Historia

20 maja

Ostatnia aktualizacja: 20.05.2011 00:00
Urodził się Władysław Sikorski - generał i polityk.
Audio
  • Audycja nadana z okazji 30 rocznicy śmierci gen. Władysława Sikorskiego - premiera rządu polskiego na emigracji i naczelnego wodza - w wyniku katastrofy samolotowej w Gibraltarze 4.VII.1943 roku. Zapowiedź - Bolesław Wąsiewicz-Bartecki.
  • Przypomnienie przez Jerzego Głębockiego z Londynu - jednego z epizodów II wojny światowej - wizyty gen. Władysława Sikorskiego w wojsku polskim w Rosji w 1941 roku.

 325 - Rozpoczął obrady pierwszy sobór ekumeniczny w Nicei. Sformułował chrześcijańskie wyznanie wiary, potwierdził dogmat o Bóstwie Chrystusa.

1498 - W czasie podróży do Azji portugalski żeglarz Vasco da Gama dotarł do wybrzeża indyjskiego pod Kalikat (obecne Kożikode). Oznaczało to odkrycie drogi morskiej do Indii.

1506 - Zmarł Krzysztof Kolumb, włoski żeglarz i podróżnik, odkrywca Ameryki w 1492 roku. Był kapitanem wyprawy, która na trzech okrętach, poszukując zachodniej drogi morskiej do Indii, jako pierwsza w historii nowożytnych odkryć geograficznych pokonała Ocean Atlantycki i 12 października 1492 roku dotarła do Indii Zachodnich (Antyli) u wybrzeży Ameryki. Został mianowany admirałem i pierwszym namiestnikiem hiszpańskich kolonii w Ameryce Środkowej, organizator i kapitan czterech kolejnych wypraw. (ur. 1451) 505 rocznica

1648 - Zmarł Władysław IV, król Polski od 1632 roku, tytularny król szwedzki. Za jego panowania Warszawa stała się centrum życia politycznego i kulturalnego kraju. Rozbudował Zamek Warszawski i Ujazdowski, wzniósł letnią rezydencję przy Krakowskim Przedmieściu oraz pomnik - kolumnę swego ojca Zygmunta III. Był protektorem nauki i sztuki. Na Zamku Warszawskim zorganizował operę i balet. Jego imieniem nazwano ulicę w Aninie oraz liceum przy ulicy Jagiellońskiej w Warszawie. Urodził się 9 czerwca 1595 roku.

1792 - Poświęcono i otwarto cmentarz położony na polach wsi Powązki pod Warszawą. W 1793 roku ukończono tam budowę kościoła pod wezwaniem św. Karola Boromeusza, ufundowanego przez króla Stanisława Augusta i księdza prymasa Michała Poniatowskiego. Cmentarz wielokrotnie powiększano.

1799 - Urodził się Honoré de Balzak, francuski powieściopisarz, obok Dickensa i Tołstoja jeden z najważniejszych twórców współczesnej powieści europejskiej. Autor dzieł: "Fizjologia małżeństwa", "Szuanie", "Ojciec Goriot" oraz ponad stu powieści tworzących cykl "Komedia ludzka". Zmarł 18 sierpnia 1850 roku.

1806 - Urodził się John Stuart Mill, angielski filozof i ekonomista, jeden z głównych przedstawicieli empiryzmu, twórca liberalizmu demokratycznego. Jako członek Izby Gmin występował w obronie robotników i równouprawnienia kobiet - był pierwszym posłem w historii domagającym się dla kobiet prawa głosowania w wyborach. Autor prac "System logiki dedukcyjnej i indukcyjnej", "Zasady ekonomii politycznej", "O wolności", wspólnie z żoną napisał "Poddaństwo kobiet" - jedną z najważniejszych krytyk nierówności płci. Zmarł 8 maja 1873 roku. 205 rocznica

1815 - Car Aleksander I powołał do życia Rząd Tymczasowy i Tymczasową Radę Stanu Królestwa Polskiego.

