Студзень – адзін з месяцаў, важных у гісторыі Войска Польскага. Лічыцца, што ў першы зімовы месяц 1383 года нарадзілася польская агнястрэльная артылерыя.
Вось так гучаць стрэлы з самаходнай артылерыйскай устаноўкі «Краб» польскай вытворчасці (слухайце аўдыёфайл), якая з’яўляецца асновай самаходнай артылерыі сухапутных войск польскай арміі. Дарэчы, пра САУ «Краб» мы ўжо расказвалі ў гістарычнай рубрыцы, таму калі вас зацікавіла гэтая тэма альбо яе хочаце нагадаць, то перадачу пра САУ знойдзеце на нашым сайце.
Але перад тым, як з’явілася сучасная артылерыі, існаваў крыху іншы яе род. Пра пачаткі артылерыі ў Польшчы расказвае гісторык Тадэвуш Новак. Архіўны запіс Польскага радыё з 1995 года.
- Нам здаецца, што даўняя артылерыя выглядала гэтак жа, як сёння: нейкія вялізныя трубы, з якіх вылятаюць снарады з моцным гукам і агнём. А гэта не так. Ранейшая артылерыя не мела нічога агульнага з агнём і гучнымі стрэламі, яна была ціхая – ад старажытных часоў ажно да сярэдневякоўя. Гэта была абсалютна іншая артылерыя – гэта былі вялізныя кідальныя машыны. У Польшчы першыя пісьмовыя згадкі аб прымяненні катапультаў датуюцца 11 стагоддзем – гэта часы першага польскага караля Баляслава І Храбрага. Пашыраецца такі тып артылерыі ў 12 стагоддзі і існуе ажно да 15 стагоддзя. У 15 стагоддзі пачынае з’яўляцца агнястрэльная артылерыя, якая з’явілася ў Еўропе, калі на нашым кантыненце пачалі вырабляць чорны порах.
12 студзеня 1383 года пры акружэнні невялікага горада Пыздры на захадзе Польшчы ўпершыню была выкарыстаная агнястрэльная артылерыя. Гэта першая пісьмовая згадка выкарыстання артылерыі на польскіх землях, якую задакументаваў Ян з Чарнкава – вядомы польскі храніст, каронны падканцлер і гнезненскі арцыдыякан. Прычым Ян з Чарнкава стварыў сваю хроніку на аснове падзей, сведкамі якіх ён быў сам, а не паводле аповедаў іншых людзей, таму яна мае важнае гістарычнае значэнне.
Ян з Чарнкава пісаў, што ў выніку стрэлу каменнае ядро прабіла вароты горада і забіла ксяндза.
Увогуле, артылерыя ў Еўропе з’явілася дзякуючы Кітаю, адкуль на наш кантынент быў завезены порах. На самым пачатку развіцця гэтага роду войск у якасці снарадаў выкарыстоўваліся каменныя ядры. Пазней ядры пачалі вырабляць з волава, а яшчэ пазней – са сталі. Пры гэтым ажно да 19 стагоддзя выкарыстоўвалася гладкаствольная артылерыя, якой на замену прыйшла наразная артылерыйская зброя. Дзякуючы нарэзам у канале ствала павялічылася трапнасць зброі – снарад пры вылеце са ствала пачынаў вярчэнне вакол падоўжанай восі, што забяспечвала яго ўстойлівасць на траекторыі палёту. Гэта, дарэчы, павышала не толькі трапнасць, але таксама дальнасць і кучнасць стральбы.
Артылерыя адыграла вялікую ролю падчас Першай сусветнай вайны, калі арміі, седзячы ў акопах, засыпалі сябе ўзаемна тысячамі снарадаў.
Валеры Саўко
слухайце аўдыёфайл
на відэа: САУ польскай вытворчасці «Краб»