Учора Еўрапарламент агучыў прозвішчы лаўрэатаў Прэміі імя Андрэя Сахарава – журналіст, актывіст польскай меншасці ў Беларусі Анджэй Пачобут і грузінская журналістка Мзія Амаглабелі. Абодва знаходзяцца за кратамі.
Польскія дэпутаты Еўрапарламента, якія запрапанавалі кандыдатуру Пачобута, дзейнічалі па-за палітычнымі лініямі і лабіявалі, каб менавіта ён атрымаў узнагароду. Прэмія Сахарава прэстыжная, але справа не толькі ў самой узнагародзе. У выпадку Анджэя Пачобута на карту пастаўлена нешта большае – яго вызваленне і выратаванне жыцця. Апублічванне яго справы стварае дадатковы ціск на беларускі рэжым, перакананыя еўрадэпутаты.
Былы віцэ-старшыня Еўрапейскага парламента, прафесар Багуслаў Ліберацкі выказвае меркаванне, што прэмія Сахарава – гэта не квіток з турмы, але гэта доказ таго, што еўрапейская супольнасць, якую нельга недаацэньваць, аказвае маральны ціск на беларускі рэжым:
- Асабіста я лічу вельмі добрым, што спадар Анджэй Пачобут атрымаў гэтую ўзнагароду. Шчыра кажучы, ён заслужыў яе раней. Хоць яго кандыдатуру разглядалі, то ўсё ж былі іншыя лаўрэаты, якія атрымлівалі прыярытэт у той час. Прэмія Сахарава – гэта не квіток з турмы, але гэта доказ таго, што еўрапейская супольнасць, якую нельга недаацэньваць, аказвае маральны ціск на беларускі рэжым. Анджэй Пачобут, журналіст, польскі грамадскі актывіст, але таксама чалавек вельмі прынцыповы. Ён выразна заявіў, што не хоча быць вызваленым, каб з'ехаць, бо ён мае канкрэтную мэту. І таму гэта павінна заахвоціць нас да ўжывання розных відаў ціску, і гэта таксама будзе важна.
Багуслаў Ліберацкі звяртае ўвагу, што Лукашэнка здольны, і ўжо паказваў гэта, рабіць розныя жэсты. Нядаўна ён вызваліў групу палітычных зняволеных пад ціскам і пэўнымі саступкамі з боку амерыканскай адміністрацыі. Былы віцэ-старшыня Еўрапейскага парламента лічыць, што ЕС таксама павінен аказваць не толькі маральны ціск:
- Еўрапейскі Саюз павінен, і ён гэта робіць. Проста гэта менш сканцэнтраваны цэнтр улады, які прымае рашэнні. І нельга сказаць, што Еўрапейскі Саюз – гэта, напрыклад, старшыня камісіі, старшыня рады ці спікер парламента. Такіх людзей заўсёды некалькі. У Злучаных Штатах можна сказаць, што гэта прэзідэнт Трамп. У Расіі – прэзідэнт Пуцін. У Кітаі – прэзідэнт Сі. Так што гэта крыху іншая структура. Аднак, я думаю, што гэта прывядзе да таго, і я глыбока перакананы, што гэта палепшыць лёс самога Анджэя Пачобута, чаго я яму шчыра жадаю.
Саветолаг, былы пасол Польшчы ў Маскве, прафесар Уладзімеж Марціняк кажа пра вялікае задавальненне ад таго, што Анджэй Пачобут атрымаў гэтую ўзнагароду. Але з іншага боку, ёсць і пэўны смутак, бо падчас абмену палоннымі паміж заходнімі краінамі і Расіяй Анджэй Пачобут не быў уключаны ў гэтыя працэдуры:
- Па-другое, я не ведаю, ці дарэчы згадваць пра гэта ў такі дзень, калі мы святкуем гэтую ўзнагароду, але былі ў гісторыі выпадкі, калі лаўрэаты, якія не маглі атрымаць узнагароду ў момант узнагароджання, таму што былі ў зняволенні, атрымлівалі яе пазней. Але адзін з першых лаўрэатаў прэміі Сахарава, Анатоль Марчанка, атрымаў яе пасмяротна. Тады яе атрымаў Нэльсан Мандэла і Анатоль Марчанка, таму, на жаль, такія гісторыі здараюцца. І мы павінны пра гэта памятаць.
Прафесара Уладзімежа Марціняка не пераконвае меркаванне, што гэта нейкая форма ціску на ўлады ў Мінску, каб яны разгледзелі магчымасць вызвалення Анджэя Пачобута:
- Дыктатары жудасна не любяць, калі іх прымушаюць да пэўных дзеянняў, і нават тады, з прынцыпу, яны робяць наадварот, каб прадэманстраваць сваю сілу і моц. Ці паспрыяе ўручэнне гэтай узнагароды працэсу ці не, я не ведаю. Мне здаецца, што тут вырашальнымі зʼяўляюцца закулісныя манеўры. І, на жаль, гэта проста звычайны гандаль, часам цвёрдае патрабаванне вызвалення Анджэя Пачобута як умовы, фундаментальнай умовы для нейкага паслаблення або паляпшэння адносін паміж Беларуссю і заходнімі краінамі. Рэжым Лукашэнкі настойвае на гэтым прама зараз, таму гэта добрая магчымасць аказаць на беларускі рэжым менавіта такі ціск. Часам мы глядзім на гэтага дыктатара з пагардай, але ў яго ёсць нейкі палітычны інстынкт, які дапамагае яму арыентавацца ў гэтым. Будзем спадзявацца, што гэты інстынкт падказвае яму, што было б добрай ідэяй вызваліць Пачобута. Але ж ён проста павінен нешта з гэтага атрымаць. Нікога проста не звальняюць па гуманітарных ці іншых прычынах.
Анджэй Пачобут асуджаны на восем гадоў пазбаўлення волі. Мзія Амаглабелі была арыштаваная ў студзені 2025 года за ўдзел у антыўрадавых пратэстах. У жніўні яна была асуджаная на два гады пазбаўлення волі па палітычных матывах.
У Еўрапарламенце Анджэя Пачобута і Мзію Амаглабелі назвалі сімваламі барацьбы за свабоду і дэмакратыю. Старшыня Еўрапейскага парламента , абвяшчаючы лаўрэатаў, выкарыстала менавіта гэты аргумент: «Для мяне вялікі гонар абвясціць, што лаўрэатамі сёлетняй прэміі імя Сахарава за свабоду думкі зʼяўляюцца Анджэй Пачобут з Беларусі і Мзія Амалаглабелі з Грузіі. Абодва журналісты ў цяперашні час знаходзяцца ў зняволенні па сфабрыкаваных абвінавачваннях за выкананне сваёй працы і за выступленні супраць несправядлівасці. Іх мужнасць – сімвал барацьбы за свабоду і дэмакратыю. Еўрапейскі парламент падтрымлівае іх і патрабуе свабоды. Мужнасць – гэта прамень надзеі для ўсіх, хто адмаўляецца маўчаць».