1834 - Zmarł Marie Joseph de La Fayette, francuski generał, polityk, liberał i humanista, uczestnik wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Rewolucji Francuskiej, dowódca Gwardii Narodowej w czasie rewolucji lipcowej w 1830 roku, przyjaciel Polski i Polaków - współzałożyciel Francusko-Polskiego Komitetu Pomocy dla powstania listopadowego. Urodził się 6 września 1757 roku.

1851 - Urodził się Emil Berliner, elektrotechnik amerykański, pochodzenia niemieckiego, wynalazca gramofonu płytowego. Wynalazł i opatentował mikrofon węglowy, założył też pierwszą na świecie firmę fonograficzną o nazwie The Berliner Gramophone Company. Zmarł 3 sierpnia 1929 roku. 160 rocznica

1860 - Urodził się Eduard Buchner, niemiecki chemik, profesor na uniwersytecie w Kolonii, odkrywca enzymów: laktozy i zymazy oraz pirazolu i fermentacji bezalkoholowej. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie chemii w 1907 roku. Zmarł 13 sierpnia 1917 roku.

1875 - W Paryżu 17 państw podpisało Konwencję Metryczną, traktat, stanowiący podstawę rozwoju współpracy międzynarodowej w dziedzinie metrologii. Powołano Międzynarodowe Biuro Miar z siedzibą w Sevres pod Paryżem.

1881 - Urodził się Władysław Sikorski, generał, polityk, w latach 1939-1943 premier polskiego rządu w Londynie, organizator i wódz naczelny Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Zginął w niewyjaśnionej do dziś katastrofie lotniczej nad Gibraltarem w nocy z 3 na 4 lipca 1943 roku. Został pochowany na Cmentarzu Lotników Polskich w Newark w Wielkiej Brytanii. 14 września 1993 roku jego prochy  sprowadzono do kraju, a 17 września pochowano na Wawelu. W ramach śledztwa Instytutu Pamięci Narodowej, w 2008 roku dokonano ekshumacji grobu, a następnie badań i oględzin zwłok Sikorskiego. Ponowny pochówek Sikorskiego odbył się 26 listopada 2008 roku w katedrze wawelskiej. W raporcie stwierdzono, że śmierć Władysława Sikorskiego nastąpiła wskutek obrażeń wielonarządowych, typowych dla ofiar wypadków komunikacyjnych. 130 rocznica

1881 - Urodziła się Natalia Gąsiorowska, historyk, działaczka społeczno-oświatowa, badaczka dziejów ruchu robotniczego a głównie dziejów polskich górników i hutników,  profesor Uniwersytetu Łódzkiego i Uniwersytetu Warszawskiego, członek Polskiej Akademii Nauk. Autorka ponad 300. prac naukowych w tym "Historia Polski porozbiorowej" i "Górnictwo i hutnictwo w Królestwie Polskim". Zmarła 30 listopada 1964 roku. 130 rocznica

1882 - Urodziła się Sigrid Undset, norweska powieściopisarka i nowelistka, autorka powieści: "Krystyna córka Lavransa", "Krzak gorejący", "Olaf, syn Auduna", "Legenda o królu Arturze i rycerzach Okrągłego Stołu". W 1928 roku otrzymała literacką Nagrodę Nobla. Zmarła 10 czerwca 1949 roku. 

1894 - Urodziła się Ewa Bandrowska-Turska, śpiewaczka operowa, sopranistka - jedna z najbardziej wszechstronnych polskich śpiewaczek 20-lecia międzywojennego, pedagog - profesor krakowskiej Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej i Wyższej Szkoły Operowej w Poznaniu. Zmarła 25 czerwca 1979 roku.

1895 - Urodził się Reginald Mitchell, brytyjski konstruktor lotniczy, twórca słynnego samolotu myśliwskiego Spitfire. Zmarł na raka, 11 czerwca 1937 roku.

