Хельсінскі фонд па правах чалавека падрыхтаваў буйную справаздачу, у якой падрабязна апісвае, што адбывалася на польска-беларускай мяжы ў апошнія гады. Арганізацыя бʼе трывогу з нагоды парушэнняў правоў мігрантаў і рэпрэсій супраць актывістаў, якія ім дапамагаюць.
Эфект стрымлівання
«На маю думку, няма ніякіх сумневаў, што мэта дзяржавы і праваахоўных органаў – стварыць эфект стрымлівання і адбіць жаданне дапамагаць. Нават, калі чалавек ведае, што ў рэшце рэшт будзе апраўданы, многія людзі ўсё роўна падумаюць, перш чым пачнуць дзейнічаць», – падсумаваў у размове з выданнем Rzeczpospolita суаўтар справаздачы, адвакат Артур Куля з юрыдычнай канцылярыі KMA.
Адзін з галоўных тэзісаў дакладу: «Крыміналізацыя салідарнасці. Даклад аб антырэпрэсіўнай дзейнасці» тычыцца наступстваў, якія панеслі актывісты, якія аказвалі дапамогу на польска-беларускай мяжы ў апошнія гады.
Важны вердыкт па справе «пяцёркі з Гайнаўкі»
Найбольш гучнай стала справа так званай пяцёркі з Гайнаўкі. На пачатку бягучага тыдня тамтэйшы раённы суд апраўдаў пяцярых актывістаў, якія ўдзельнічалі ў аказанні гуманітарнай дапамогі на мяжы.
Раней пракуратура абвінаваціла іх у садзейнічанні знаходжанню ў Польшчы мігрантаў з Ірака і Егіпта. На практыцы гэта ўключала забеспячэнне ежай і адзеннем, жыллём і транспартам углыб краіны. Падчас абвяшчэння прысуду, акруговы суд паясніў, што, каб пагадзіцца з пунктам гледжання следчых, гэта актывісты, а не тыя, каму яны дапамаглі, павінны былі атрымаць для сябе якую-небудзь асабістую або фінансавую выгаду.
«У абгрунтаванні рашэння суд выразна ўказаў на механізмы, з дапамогай якіх дзейнічаюць праваахоўныя органы ў сітуацыях, калі актывістам прадʼяўлены вельмі сурʼёзныя абвінавачванні без дастатковых доказаў, і на падставе гэтага ўзбуджаюцца справы», – сцвярджае адвакат Артур Куля.
У сваю чаргу, Хельсінскі фонд па правах чалавека абвінавачвае польскую дзяржаву ў тым, што яна «ідзе да сцяны» і, хоць і ведае, што прайграе такую справу, выкарыстоўвае даступныя інструменты, каб адбіць іншым ахвоту дапамагаць у будучыні.
«Таму наша галоўная патрабаванне – каб дзяржава выконвала законы і не ўводзіў хаатычна напісаных правілаў або распараджэнняў, якія пазней аказваюцца дрэнна падрыхтаванымі або прызнанымі судамі неканстытуцыйнымі», – сцвярджае эксперт.
Паводле яго, сітуацыя не змянілася пасля парламенцкіх выбараў 2023 года. Адвакат лічыць, што маштаб праблем таксама ілюструе колькасць сітуацый, калі тым, хто дапамагаў нелегальным мігрантам, не прадʼяўлялі абвінавачванняў, але затрымлівалі на мяжы, што ён лічыць большай ці меншай формай рэпрэсій.
«У такіх выпадках суды таксама выразна паказвалі, што гэта было недарэчна, задавальнялі скаргі і прысуджалі кампенсацыю», – дадае ён.
Адвакат: Суды пастанавілі, што дзеянні актывістаў заслугоўваюць прызнання, а не абвінавачванняў
У дакладзе апісваюцца некалькі кірункаў судовай практыкі, якія склаліся падчас разгляду спраў актывістаў. «Суды бясспрэчна пастанавілі, што іх дзеянні не былі незаконнымі, і часта разглядалі іх як неабходныя дзеянні, і нават як дзеянні, якія заслугоўваюць прызнання, а не крымінальных або правінных абвінавачванняў», – тлумачыць адвакат. Ён падкрэслівае, што, хоць грамадская дыскусія аб дзеяннях актывістаў на мяжы можа працягвацца, прававая сітуацыя зразумелая.
Прыпыненне права на міжнародную абарону: эксперты выступаюць супраць
Другі ключавы аспект, які разглядаецца ў дакладзе – гэта сітуацыя, з якой сутыкаюцца самі мігранты. Хельсінкскі фонд бʼе трывогу з нагоды практыкі «выштурхоўвання» мігрантаў за мяжу (анг. pushback) і паведамляе пра гібель амаль сотні з іх. Арганізацыя таксама крытычна ацэньвае прыпыненне права на міжнародную абарону.
Гэта азначае, што супрацоўнік Памежнай службы не прымае заявы замежніка аб такой абароне. І – як ацэньвае адвакат Артур Куля – такім чынам ён можа «самастойна і без якога-небудзь кантролю вырашаць, ці адпавядае мігрант умовам для падачы заявы аб гэтай абароне, то бок вырашаць пра лёс замежніка, які знаходзіцца ў вельмі слабым сацыяльна-палітычным становішчы.
«Гэта ўводзіць у юрыдычныя працэдуры вельмі небяспечную квазіадміністрацыйную працэдуру без магчымасці абскарджання рашэння», – сцвярджае эксперт.
Аднак урад лічыць, што такія дзеянні неабходныя, бо на мяжы з Беларуссю аказваецца арганізаваны міграцыйны ціск, які ўяўляе пагрозу бяспецы краіны і польскіх грамадзян.
Аказанне гуманітарнай дапамогі як злачыннае дзеянне?
Аўтары дакладу робяць выснову, што крыміналізацыя гуманітарнай дапамогі, то бок разгляд яе як злачыннага дзеяння і прыцягненне да адказнасці тых, хто яе аказвае, парушае правы мігрантаў і «наносіць удар па асновах грамадзянскай супольнасці і вяршэнства закона».
«Гэтая зʼява мае сістэмны характар і павінна разглядацца як пагроза захаванню правоў чалавека ў Польшчы і ва ўсім Еўрапейскім Саюзе», – падсумоўваюць эксперты.
аз