10 stycznia 2009 zmarła Elżbieta Zawacka, ps. Zo. Jedyna kobieta cichociemna, generał brygady, która przeżyła prawie 100 lat.
Elisabeth Watson
Ukończyła matematykę na Uniwersytecie w Poznaniu. Po studiach prowadziła zajęcia z przysposobienia obronnego dla kobiet. We wrześniu 1939 roku wraz z Kobiecym Batalionem Pomocniczej Służby Wojskowej walczyła w obronie Lwowa. W lutym 1943 roku wyruszyła jako emisariuszka Komendanta Głównego AK Stefana Roweckiego przez Niemcy, Francję, Andorę, Hiszpanię i Gibraltar do Sztabu Naczelnego Wodza w Londynie. Tam znana była jako Elisabeth Watson.
Z Londynu powróciła do Polski w nocy z 9 na 10 września 1943 zrzucona ze spadochronem w ramach akcji "Neon 4" na placówkę "Solnica" we wsi Osowiec. – Tej daty się nie zapomina – mówiła gen. Elżbieta Zawacka w 1996 roku. – Byłam jedyną cichociemną. Na pewno znalazłoby się dużo więcej chętnych, tylko nie było miejsca w samolocie.
– Szybko przeszłam kurs spadochroniarski – mówiła gen. Zawacka. – Przebywało się kilka dni w odosobnieniu w Wielkiej Brytanii. Stamtąd przywieziono mnie samochodem na lotnisko. Tam o godzinie 19 razem z innymi cichociemnymi załadowaliśmy się do samolotu.
Po cichu i po ciemku
– Nasze zadania, które otrzymywaliśmy od dowódców były zwykle wykonywane cicho i po ciemku – mówił gen. Stefan Bałuk, wyjaśniając skąd wzięła się nazwa "cichociemni".
Cichociemni nie nosili mundurów, nie mogli mieć też przy sobie żadnych dokumentów zdradzających ich konspiracyjną działalność. – Zanim wyjechałam z Polski musiałam sie nauczyć każdego szlaku na pamięć ze wszystkimi stykami, możliwościami przejścia – wspominała gen. Zawacka. – To była ogromna praca pamięciowa.
W marcu 1944 roku groziło jej aresztowanie. Wówczas "Zo" wycofano z działalności kurierskiej i przeniesiono do Wojskowej Służby Kobiet. Działając w WSK, brała udział w Powstaniu Warszawskim, a po jego upadku z Krakowa nadzorowała działalnością kurierską na trasach do Szwajcarii.
W czasie II wojny światowej Elżbieta Zawacka przekraczała granice III Rzeszy ponad sto razy, nielegalnie przenosząc meldunki i informacje. W przerwach między wyprawami uczyła się na tajnych kompletach.
Posłuchaj przejmujących wspomnień gen. Elżbiety Zawackiej z czasów II wojny światowej.
Życie po wojnie
W 1951 roku Zawacką aresztowało UB. Skazana została na 10 lat więzienia za szpiegostwo na rzecz obcego wywiadu. Więzienie opuściła po 4 latach. Później poświęciła się pracy naukowej na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu i na stałe związała się z miastem. Gromadziła materiały historyczne związane z działalnością AK.
Za patriotyczną działalność prof. Elżbietę Zawacką odznaczono wieloma medalami: Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, dwukrotnie Virtuti Militari V klasy, pięciokrotnie Krzyżem Walecznych. W 1995 roku otrzymała Order Orła Białego oraz tytuł honorowego obywatela miasta Torunia. W kwietniu 2006 roku prof. Elżbieta Zawacka została mianowana generałem brygady Wojska Polskiego.
Zmarła 10 stycznia 2009 w Toruniu, gdzie też została pochowana.
mb