1896 - Zmarła Clara Schumann, niemiecka pianistka i kompozytorka romantyczna. W 1832 roku wyruszyła z ojcem w pierwszą trasę koncertową, podczas której zaprezentowała kilka samodzielnie skomponowanych utworów, była żoną Roberta Schumanna. W okresie małżeństwa zrezygnowała z własnych koncertów, jednakże po śmierci męża w 1856 roku, ,aby utrzymać rodzinę, ponownie do nich wróciła. Koncertowała w całej Europie, pracowała też jako nauczycielka muzyki. 115 rocznica

1904 - Urodziła się Margery Allingham, angielska autorka powieści detektywistycznych, twórczyni postaci detektywa-amatora Alberta Championa. Na język polski przetłumaczono tylko jedną jej powieść, która ukazała się pod tytułem "Jak najwięcej grobów". Zmarła 30 czerwca 1966 roku. 

1908 - Urodził się James Stewart, amerykański aktor, legenda Hollywood. Dla milionów Amerykanów był uosobieniem najlepszych cech narodowych. Zagrał w ponad 70. filmach, wśród nich: "The Philadelphia Story", za który dostał Oscara, "Okno na podwórze", "Anatomia morderstwa". Był także laureatem drugiego Oscara w 1985 roku za całokształt pracy aktorskiej. Zmarł 2 lipca 1997 roku. 

1919 - Urodził się Gustaw Herling Grudziński, pisarz emigracyjny. Więziony przez NKWD w łagrze pod Archangielskiem, uczestnik bitwy pod Monte Casino, współzałożyciel Instytutu Literackiego w Paryżu, współredaktor miesięcznika "Kultura", autor wspomnień "Inny świat", "Dziennik pisany nocą". Uhonorowany najwyższą włoską nagrodą literacką "Premio Viarregio Internazionale" w 1994 roku oraz "Premio Vittorini" w 1996 roku. Zmarł 4 lipca 2000 roku w Neapolu.

1921 - Urodził się Karl Dedecius, niemiecki tłumacz i popularyzator literatury polskiej i rosyjskiej. W 1959 roku ukazała się w Niemczech antologia polskiej poezji "Lekcja ciszy", a w latach 70. stworzył w Darmstadt Niemiecki Instytut Polski, który wydał antologię XX-wiecznej literatury polskiej. Od 2005 roku wybitni polscy tłumacze literatury niemieckojęzycznej oraz niemieccy tłumacze literatury polskiej, nagradzani są nagrodą im. Karla Dedeciusa przyznawaną przez polsko-niemieckie jury pod patronatem Karla Dedeciusa. 90 rocznica

1925 - Urodził się Stefan Węgrzyn, automatyk i informatyk, profesor Politechniki Śląskiej, przewodniczący Komitetu Informatyki PAN.

1931 - Urodził się Marian Jonkajtys, aktor, reżyser, pedagog i poeta, założyciel Teatru na Targówku w Warszawie. Po 1989 roku pisał wiersze w większości poświęcone męczeństwu polskich zesłańców na Syberii i w Kazachstanie, autor "Marszu Sybiraków", który stał się hymnem Związku Sybiraków. Wydał kilka tomów poetyckich, w tym najbardziej znany "My, których ocaliłeś". Zmarł 4 kwietnia 2004 roku. 80 rocznica

1935 - Senat Uniwersytetu Warszawskiego przyjął uchwałę o nadaniu uczelni imienia Józefa K. Piłsudskiego.

1935 - Urodziła się Hanna Krall, reporterka, publicystka, sławę zdobyła dzięki reportażowi "Zdążyć przed Panem Bogiem", napisanym na podstawie wspomnień Marka Edelmana, ostatniego żyjącego dowódcy powstania w getcie warszawskim.

1940 - Zmarł Carl Gustaf Verner von Heidenstam, szwedzki poeta i prozaik, autor epopei rycerskiej "Karolińczycy" i powieści "Eudymion", "Ród Folkungów", "Pielgrzymka świętej Brygidy". Laureat literackiej Nagrody Nobla w 1916 roku. Urodził się 6 lipca 1859 roku.

1941 - Operacja "Merkur" - niemiecki desant na Kretę, największa operacja powietrzno-desantowa wojsk niemieckich podczas II wojny światowej. Zakończyła się 30 maja, opanowaniem wyspy. 70 rocznica

1943 - Odbyła się akcja pod Celestynowem. Oddział "Kedywu" Komendy Głównej AK pod dowództwem Tadeusza Zawadzkiego "Zośki" odbił 49. więźniów przewożonych z Lublina do Oświęcimia. 

