97 гадоў таму ўпершыню адбылося мерапрыемства, якое аказала вялізны ўплыў на развіццё польскага веласпорту. Гэта «Тур Польшчы» – штогадовая шашэйная шматдзённая велагонка па дарогах краіны. У свеце, у тым ліку і ў самой Польшчы, прыжылася і ўжываецца французская назва спаборніцтва Tour de Pologne.
Першы «Тур Польшчы» адбыўся 7 верасня 1928 года, а яго арганізатарамі былі кракаўская газета «Спартыўны агляд» і Таварыства веласіпедыстаў Варшавы – адна з найстарэйшых спартыўных арганізацый на польскіх землях. Яе членамі былі, дарэчы, Нобелеўскі лаўрэат па літаратуры Генрык Сянкевіч і выбітны польскі пісьменнік Баляслаў Прус. У першым спаборніцтве прыняў удзел 71 веласіпедыст.
Пераможца гонкі Чэслаў Марцэляк. 30 ліпеня 1939 года. Narodowe Archiwum Cyfrowe
Веласіпедная гонка Tour de Pologne карысталася папулярнасцю яшчэ ў міжваенны перыяд, а сёння лічыцца адным з найважнейшых веласпаборніцтваў у свеце.
Tour de Pologne – гэта шашэйная шматдзённая велагонка, якая штогод праходзіць у Польшчы. Часам яе называюць самым прэстыжным спартыўным мерапрыемствам краіны, бо ў ёй удзельнічалі і ўдзельнічаюць сусветныя зоркі веласпорту. Агульная працягласць трасы складае больш за 1 тыс. км, а рэпартажы з месца падзей прыцягваюць да экранаў тэлевізараў дзясяткі мільёнаў спартыўных заўзятараў.
Велагоншчык Чэслаў Марцэляк. 1939 год. Narodowe Archiwum Cyfrowe
І так, 7 верасня 1928 года гоншчыкі стартавалі з Варшавы па маршруце працягласцю ў 1 тыс. 491 км, які пралягаў праз Львоў, Познань і Кракаў. Пераможцам дзесяцідзённых спаборніцтваў стаў Фелікс Венцэк, які абагнаў удзельніка, што заняў другое месца, на адну гадзіну і дзесяць хвілін. Да пачатку Другой сусветнай вайны адбыліся яшчэ чатыры велагонкі.
На трасе гонкі. 1930-я гады. Narodowe Archiwum Cyfrowe
У міжваеннай Польшчы гонка Tour de Pologne карысталася вялікай папулярнасцю. Спаборніцтва збірала сотні тысяч гледачоў, а некаторым спартсменам, якія ўдзельнічалі ў ёй, удалося заваяваць сапраўдную славу, у прыватнасці, двойчы пераможцу Баляславу Наперале, якому далі мянушку «Тыгр дарог». Вядома, што велагонкі тых часоў мала чым нагадваюць цяперашнія. Так, раней удзельнікі спаборніцтваў спыняліся, каб з'есці паўнавартасны абед, а не выпівалі энергетычны гель, як цяпер, каб не траціць часу.
Пасля Другой сусветнай вайны першая велагонка адбылася ў 1947 годзе, а з 1952 года спаборніцтвы пачалі праходзіць штогод.
Удзельнікі Tour de Pologne у 1949 годзе. Narodowe Archiwum Cyfrowe
У 1980-я гады гонку тры разы выйграваў Анджэй Межаеўскі, праўда, не запар. Камуністычныя ўлады не любілі гэтае спаборніцтва і ніяк не садзейнічалі яго папулярызацыі, аднак турнір пачаў атрымліваць шырокую падтрымку пасля палітычнай трансфармацыі 1989 года.
Чэслаў Лянг з журналістам Першага каналу Патрыкам Міхальскім у студыі Польскага радыё. 2023 год. Крыніца: Polskie Radio
Да 1992 года Tour de Pologne лічыўся аматарскай велагонкай, але ў 1993 годзе польскі веласіпедыст Чэслаў Лянг, сярэбраны прызёр маскоўскай алімпіяды, дамогся надання «Туру Польшчы» статусу прафесійнага велатурніру. Дарэчы, Лянг – гэта той чалавек, які апынуўся на адпаведным месцы, бо веласпорт – гэта ўсё яго жыццё. Пра гэта ён сам згадваў у размове з Польскім радыё.
- Веласпорт – гэта, безумоўна, мая вялікая любоў. Я езджу на ровары больш за 50 гадоў. Я пачаў займацца веласпортам ва ўзросце 13-14 гадоў, а на ровар сеў мо ў 6 гадоў, і мне гэта вельмі падабалася. Я памятаю, як ездзіў на ровары з самага дзяцінства. Нават калі ў мяне не было машыны ці іншых магчымасцей, то гэта давала мне свабоду. Я сядаў на ровар у сваёй вёсцы, дзе вырас, і ехаў з аднаго месца ў іншае: на возера, у наступную вёску, ехаў па лесе. І гэта была сапраўды свабода! Я думаю, што гэта самае класнае адчуванне ад язды на ровары. Ровар – гэта цудоўная, магічная прылада, якую хтосьці некалі вынайшаў. І да сённяшняга дня не створаны іншы механізм, які дазваляе нам пераадольваць такія вялікія адлегласці, выкарыстоўваючы нашы мышцы.
У наступныя гады польская велагонка стабільна развівалася. У 2005 годзе велагонку Tour de Pologne уключылі ў прэстыжную серыю спаборніцтваў UCI World Tour, і цяпер яна лічыцца адным з найважнейшых сусветных турніраў нараўне з Tour de France і Vuelta a Espana. У той год за гонкай сачылі 20 млн тэлегледачоў!
Дрэннае надворʼе перашкодзіла правесці турнір у 2008 годзе, і з таго часу Tour de Pologne праходзіць у жніўні, а не ў верасні. У 2016 годзе спаборніцтвы пачаліся яшчэ раней, каб не супасці ў часе з Алімпійскімі гульнямі.
У 2016 годзе ўпершыню ў праграму «Тура Польшчы» была ўключаная жаночая гонка, якая пачалася праз дзень пасля заканчэння мужчынскай. Двухдзённае спаборніцтва стартавала ў вядомым Закапанэ, а яго маршрут пралягаў па велічных Татрах.
Валеры Саўко
слухайце аўдыёфайл