Portal Polskiego Radia SA
słuchaj
shopping_cart
Polskie Radio
Section05

wyłączenie banerów

Komitet Narodowy Polski

Organizacja polityczna założona w sierpniu 1917 w Lozannie przez Romana Dmowskiego, uznana przez państwa Ententy za oficjalną reprezentację narodu polskiego. Prowadziła działalność dyplomatyczną zmierzającą do uzyskania dla Polski najkorzystniejszych gwarancji ze strony państw sojuszniczych. Komitet zakończył działalność po ukonstytuowaniu się pod przewodnictwem Dmowskiego delegacji polskiej na paryską konferencję pokojową. Zobacz więcej na temat: 

Legiony Polskie

Formacja wojskowa, podlegająca austro-węgierskiemu dowództwu, w której komendę sprawowali Polacy. Początek Legionom dała Pierwsza Kompania Kadrowa, powołana przez Józefa Piłsudskiego 3 sierpnia 1914. W ich skład weszły paramilitarne oddziały Związku Strzeleckiego, Polskie Drużyny Strzeleckie oraz Polskie Towarzystwo Gimnastyczne "Sokół". Planem Piłsudskiego było wywołanie antyrosyjskiego powstania w Królestwie Kongresowym. Legiony walczyły przy boku Niemiec i Austro-Węgier przeciwko Rosji. W listopadzie 1918 roku byli legioniści stali się trzonem Wojska Polskiego. Zobacz więcej na temat: 

Polska Organizacja Wojskowa

Tajna organizacja powstała z inicjatywy Józefa Piłsudskiego w sierpniu 1914 roku. W deklaracji ideowej POW informowała, że celem jest zdobycie niepodległości Polski drogą walki zbrojnej z Rosją. Głównymi zadaniami były wywiad i dywersja na tyłach armii rosyjskiej. Organizacja wydawała gazetki i manifesty, prowadziła działalność szkoleniową. W 1917 roku liczyła 15 tys. członków, a w połowie 1918 roku – 50 tys. Połowa z nich wstąpiła do Wojska Polskiego w odrodzonej Polsce. Zobacz więcej na temat: 

Błękitna Armia

Ochotnicza Armia Polska została powołana 4 czerwca 1917 roku we Francji. Dowodził nią gen. Józef Haller. Państwa Ententy uznały ją za samodzielną, współwalczącą armię. Wyposażona w nowoczesną broń wzmocniła tworzące się później Wojsko Polskie. Nazywana Błękitną Armią od koloru mundurów, była najliczniejszą polską formacją wojskową na obczyźnie. W 1919 roku wojsko gen. Hallera brało udział w wojnie polsko-ukraińskiej, a w lutym 1920 roku generał dokonał symbolicznych zaślubin Polski z Bałtykiem. Zobacz więcej na temat: 

Rada Regencyjna

W jej skład weszli: Józef Ostrowski, abp. Aleksander Kakowski i książę Zdzisław Lubomirski. Rada miała prawo wybrać rząd, ale nie mogła reprezentować społeczeństwa polskiego na arenie międzynarodowej. Działała na rzecz uwolnienia Józefa Piłsudskiego z Magdeburga i unieważnienia niemiecko-austriacko-ukraińskiego traktatu brzeskiego, oddającego Ukrainie Chełmszczyznę i część Podlasia. Nadzorowała tworzenie w Warszawie Polskiej Armii. 7 października 1918 ogłosiła niepodległość Królestwa Polskiego. 14 listopada 1918 przekazała władzę Józefowi Piłsudskiemu. Zobacz więcej na temat: 

Orędzie prezydenta USA

Prezydent Stanów Zjednoczonych Thomas W. Wilson 8 stycznia 1918 przedstawił w Kongresie orędzie z działaniami pokojowymi, które należałoby przedsięwziąć, by zapewnić sprawiedliwszy świat po wojnie. Plan Wilsona miał 14 punktów. 13 punkt był ważny dla Polaków. Brzmiał: "Stworzenie niepodległego państwa polskiego na terytoriach zamieszkanych przez ludność bezsprzecznie polską, z wolnym dostępem do morza, niepodległością polityczną, gospodarczą, integralność terytoriów tego państwa powinna być zagwarantowana przez konwencję międzynarodową". Zobacz więcej na temat: 