1944 - Urodził się Joe Cocker, brytyjski piosenkarz rockowy i popowy, kompozytor i autor tekstów. Jego największe przeboje to: "Sweet little woman", "You can leave your hat on", "Unchain my heart", "Up where we belong", "You are so beautiful". Kilkakrotnie koncertował w Polsce.

1945 - Oddział partyzancki Delegatury Sił Zbrojnych, w nocy na 21 maja uwolnił kilkuset więźniów z obozu NKWD w Rembertowie. Obóz został zdobyty i rozbity przez oddział dowodzony przez ppor. Edwarda Wasilewskiego "Wichurę". W obozie więzieni byli wówczas koledzy żołnierzy tego oddziału, w tym ppor. Stanisław Maciejewski. Łącznie z obozu udało się wyswobodzić około 500 osób, 200 z nich NKWD złapało ponownie na podstawie listów gończych. Swoją symboliczną sławę obóz NKWD zyskał dzięki relacji Józefa Światły.

1946 - Ukazał się pierwszy numer stołecznego dziennika "Express Wieczorny". Wychodził do 1999 roku. 65 rocznica

1946 - Urodziła się Cher, właściwe nazwisko Cherylin La Pierre Sarkisian, amerykańska aktorka i piosenkarka, grała w filmach: "Czarownice z Eastwick", "Syreny", "Skazani na siebie". W 1987 roku za główną rolę w filmie "Wpływ księżyca" otrzymała Oscara, dużą popularność przyniosły jej piosenki "If I Could Turn Back Time" i "The Shoop Shoop Song". 65 rocznica

1953 - Urodził się Aleksander Hall, polityk, historyk, publicysta, uczestnik obrad plenarnych okrągłego stołu, minister w rządzie Tadeusza Mazowieckiego, współtwórca Stronnictwa Konserwatywno-Ludowego, poseł na Sejm I i III kadencji.

1954 - W Genewie podpisano porozumienie dzielące Wietnam wzdłuż 17. równoleżnika.

1955 - Urodził się Zbigniew Preisner, właśc. Zbigniew Kowalski, kompozytor, twórca muzyki do filmów Krzysztofa Kieślowskiego "Dekalog" - nominacja do francuskiej nagrody filmowej Cesar, "Podwójne życie Weroniki" - nominacja do Oscara, "Trzy kolory, Niebieski" oraz do filmów Agnieszki Holland "Tajemniczy ogród", "Olivier".

1955 - Urodził się Józef Łuszczek, narciarz, pierwszy i jedyny Polak - mistrz świata, najlepszy biegacz Mistrzostw Świata w Lahti w 1978 roku, 36-krotny mistrz kraju na różnych dystansach, 36 razy zdobył mistrzostwo Polski. Został wybrany najlepszym sportowcem 1978 roku w Polsce w Plebiscycie Przeglądu Sportowego. 

1956 - Inauguracja działalności Teatru Muzycznego w Poznaniu. 55 rocznica

1956 - Stany Zjednoczone przeprowadziły pierwszą próbę z bombą wodorową w atmosferze. Wybuch nastąpił nad wyspą Namu na atolu Bikini. 55 rocznica

1956 - Urodził się Borys Akunin właśc. Grigorij Czchartiszwili, rosyjski pisarz i tłumacz pochodzenia gruzińskiego, autor kryminałów rozgrywających się w realiach carskiej Rosji: "Gambit turecki", "Nefrytowy różaniec", "Polowanie na Orfeusza", "Diamentowa karoca". Redaktor 20-tomowej "Antologii literatury japońskiej". 55 rocznica

1970 - Zmarł Jerzy Giżycki, pisarz, podróżnik i dyplomata, w latach 20. odbył kilka wypraw do Afryki, w tym jedną z profesorem Antonim Ossendowskim, które opisał w książkach "Biali i czarni", "Między morzem a pustynią". W  czasie wojny - w służbie dyplomatycznej w Londynie, po wojnie mieszkał w Kanadzie i Meksyku. Urodził się w 1889 roku.

