Справаздача ўзнікла ў адказ на рост значэння інфармацыйнай вайны, якую вядзе Расія, не толькі ў СМІ і ў палітыцы, але таксама ў сферы даследаванняў, інтэрпрэтацыі і мовы. Мэтай аўтараў была ацэнка маштабаў прарасійскага наратыву ў польскім акадэмічным дыскурсе і акрэсленне, у якім кантэксце ён паяўляецца.
Даследчыкі прааналізавалі каля 43% усіх польскіх тэкстаў у галіне гуманітарных і грамадскіх навук (208 288 публікацый) з перыяду 2014-2024 гг. З выбраных 3201 публікацый на тэму Расіі і Украіны 1970 фрагментаў адпавядалі расійскай інфармацыйнай палітыцы.
Кіраўнік Цэнтра Мерашэўскага Эрнэст Выцішкевіч, адзін з аўтараў справаздачы, прызнае, што спадзяваўся большага ўплыву расійскага наратыву на навуковую літаратуру ў Польшчы:
- Я меркаваў, што будзе горш. Атрымалася, што мая прысутнасць у сацыяльных сетках, у першую чаргу назіранне за людзьмі, якія так ці інакш распаўсюджваюць расійскія наратывы, стварыла пэўнае ўражанне іх празмернай прадстаўленасці. Я сам адчуваю сябе мікрааб'ектам гэтага працэсу. Гэта значыць, я ўвайшоў у навінны цыкл, дзе адкрыта распаўсюджваюць расійскі кантэнт, што ўплывае на маё меркаванне і мае даследчыя здагадкі. Даследчае пытанне было: сітуацыя выглядае дрэнна, я хацеў бы даведацца, наколькі яна дрэнная. Але па меры прасоўвання высветлілася, што гэта не так. Пераважная большасць аўтараў піша крытычна, часам каментуючы гэта, і ў значнай меншасці выпадкаў ухваляюць такія відавочныя расійскія наратывы.
Найбольш частыя наратывы, якія паўтараюцца, гэта: Украіна падзеленая; Украіна карумпаваная; Украіна як паўшая дзяржава; Украіна як марыянетка Захаду. Колькасць такіх публікацый павялічвалася ў 2014 і 2022 годзе, што адпавядала чарговым этапам расійскай агрэсіі.
Які наратыў з’яўляецца найбольш шкодным? Старшыня фонду INFO OPS Polska Каміль Басай лічыць, што нельга выдзяляць адзін найбольш шкодны наратыў. Іх шкоднасць трэба ацэньваць разам:
- Дэлегітымізацыя Украіны і дыскрэдытацыя Захаду маюць шмат агульнага з дзеяннямі, накіраванымі на дэматывацыю аўдыторыі ў Польшчы на розных узроўнях. Без сумневу, адной з ключавых эмоцый, якія выкарыстоўваюць расіяне, акрамя інфармацыйных кампаній, уваходзячы ў псіхалагічную сферу, зʼяўляецца распальванне страху. Страх, які мае на мэце абмежаваць гатоўнасць грамадскасці да канфрантацыйных настрояў, мае на мэце стварыць пэўную ўспрымальнасць да таго, хто выкарыстоўвае страх для ўплыву. Але страх таксама адкрывае небяспечную цікаўнасць, асабліва сярод моладзі, да альтэрнатыў, якія нібыта гарантуюць бяспеку. І такіх альтэрнатыў шмат.
Даследаванне паказала, што мова навукі, як і кожны іншы дыскурс, не пазбаўлены інтэрпрэтацыйных уплываў. Нават нейтральнае цытаванне фраз, якія выкарыстоўваюцца ў прапагандзе, можа несвядома замацоўваць расійскі спосаб мыслення.
У агульных рысах польская навуковая літаратура застаецца ўстойлівай на непасрэднае пераняцце прапагандысцкага паслання, хоць не заўсёды мае свядомасць значэння моўных рамак, пры дапамозе якіх апісвае расійска-ўкраінскі канфлікт, сцвярджаюць аўтары справаздачы.
Віцэ-міністр навукі і вышэйшай адукацыі Анджэй Шэптыцкі гаворыць, што ён хацеў бы, каб навукоўцы ў навуковых публікацыях, але таксама і ў публіцыстыцы пісалі праўду. Падрыхтаваная справаздача з’яўляецца крокам, які стварыў мапу расійскага наратыву. Вядомыя галоўныя тэзісы і матывы, якія паяўляюцца ў польскай навуковай літаратуры, таму вядома з чым мы маем дачыненне:
- Міністэрства навукі адразу пасля 24 лютага 2022 года разарвала навуковае супрацоўніцтва з Расійскай Федэрацыяй. На аператыўным узроўні мы таксама запускаем ініцыятыву ў Варшаўскім універсітэце пад папярэдняй назвай «Цэнтр па барацьбе з навуковай дэзінфармацыяй». Іншымі словамі, розныя мерапрыемствы, інструменты, сацыяльныя сеткі і ўплывовыя асобы будуць пераконваць нас, што глабальнае пацяпленне рэальнае і што вакцынацыя вартая ўвагі. Чаму я згадваю пра гэта ў кантэксце нашай сустрэчы. Таму што, як вы можаце ведаць, як ні дзіўна, усе гэтыя ніткі пераплятаюцца. У Польшчы ў нас усё больш папулярныя палітычныя сілы, якія адначасова кажуць: «Не верце ў вакцыны і што ўкраінцы – фашысты. На самой справе нас выратуе Уладзімір Пуцін». У іх усё гэта дзіўным чынам звязана. Вось чаму нам трэба глядзець на гэта комплексна.
У дакуменце аўтары не называюць прозвішчаў і навуковых інстытутаў. Не ацэньваюць намеры аўтараў. Іх мэта – зразумець механізмы і ўсвядоміць, што вайна таксама ідзе ў навуцы. Нават у акадэмічным асяроддзі мова можа стаць сродкам трансляцыі прапаганды. Прарасійскі наратыў не функцыянуе асобна. Ён стварае адзіную сістэму, якая ставіць пад сумнеў верагоднасць Украіны, легітымізуе дзейнасць Крамля і аслабляе інфармацыйную ўстойлівасць Захаду і Польшчы.
ав
.