Traktat brzeski

Traktat pokojowy z 3 marca 1918 w Brześciu między państwami centralnymi (Niemcy i Austro-Węgry) i ich sojusznikami a bolszewicką Rosją. Oznaczał wycofanie się Rosji z Ententy i I wojny światowej. Bolszewicka Rosja uznała także traktat pokojowy między państwami centralnymi a Ukraińską Republiką Ludową, podpisany 9 lutego. W traktacie tym państwa centralne przyznały URL Chełmszczyznę i Podlasie, co spowodowało dymisję pierwszego rządu Królestwa Polskiego i buntem II Brygady Legionów. Postanowienia traktatu w sprawie Ukrainy nie weszły w życie. Zobacz więcej na temat: 

Polska Komisja Likwidacyjna

Utworzona na terenie zaboru austriackiego Polska Komisja Likwidacyjna Galicji i Śląska Cieszyńskiego, stała się ośrodkiem tymczasowej polskiej władzy. Powołano ją 28 października 1918 w Krakowie. Na jej czele stanął związany z ruchem ludowym Wincenty Witos. Popierały ją wszystkie liczące się stronnictwa polityczne. Do głównych zadań Komisji należał demontaż struktur polityczno-prawnych, które wcześniej łączyły Galicję z Austro-Węgrami oraz utrzymanie porządku publicznego do chwili ogłoszenia niepodległości przez Polskę. 10 stycznia 1919 dekret Naczelnika Państwa zakończył działalność Komisji. Zobacz więcej na temat: 

Traktat wersalski

Wszedł w życie 10 stycznia 1920 i ustalił nowy porządek terytorialny w Europie. Rozbrojone Niemcy, z armią ograniczoną do 100 tys. żołnierzy, miały oddać Francji Alzację i Lotaryngię, Belgii okręg Eupen i Malmédy, Polsce Wielkopolskę i Pomorze Gdańskie, Czechosłowacji Kraik Hulczyński. Zdemilitaryzowano Nadrenię. Zobowiązano Niemcy do wypłaty 132 mld marek w złocie jako odszkodowanie wojenne. Traktat przywracał Polsce niepodległość. Utworzono Wolne Miasto Gdańsk, pod nadzorem Ligii Narodów. Na Górnym Śląsku, Warmii i Mazurach ustanowiono plebiscyty. Zobacz więcej na temat: 

Prawa Wyborcze Kobiet

28 listopada 1918 Polki otrzymały prawa wyborcze na równi z mężczyznami. Tego dnia Naczelnik Państwa Józef Piłsudski podpisał dekret o ordynacji wyborczej do Sejmu Ustawodawczego. Pierwsze głosowanie w wolnej Polsce ustanowił na styczeń 1919 roku. II RP uprawniła kobiety do zajmowania stanowisk publicznych na równi z mężczyznami. Prawa te utrzymała konstytucja marcowa z 1921 roku. Ustawa zasadnicza nie dopuszczała możliwości wprowadzania żadnych ograniczeń z powodu płci i w pełni uchyliła ograniczenia do sprawowania czynności prawnych i zdolności procesowych. Zobacz więcej na temat: 

Walka o Wilno

Walki o Wilno polskiej samoobrony najpierw przeciwko wycofującym się Niemcom, a następnie przeciwko lokalnym komunistom i Armii Czerwonej trwały na przełomie 1918 i 1919 roku. Wojska polskie przejściowo opanowały Wilno, zostały jednak stamtąd wyparte przez bolszewików 6 stycznia 1919 roku. Na mocy porozumienia litewsko-bolszewickiego 6 sierpnia 1920, Wilno zostało przekazane Litwinom. W październiku 1920 roku, w wyniku pozorowanego buntu gen. Lucjana Żeligowskiego inspirowanego przez Piłsudskiego, powstała Litwa Środkowa, która w 1922 roku została przyłączona do Polski. Zobacz więcej na temat: 

