У Цэнтры польска-расійскага дыялогу і паразумення падрыхтавалі новыя матэрыялы для сайта Katynpromemoria.pl. Яны датычаць расстрэлу па загадзе Сталіна ў 1940 годзе 22 000 польскіх афіцэраў. Іх забілі ў розных мясцовасцях тагачаснага СССР — у Катыні, Медным (цяпер Расія), Харкаве, Быкоўні (Украіна) і, магчыма, у Курапатах пад Мінскам.
13 красавіка споўнілася 32 гады з таго часу, як савецкія ўлады пасля пяці дзесяцігоддзяў хлусні ўзялі на сябе адказнасць за Катынскае злачынства. Аднак дагэтуль у гісторыкаў няма доступу да ўсіх дакументаў, якія тычацца трагедыі 1940 г. Мы дагэтуль не ведаем імён усіх ахвяр і месц іх пахавання, а каты не пакараны.
У Цэнтры польска-расійскага дыялогу і паразумення распрацавалі сайт Katynpromemoria.pl з падрабязнай інфармацыяй пра Катынскае злачынства.
Мацей Вырва, супрацоўнік Цэнтра польска-расійскага дыялогу і паразумення: — Мы хочам, каб наш партал меў адукацыйны характар. У сувязі з гэтым пару месяцаў таму мы арганізавалі ўсепольскі конкурс для настаўнікаў на праект сцэнарыя ўрокаў, заснаванага на матэрыялах нашага праекта Katyń Pro Memoria. І настаўнікі могуць зайсці на наш сайт і спампаваць сцэнарый урокаў як для пачатковых, так і для сярэдніх школ.
Трэба падкрэсліць, што наш партал створаны не толькі для польскага гледача і слухача, але і для замежнікаў: ён працуе на польскай, рускай і англійскай мовах.
Сайт Katynpromemoria.pl дапамагае ўбачыць могілкі польскіх афіцэраў ва Украіне і Расіі. На партале апублікаваны фільмы, знятыя ў месцах пахавання ахвяр сталінскага рэжыму за месяц да пачатку вайны Расіі супраць Украіны. Цяпер гэтыя кадры ўнікальныя. Бо наведванне «катынскіх» могілак цяпер практычна немагчымае.
Вайна РФ супраць Украіны адбілася на лёсе месц пахавання палякаў — ахвяр Катынскага злачынства 1940 г.
Мацей Вырва: — На могілкі ахвяр таталітарызму ў Харкаве (расійскімі агрэсарамі. — Рэд.) былі скінуты касетныя бомбы, якія знішчылі частку гэтых могілак.
Трэба падкрэсліць, што гэтыя могілкі важныя як для палякаў, так і для ўкраінцаў, таксама як і могілкі ў Быкоўні (пад Кіевам. — Рэд.), якія, наколькі мы ведаем, уцалелі. На шчасце, расійскія войскі не атакавалі і не знішчылі гэтага важнага месца памяці для нас і ўкраінцаў. Бо на гэтых могілках, дзе ляжаць ахвяры Катынскага злачынства, спачываюць таксама ахвяры рэпрэсій 1930-х гг. — Вялікага тэрору. Сярод іх ёсць таксама палякі, ахвяры Польскай аперацыі НКУС.
Таму мы з трывогай глядзім на тое, што адбываецца ва Украіне...
Але яшчэ з большай трывогай мы назіраем за тым, што адбываецца ў Расіі. Са СМІ мы даведаліся аб тым, што да могілак у Катыні 10 красавіка прыгналі бульдозеры. Гэта важнае месца не толькі для палякаў. Там таксама спачываюць ахвяры савецкіх рэпрэсій 1930-х гг. Тыя, хто прыгнаў бульдозеры, паказалі, што гатовы знішчыць польскую частку могілак.
Таксама з трывогай мы сочым за тым, што адбываецца на могілках у Медным. Побач, у Цверы, былі зняты памятныя дошкі з будынка былой турмы, у якой забівалі ахвяр Катынскага злачынства.
Мацей Вырва бачыць у Катынскім злачынстве не толькі сумную старонку гісторыі, але і вельмі важны момант, які характарызуе адносіны Расіі да Польшчы.
Мацей Вырва: — Катынь гэта свайго роду лакмусавая паперка, лінза, праз якую мы можам разглядзець сучасную Расію і тое, што ў ёй адбываецца.
Яшчэ ў 2004 годзе ў Расіі было спынена следства па Катынскім злачынстве. І з таго часу Польшча не можа атрымаць заключны дакумент з прыгаворам. Таму мы да гэтага часу не ведаем, чаму было вырашана спыніць следства.
У нас у распараджэнні няма шэрагу важных дакументаў, у прыватнасці аб 3870 асобах з г.зв. беларускага Катынскага спісу. Гэта значыць злачынства было, але нібыта няма злачынцаў.
І калі б не расійскае таварыства «Мемарыял», якое ўжо не дзейнічае, будучы прызнаным уладамі Расіі спачатку «замежным агентам», а потым ліквідаванае, то мы б не ведалі нават часткі прозвішчаў асоб, адказных за Катынскае злачынства.
Цяпер праца ў расійскіх архівах практычна немагчымая. Ды і гэта ў цяперашніх умовах нават не мае сэнсу, бо няма палітычнай волі кіраўніцтва Расіі, каб займацца гэтай справай.
Як ужо адзначыў Мацей Вырва, рэжым Лукашэнкі ў Беларусі хавае ад Польшчы дакументы аб магчымай датычнасці НКУС БССР да забойства польскіх афіцэраў у Курапатах — месцы пакарання смерцю і пахавання ахвяр сталінізму пад Мінскам.
Пра Курапаты і гісторыю адкрыцця тут масавых пахаванняў на сайце Katynpromemoria.pl расказвае іх першаадкрывальнік —археолаг, мастацтвазнаўца, пісьменнік, грамадскі і дзяржаўны дзеяч Беларусі Зянон Пазняк, які з 1996 г. пражывае на эміграцыі ў Польшчы і ЗША.
Курапаты, Катынь і іншыя месцы, дзе сталінізм распраўляўся з непажаданымі яму людзьмі, з'яўляюцца сведчаннямі механізма хлусні аб злачынствах савецкага, расійскага рэжымаў. Нядаўняя трагедыя ў Бучы пад Кіевам таму сведчанне. Як і ў 1943 годзе, калі стала вядома страшная праўда пра Катынь, так і ў 2022-м, калі становяцца вядомыя ўсё новыя ахвяры расійскіх акупантаў ва Украіне, улады РФ, як некалі ўлады СССР, адмаўляюць сваю датычнасць да гэтых злачынстваў. Сайт Katynpromemoria.pl дае магчымасць даведацца праўду.
Віктар Корбут
Слухайце аўдыё