Гэта праверка таго, ці можам мы выконваць закон у святле яго духу і мэты, а не разглядаць яго як збор мёртвых правілаў, карысных для вырашэння палітычных пытанняў.
Польшча адказала: Жураўлёва нельга экстрадаваць. І не таму, што хтосьці хацеў відовішча сілы, а таму, што ў канцы кожнага палажэння павінны стаяць асоба, яе правы і яе рэальная бяспека.
Германія абвінаваціла Жураўлёва ў разбурэнні газаправодаў «Паўночны паток»
У канцы верасня гэтага года польская паліцыя па запыце Вярхоўнага суда Германіі ў Карлсруэ затрымала ўкраінца Уладзіміра Жураўлёва. Нямецкія следчыя абвінавачваюць яго ў разбурэнні газаправодаў «Паўночны паток» і «Паўночны паток-2» у верасні 2022 года, пасля таго, як ужо пачалася поўнамаштабна агрэсія Расіі супраць Украіны.
На мінулым тыдні польскі суд закрыў справу і вызваліў Жураўлёва з-пад варты.
«Вы вольны чалавек», — сказаў суддзя.
Абарона з самага пачатку паўтарала тое, што здавалася відавочным, але ў гэтай справе аспрэчвалася: закон — гэта не бяздушны апарат. Ён прызначаны для таго, каб служыць пацярпеламу боку, абараняць яго свабоду і абараняць яго ад злоўжыванняў з боку ўладаў. Таму, калі запыт аб экстрадыцыі выклікае фундаментальныя сумневы адносна таго, ці атрымаюць яны справядлівы суд, дзяржава, якая прымае запыт, абавязана спыніць працэс.
Польскі суд высунуў аргумент, які многія палічаць правакацыйным
Польскі суд высунуў аргумент, які многія палічаць правакацыйным: у Германіі ў гэтым канкрэтным выпадку стандарт бесстароннасці не мог быць гарантаваны. Звярталася таксама ўвага на тое, што ў Германіі адсутнічае матэрыяльны імунітэт суддзяў, і сістэмныя рашэнні, як сцвярджала абарона, маглі б дапускаць палітычны ціск на суддзяў. Гэта не абвінавачванне супраць канкрэтнага суддзі; гэта назіранне інстытуцыйнай рызыкі. А калі на карту пастаўлена жыццё і свабода чалавека, рызыку нельга ігнараваць.
Другі момант не менш важны: адсутнасць доказаў. Польскі суд не атрымаў ад нямецкага боку доказаў, якія дазволілі б яму ўпэўнена прыняць рашэнне аб экстрадыцыі. Для гэтага гучных слоў або наводных гіпотэз недастаткова. Патрабуюцца факты — цвёрдыя, пацверджаныя, якія можна праверыць. Паколькі яны адсутнічалі, рашэнне аб адмове ў экстрадыцыі было не толькі дапушчальным, але і неабходным.
Акрамя гэтага пытання, існуе яшчэ адзін фактар — геапалітыка. Аргумент абароны быў зразумелы: ніводзін грамадзянін Украіны не павінен быць прыцягнуты да адказнасці ў Еўрапейскім Саюзе за дзеянні, накіраваныя супраць Расіі.
Рашэнне польскага суда — лагічны вынік пазіцыі Еўрапейскага Саюза адносна расійскай агрэсіі
У кантэксце абвінавачванняў у выбуху «Паўночнага патоку» гэта таксама лагічны вынік пазіцыі Еўрапейскага Саюза адносна расійскай агрэсіі. Нельга адной рукой прымаць санкцыі, называючы Крэмль агрэсарам і спонсарам дзяржаўнага тэрарызму, а другой рукой легітымізаваць наратыў, які разглядае дзеянні, накіраваныя супраць расійскіх інструментаў уплыву, як меркаванае злачынства.
Германія магла б перадаць Жураўлёва Расіі
Гэта двайныя стандарты, якія падрываюць давер да ўсёй сістэмы. Аднак на карту была пастаўлена не толькі непаслядоўнасць палітыкі. Існавала рэальная небяспека, што Германія — пасля таго, як атрымала б Жураўлёва — магла б перадаць яго Расіі. Так, ніхто афіцыйна гэтага не пацвярджаў, але на практыцы дзяржавы маглі б знайсці спосаб «вырашыць праблему». І тады ішла б гаворка пра перспектыву катаванняў і пагрозу жыцця. Польская дзяржава не магла рызыкаваць такога выніку справы, жадаючы захаваць твар і прытрымлівацца еўрапейскіх канвенцый па правах чалавека.
На фоне гэтага пытання маячыць яшчэ адна, больш шырокая карціна: «Паўночны паток»
Гадамі Польшча і краіны Балтыі папярэджвалі аб нямецка-расійскай газавай палітыцы. Было заяўлена прама: трубы па дне Балтыйскага мора будуць інструментам шантажу Цэнтральнай і Усходняй Еўропы, і калі Крэмль палічыць свае сыравінныя інтарэсы ў небяспецы, ён дазволіць сабе зрабіць больш — у тым ліку вайну.
«Трубаправод Рыбентропа-Молатава»
Жыццё паказала, што скептыкі мелі рацыю. Сённяшні міністр замежных спраў Польшчы назваў гэты праект «трубаправодам Рыбентропа-Молатава». Можна спрачацца пра тон, але не пра сутнасць: «Паўночны паток» быў праектам, стратэгічна шкодным для міру ў Еўропе. У такой сітуацыі патрабаванне да Польшчы экстрадыцыі чалавека, абвінавачанага нямецкай дзяржавай у знішчэнні праекта, гучыць як здзек з логікі. Калі была дапушчана памылка — а яна была — то тых, хто нават ускосна яе адмяняе, не наказваюць.
Ангела Меркель і Герхард Шродэр і іх павага да суседа
Нельга таксама ігнараваць тон, у якім некаторыя нямецкія палітычныя лідары выказваліся пра Польшчу ў апошнія гады. Ангела Меркель і Герхард Шродэр — ключавыя фігуры ў фарміраванні нямецкай палітыкі ў дачыненні да Расіі — дазволілі сабе выказаць сваё меркаванне, якое цяжка лічыць праявай павагі паміж партнёрамі. Гаворка ідзе не пра гонар. Гаворка ідзе пра просты факт, што гэтая рыторыка выяўляе разрыў паміж нацыянальнымі інтарэсамі Польшчы і Германіі.
Справа Жураўлава надоўга застанецца з намі, бо яна закранае сутнасць спрэчкі аб тым, як будзе выглядаць Еўропа пасля 2022 года.
Ілюзія таго, што адрозненні ў разуменні бяспекі нязначныя, разбураецца на нашых вачах. Сёння мы абавязаны паслядоўна абараняць тых, хто выступае за свабоду. Не з-за спачування. З-за здаровага сэнсу. Таму што парадак, у якім правы чалавека важнейшыя за інтарэсы трубаправода — гэта адзіны парадак, які сапраўды абараняе мір.
Аўтар: Славамір Сярадзкі, Праграма Замежнага вяшчання Польскага радыё