Walka o Lwów

Polsko-ukraiński konflikt o Lwów w 1918 roku był jednym z frontów wojny polsko-ukraińskiej 1918-1919. Walki trwały 1 listopada 1918 do 22 maja 1919 roku. 19 listopada 1918 na trasie do Lwowa wojska polskie stoczyły pierwszą zwycięską potyczkę z Ukraińcami pod Gródkiem Jagiellońskim. Przy wsparciu małoletnich powstańców, nazywanych Orlętami Lwowskimi, pokonano armię ukraińską, całkowicie wypierając ją ze Lwowa następnego dnia. Rok później, w listopadzie 1920 roku miasto odwiedził marszałek Józef Piłsudski. W uznaniu zasług odznaczył Lwów, jako jedyne polskie miasto, krzyżem Virtuti Militari. Zobacz więcej na temat: 

Orlęta Lwowskie

Młodzi ludzie, którzy - w związku z brakiem we Lwowie regularnych oddziałów Wojska Polskiego - w listopadzie 1918 ochotniczo walczyli o miasto z oddziałami wojsk ukraińskich. Do 22 listopada w walkach uczestniczyły ponad 6 tysięcy ochotników, w tym ponad tysiąc uczniów szkół powszechnych i średnich oraz studentów. Ważną rolę odegrali harcerze. Najmłodszy obrońca Lwowa miał 9 lat. W uznaniu zasług Lwów, jako jedyne polskie miasto, został 11 listopada 1920 roku odznaczony krzyżem Virtuti Militari. Groby Orląt Lwowskich znajdują się na Cmentarzu Łyczakowskim. Zobacz więcej na temat: 

Powstanie Wielkopolskie

Wielkopolska należała przed wojną do zaboru pruskiego. O jej losach po wojnie miała zadecydować konferencja pokojowa w Paryżu. 27 grudnia 1919 Ignacy Jan Paderewski wygłosił do poznaniaków przemówienie. Choć mowa nie nawoływała do rozpoczęcia powstania, stała się iskrą, która padła na beczkę prochu. Wielkopolanie pod dowództwem Józefa Taczaka, a później Józefa Dowbór-Muśnickiego szybko zajęli większość Prowincji Poznańskiej. Powstanie zakończyło się sukcesem 16 lutego 1919. Traktat wersalski przyznał Wielkopolskę Rzeczypospolitej. Zobacz więcej na temat: 

Plebiscyty

Referenda ludności po I wojnie światowej na spornych terenach polsko-niemieckich – Warmii i Mazurach (1920) i Górnym Śląsku (1921). Nad ich przebiegiem czuwały komisje międzysojusznicze powołane przez Radę Najwyższą zachodnich mocarstw. Niemcy posiadali przewagę własnej administracji na terenach plebiscytowych i lepszą sytuację międzynarodową niż walcząca z bolszewikami Polska. To przyczyniło się do zdecydowanego zwycięstwa Niemiec. Na Warmii i Mazurach przyznano Rzeczypospolitej 8 gmin. Po III Powstania Śląskiego, Polsce przypada na Górnym Śląsku 1/3 obszaru plebiscytowego. Zobacz więcej na temat: 

Powstania Śląskie

I Powstanie Śląskie (1919) miało na celu przyłączenie Górnego Śląska do Polski. Polski rząd, zajęty wojną polsko-bolszewicką, nie udzielił mu wsparcia. Powstanie stłumiono. II Powstanie Śląskie (1920) wybuchło w następstwie terroru niemieckiej administracji na tych terenach. Zakończyło się po tym, jak Międzysojusznicza Komisja rozwiązała niemiecką policję bezpieczeństwa i wprowadziła jednostki polsko-niemieckie. III Powstanie Śląskie (1921) wybuchło po plebiscycie, po którym Polsce przypadło 25 proc. spornego obszaru. Po powstaniu Liga Narodów przyznała Polsce mniejszą, ale lepiej rozwiniętą przemysłowo część spornego terenu. Zobacz więcej na temat: