Спіс сяброў не здзіўляе. Яго ўзначаліла Турцыя. Гейдар Аліеў, даўні лідар Азербайджана і бацька цяперашняга прэзідэнта, аднойчы сказаў пра азербайджанцаў і туркаў, што яны — адна нацыя, якая жыве ў дзвюх дзяржавах.
Сябры і ворагі
Турцыя атрымала 1712 галасоў, што азначае амаль 30% з 5762 удзельнікаў апытання аддалі перавагу ёй. На другім месцы мусульманскі Пакістан (1206 галасоў, 21%), а на трэцім — Ізраіль, у якога Азербайджан, сярод іншага, закупляе зброю (931 голас, 16%).
Рэйтынг ворагаў стаў нечаканасцю. Яго ўзначальвае — магчыма, упершыню ў гісторыі — не Арменія, з якой Азербайджан вёў некалькі войнаў (і паміж 1991 і 2023 гадамі на яго міжнародна прызнанай тэрыторыі існавала сепаратысцкая Армянская Рэспубліка Нагорны Карабах), а… Расія. Так лічаць 1135 з 5002 апытаных у гэтай катэгорыі (г.зн. 22,7%). Арменія заняла другое месца (1081 голас, 21,6%), а Іран — трэцяе (956 галасоў, 19,1%).
Баланс сіл
На працягу дзесяцігоддзяў баланс сіл на Паўднёвым Каўказе быў выразна акрэслены. Калі прасцей паглядзець на сітуацыю, бо нюансы не ўплывалі на агульную карціну, — мы мелі справу з прарасійскай Арменіяй, празаходняй Грузіяй і Азербайджанам, які дзякуючы сваім вуглевадародным рэсурсам быў жаданым партнёрам як на Усходзе, так і на Захадзе і мог дазволіць сабе дыстанцыявацца як ад Еўразійскага эканамічнага саюза, так і ад Еўрапейскага Саюза.
Расія была галоўным гульцом у рэгіёне, і менавіта на Каўказе яна ўпершыню пасля распаду СССР выкарыстала ваенную сілу за мяжой для абароны сваіх інтарэсаў, парушыўшы прынцып непарушнасці дзяржаўных межаў (вайна з Грузіяй у жніўні 2008 года).
Сітуацыя пачала мяняцца ў пачатку дваццатых гадоў ХХІ стагоддзя.
Грузія
Найперш у Грузіі, якая раней найбольш паслядоўна сярод постсавецкіх дзяржаў — за выключэннем краін Балтыі — імкнулася да збліжэння з Захадам. У 2012 годзе да ўлады там прыйшла партыя «Грузінская мара» Бідзіны Іванішвілі, мільярдэра, які свае першыя вялікія грошы зарабіў у ельцынскай Расіі ў 1990-х гадах. Пад яго кіраўніцтвам Грузія спачатку працягвала ранейшы курс, але з цягам часу антызаходнія дзеянні і парушэнні дэмакратычных прынцыпаў прывялі да радыкальнага астуджэння адносін з ЕС і ЗША. Па меры ўмацавання ўлады Іванішвілі палітыка Тбілісі станавілася больш напорыстай і агрэсіўнай у адносінах да апазіцыі і Захаду, набываючы рысы, якія нагадвалі псеўдакансерватызм Пуціна. Пасля паўнамаштабнай агрэсіі Расіі супраць Украіны Грузія, якой ужо быў прадастаўлены статус кандыдата ў ЕС, не далучылася да антырасійскіх санкцый і аднавіла паветраныя зносіны з Масквой, хоць і не аднавіла з ёй дыпламатычныя адносіны (Расія прызнае дзве грузінскія вобласці — Абхазію і так званую Паўднёвую Асецію — незалежнымі дзяржавамі).
Арменія
Арменія пайшла іншым шляхам. У 2018 годзе да ўлады прыйшоў Нікол Пашынян, які заняў пасаду прэм'ер-міністра — ключавую пасаду ў кіраўніцтве краіны. Гэты палітык ужо раней сумняваўся ў правамоцнасці ўдзелу краіны ў постсавецкіх інтэграцыйных фарматах, якія кантраляваліся Расіяй. Калі Арменія не атрымала дапамогі ад свайго саюзніка падчас ваеннага супрацьстаяння з Азербайджанам, Пашынян абмежаваў кантакты з Масквой да мінімуму. Адначасова ён пачаў пасылаць сігналы аб сваёй зацікаўленасці ў членстве ў ЕС і запрасіў Місію назіральнікаў ЕС (EUMA), якая кантралюе межы з Азербайджанам. Ён таксама здолеў наладзіць стратэгічнае партнёрства са Злучанымі Штатамі. Баку ў сваю чарга ўсё больш і больш дыстанцуецца ад Масквы, асабліва пасля катастрофы пасажырскага самалёта, памылкова збітага расійскімі сродкамі СПА (25 снежня 2024 г.; расіяне пакуль не прызналі адказнасці). Крызіс пагоршыўся яшчэ і пасля жорсткіх нападзенняў гэтым летам расійскай паліцыі на прадстаўнікоў азербайджанскай дыяспары.
Апытанне
Апытанне на тэлеканале агенцтва «Minval.az» не лічыцца аб’ектыўным апытаннем грамадскай думкі, але яно дае ўяўленне аб працэсах, якія адбываюцца на Паўднёвым Каўказе. Гэта асабліва актуальна ў параўнанні з даследаваннем, праведзеным Міжнародным рэспубліканскім інстытутам (ІРІ) у Арменіі ў снежні 2023 года: 66% рэспандэнтаў ацанілі адносіны паміж Ерэванам і Масквой як дрэнныя або вельмі дрэнныя, пры гэтым Расія заняла трэцяе месца ў спісе краін, якія ўяўляюць палітычную пагрозу для Арменіі (пасля Азербайджана і Турцыі), і другое месца ў спісе краін, якія ўяўляюць эканамічную пагрозу для Арменіі (пасля Турцыі).
Грузіны таксама заяўляюць пра сваю непрыязнасць да Расіі як дзяржавы, хоць агульная праваслаўная культура збліжае іх з расіянамі як з народам. Як часта кажуць спартыўныя каментатары – гульня усё яшчэ працягваецца, але ўжо цяпер можна з упэўненасцю выказаць здагадку, што чым менш Расіі будзе ў рэгіёне, тым больш месца будзе для іншых знешніх гульцоў. На дадзены момант найбольш верагодным кандыдатам з'яўляецца Турцыя.
Аўтар: Войцех Гурэцкі