Etiuda na jedno uderzenie w talerz Włodzimierza Kotońskiego to pierwsza polska samodzielna kompozycja elektroniczna. Zaproszenie Dwójki do złożenia muzycznego hołdu dziełu i jego twórcy przyjęli: Teoniki Rożynek, Wojciech Błażejczyk, Tomek Mirt, Miłosz Pękala, Robert Piotrowicz i Hubert Zemler.
Program wydarzenia, które odbyło się 17 stycznia w Studiu Polskiego Radia imienia Władysława Szpilmana wyglądał następująco:
- Włodzimierz Kotoński Etiuda konkretna – na jedno uderzenie w talerz (1959)
- Robert Piotrowicz (ur. 1973) Człowiek z kijem
- Tomek Mirt (ur. 1979) Disintegration of Artificial Idiophones na syntezator modularny
- Wojciech Błażejczyk (ur. 1981) Étude semi-concrète. Study for Many Strokes on Different Objects for objectophones and guitars (Hommage à Włodzimierz Kotoński)
- Teoniki Rożynek (ur. 1991) study for handle mechanism and one spring (etiuda na mechanizm klamki i jedną sprężynę)
- Miłosz Pękala (ur. 1981) Studium szumu na perkusję i urządzenia elektroakustyczne
- Hubert Zemler (ur. 1980) Ballada o B20
***
Początek rozwoju muzyki elektroakustycznej w Polsce związany jest ściśle z powołaniem do życia 1 listopada 1957 roku Studia Eksperymentalnego Polskiego Radia.
Czas popaździernikowej (1956) odwilży sprzyjał z jednej strony artykułowaniu przez grupę awangardowo nastawionych polskich kompozytorów potrzeby stworzenia warsztatu umożliwiającego kreowanie muzyki przy pomocy środków elektronicznych, z drugiej strony podjęciu przez władze Polskiego Radia decyzji idącej naprzeciw tym oczekiwaniom.
Polskie Radio stało się czwartą radiofonią w Europie, która dołączyła do elitarnego grona nadawców publicznych udostępniających swoje zaplecze techniczne dla twórczości kompozytorskiej. Kluczową rolę w urzeczywistnieniu idei stworzenia w Polskim Radiu Studia Eksperymentalnego odegrał Józef Patkowski - wybitny muzykolog, akustyk, animator życia muzycznego, późniejszy wieloletni prezes Związku Kompozytorów Polskich, który kierował Studiem od 1957 do 1985 roku. Studio Eksperymentalne Polskiego Radia praktyczną działalność rozpoczęło w drugiej połowie 1958 roku. Tworzono muzykę dla radiowego teatru oraz na potrzeby filmu, między innymi do Był sobie raz Waleriana Borowczyka i Jana Lenicy (muz. Andrzej Markowski), Spacerku staromiejskiego Andrzeja Munka (muz. Andrzej Markowski), Domu Waleriana Borowczyka i Jana Lenicy (Włodzimierz Kotoński) oraz Albo rybka Włodzimierza Haupego i Hanny Bielińskiej (Włodzimierz Kotoński). Ostatni z wymienionych filmów ukończony został listopadzie 1958 roku. W grudniu kompozytor zauważył możliwości tkwiące w materiale, którego źródłem było uderzenie miękką pałką (średniej wielkości) w talerz turecki. Posługując się ówczesnym środkami przetwarzania dźwięku, między innymi filtrami, modyfikowaniem prędkości przesuwu taśmy magnetofonowej oraz montażem z tak powstałego brzmienia wywiedziono całą paletę innych brzmień. Z kompozytorem współpracowali w studiu Krzysztof Szlifirski oraz, jako montażysta Eugeniusz Rudnik. W taki sposób, w styczniu 1959 roku powstała trwająca 2 minuty i 40 sekund Etiuda konkretna – na jedno uderzenie w talerz – pierwsza polska samodzielna kompozycja elektroniczna. Premiera utworu odbyła się 21 września 1960 roku w sali kameralnej Filharmonii Narodowej podczas IV Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Współczesnej Warszawska Jesień. W bardzo skromnie wówczas zredagowanej książce programowej koncert (o godzinie 17.00) anonsowano jako „Przesłuchanie muzyki eksperymentalnej”. Etiuda konkretna (na jedno uderzenie w talerz) Włodzimierza Kotońskiego zabrzmiała w kontekście utworów Pierre’a Schaeffera, Franco Evangelistiego, Bruno Maderny, Henka Badingsa, Johna Cage’a i Luciano Beria. Wprowadzeniem do koncertu był odczyt Eksperymenty dźwiękowe nowej muzyki Józefa Patkowskiego. Kompozycję prezentowano potem na festiwalach i koncertach nowej muzyki w wielu krajach. W 1963 roku Polskie Wydawnictwo Muzyczne wydało partyturę opatrując ją skróconym tytułem Etiuda na jedno uderzenie w talerz.
Marek Zwyrzykowski
***
Tytuł audycji: Nokturn
Prowadzili: Jacek Hawryluk i Marek Zwyrzykowski
Data emisji: 21.01.2019
Godzina emisji: 23.00
