22 marca 1864 roku, władze carskie przeprowadziły w Wilnie publiczną egzekucję Konstantego "Kastusia" Kalinowskiego, jednego z przywódców powstania styczniowego na terenach Białorusi i Litwy.
Mużycka Prawda
Urodził się jako Wincenty Konstanty Kalinowski, jednak powszechnie znany jest pod swoim drugim imieniem. Przyszedł na świat we wsi Mostowlany, która obecnie znajduje się na terytorium Polski. Wychowywał się w rodzinie należącej do drobnej szlachty.
Po ukończeniu studiów prawniczych w Moskwie i Sankt Peterburgu powrócił w rodzinne strony i osiadł w Grodnie. Założył w nim konspiracyjną organizację, która wydawała gazetę "Mużycka Prawda" (z białoruskiego: "Chłopska Prawda"), której celem była edukacja społeczna ludności wsi. Czasopismo wydawano w języku białoruskim, ale zapisywanym alfabetem łacińskim.
Organizacja Kalinowskiego ostatecznie przeobraziła się w Prowincjonalny Komitet Litewski, który rozpoczął przygotowywania do powstania na Białorusi i Litwie. Konspiratorzy z dawnego Wielkiego Księstwa Litewskiego nie zostali poinformowani o zaplanowanym na 22 stycznia 1863 roku wybuchu Powstania Styczniowego w Warszawie i przez kilka dni zastanawiali się czy dołączyć do zrywu, ponieważ zdawali sobie sprawę, że wyruszą do walki nieprzygotowani.
06:51 profesorWolkonowski.mp3 Rozmowa Kamila Zalewskiego z dr hab. Jarosławem Wołkonowskim o pochówku powstańców styczniowych na Litwie. (PR, 21.11.2019)
Przywódca powstania na Litwie
Ostatecznie Litwini szybko dołączyli do walki, a Konstanty Kalinowski stał się jednym z najprężniej działających i najsłynniejszych dowódców. Objął stanowisko komisarza Rządu Narodowego na województwo grodzieńskie. Kalinowski opowiadał się za wspólną walką z rosyjskim zaborcą, ale domagał się przy tym autonomii dla Litwy i Białorusi.
Był członkiem radykalnego stronnictwa "czerwonych" i dążył do zaangażowania w powstanie jak największej części społeczeństwa. Prowadził agitację wśród włościan, dzięki czemu oddziały działające na Białorusi miały największy odsetek chłopów spośród wszystkich partii powstańczych.
Za swoją działalność został awansowany na Komisarza Pełnomocnego na Litwę, czyli dowódcę powstania na obszarze dawnego Wielkiego Księstwa Litewskiego.
Listy spod szubienicy
W 1864 roku zostały pojmany przez Rosjan. Władze carskie wpadły na trop Kalinowskiego dzięki zdrajcy znajdującego się w szeregach jego oddziału. Został skazany na karę śmierci przez rozstrzelanie, która później została zmieniona na bardziej hańbiące powieszenie. Wyrok został wykonany 22 marca 1864 roku na placu Łukiskim w Wilnie.
Podczas oczekiwania na stracenie napisał po białorusku "Listy spod szubienicy", w których przedstawił swój testament polityczny. Są obecnie ważnym dziełem dla opozycyjnych środowisk białoruskich. Tekst listów został wykorzystany w 2013 roku do organizowanego przez opozycjonistów krajowego dyktanda języka białoruskiego.
Środowiska niezależne na Białorusi uznają Wincentego Konstantego Kalinowskigo za bohatera narodowego, walczącego o niepodległość i język białoruski oraz za symbol oporu wobec Rosji. Z kolei władze często próbują go ignorować, bądź nawet sugerować starania o polonizowanie Białorusinów.
Człowiek-symbol
W listopadzie 2019 roku w Wilnie miał miejsce uroczysty powtórny pogrzeb dwudziestu powstańców styczniowych - w tym Konstantego Kalinowskiego. W ceremonii wzięli udział przywódcy Polski i Litwy, wicepremier Białorusi Ihar Petryszenko oraz politycy z Łotwy i Ukrainy.
Po agresji Rosji na Ukrainę w 2022 roku utworzony został ochotniczy Batalion (przekształcony następnie w Pułk) im. Konstantego Kalinowskiego. Służą w nim białoruscy ochotnicy (szacuje się, że jest ich ok. 1500), którzy są jednocześnie kontraktowymi żołnierzami Sił Zbrojnych Ukrainy.
IAR/sa/bm