1971 - Urodził się Paweł Mykietyn, kompozytor i klarnecista, komponuje muzykę dla teatru, współpracując z takimi reżyserami jak K. Warlikowski i G. Jarzyna, jest twórcą muzyki filmowej do filmów: "Solidarność, Solidarność", "33 sceny z życia", "Tatarak". Dyrektor muzyczny Nowego Teatru w Warszawie. 40 rocznica

1972 - Święto narodowe Kamerunu - rocznica ustanowienia  Zjednoczonej Republiki Kamerunu.  

1973 - W Szwajcarii zniesiono zakaz działalności zakonu jezuitów.

1979 - Zmarł Eugeniusz Paukszta, pisarz, w okresie okupacji żołnierz AK, autor powieści: "Po burzy jest pogoda", "Gdzie diabeł mówi dobranoc", "Ich trzech i dziewczyna", "Opowieści o zwycięskiej starości", "Wiatrołomy". Urodził się 9 sierpnia 1916 roku.

1980 - Henryk Jaskuła wpłynął do portu w Gdyni, kończąc trwający 344 dni samotny rejs dookoła świata na jachcie Dar Przemyśla. Pierwszy Polak i trzeci żeglarz w historii, który samotnie, bez zawijania do portów okrążył Ziemię.

1986 - Zmarł Karol Olgierd Borchardt, kapitan żeglugi wielkiej, wykładowca Wyższej Szkoły Morskiej w Gdyni, znany i ceniony pisarz marynista, autor powieści "Znaczy kapitan", "Krążownik spod Samosierry", "Szaman morski", "Pod czerwoną różą". W Muzeum Ochrony Wybrzeża na Helu znajduje się stała wystawa poświęcona kapitanowi Borchardtowi. 25 rocznica

1990 - Teleskop kosmiczny Hubble’a przesłał pierwsze obrazy Kosmosu.

1996 - Zmarł Zygmunt Ziembiński, teoretyk prawa, socjolog i logik, profesor Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, członek Polskiej Akademii Nauk. Autor około 300. prac naukowych, z których do najważniejszych należą: podręcznik - "Logika praktyczna" oraz "Normy moralne a normy prawne", "Socjologia jako nauka prawna", "Problemy podstawowe prawoznawstwa". 15 rocznica

1997 - Zmarł Edwin Kowalik, pianista, kompozytor, laureat konkursów pianistycznych w Bukareszcie, Rio de Janeiro oraz Konkursu Chopinowskiego w Warszawie, redaktor wydawnictw muzycznych dla niewidomych. (ur. 1928)   

2000 - Zmarł Juliusz Grabowski, aktor teatralny i filmowy, od 1962 roku związany ze scenami Krakowa. Grał w filmach: "Pętla", "Baza ludzi umarłych", "Orzeł i reszka", "Złe dobrego początki". Urodził się 26 lipca 1920 roku.

2002 - Zmarł Stephen Jay Gould, amerykański paleontolog. Krytykował i modyfikował teorię ewolucji Darwina, był twórcą teorii tzw. punktualizmu, zakładającej, że ewolucja nie przebiega stopniowo lecz skokami, autor książki "Niewczesny pogrzeb Darwina". 

2006 - Zmarła Anna Ciepielewska, aktorka związana z teatrami warszawskimi: Klasycznym, Ateneum i Nowym. Występowała również w filmie - "Trzy kobiety", "Przygoda noworoczna", "Ostatni prom", "Pasażerka", "Matka Joanna od Aniołów" oraz w telewizyjnych serialach "Dom" i "Klan". Urodziła się 7 stycznia 1936 roku. 5 rocznica

2007 - Zmarł Stanley Miller, amerykański chemik. Przeprowadził słynny "eksperyment Stanley Millera", który udowodnił, że z materii nieożywionej, w laboratorium, można odtworzyć "cegiełki życia". Urodził się 7 marca 1930 roku.

Czytaj także

19 maja

Ostatnia aktualizacja: 19.05.2011 00:00
Anna Boleyn straciła głowę.
rozwiń zwiń