutalności i panowaniu wilczych praw w naszym społeczeństwie...". Pierwsza publiczna reakcja Episkopatu Polski - "Słowo o bolesnych wydarzeniach", krytyka użycia siły oraz list do premiera Józefa Cyrankiewicza z żądaniem m.in. zwolnienia aresztowanych.
22 marcaUltimatum ministra Henryka Jabłońskiego pod adresem strajkujących studentów Politechniki Warszawskiej: jeżeli 23 marca o ósmej rano studenci nie przystąpią do zajęć, Politechnika zostanie rozwiązana. W nocy 4 tys. strajkujących studentów wychodzi z gmachu uczelni. Z Politechniki Wrocławskiej relegowano 1553 osoby, po kilku dniach większość przywrócono na studia po podpisaniu "lojalek" i udzieleniu nagany.
25 marcaPoczątek czystek na Uniwersytecie Warszawskim, decyzja o zwolnieniu grupy profesorów, na czele z Leszkiem Kołakowskim.
26 marcaOgólnopolskie spotkanie przedstawicieli komitetów studenckich we Wrocławiu. Obecni są reprezentanci Gliwic, Krakowa, Lublina, Łodzi, Poznania, Szczecina, Torunia, Warszawy i Wrocławia. Zapada, niezrealizowana później decyzja, o przeprowadzenie we wszystkich ośrodkach wieców w dniu 22 kwietnia.
28 marcaOstatni wiec na Uniwersytecie Warszawskim, przyjęto Deklarację Ruchu Studenckiego zawierającą propozycję podjęcia szeregu reform. Po kilku dniach władze uczelni rozwiązały wszystkie kierunki na Wydziale Ekonomii i Wydziale Filozofii, rozwiązano także psychologię na Wydziale Pedagogiki, w ten sposób 1616 osób relegowano z uczelni.
Marzec '68 - spojrzenie po latachPrezentujemy archiwalne audycje Radia Wolna Europa, BBC oraz Polskiego Radia (nagrane po 1989 roku), przypominające wydarzenia marcowe. Wywiady z Januszem Szpotańskim obrazują czas "dyktatury ciemniaków" (© Stefan Kisielewski) oraz rządy Gnoma (© Janusz Szpotański).
Section10
Section20