Projekt Marconiego
Wtedy, w niedzielę, wmurowano kamień węgielny i uroczyście wytyczono punkty geodezyjne... narożniki, linie boczne, przyszłe wejścia na perony i fronton całej budowli. Autorem projektu był słynny włoski architekt Henryk Marconi, już od dłuższego czasu, bo od 1822 roku, budujący w Polsce.
Dworzec Wiedeński, jak wskazuje jego nazwa najważniejszym elementem docelowym tej linii kolejowej był Wiedeń. Dworzec ten, inaczej zwany także Dworcem Warszawsko-Wiedeńskim, a w konsekwencji Dworcem Głównym, już dzisiaj nie istnieje. W tamtych czasach znajdował się u styku ulicy Marszałkowskiej z Alejami Jerozolimskimi... i był to piękny dworzec z elewacją w stylu renesansu florenckiego, a okazałe zabudowania przypominały kształtem dwie stykające się ze sobą lokomotywy. Przed Dworcem szumiały dwa rzędy włoskich topoli. Trzeba przyznać, że widok tego dworca napawał dumą każdego warszawiaka - jednak dopiero po wybudowaniu, w niecały rok później. Jak widać, budowa była niezwykle szybka i intensywna.
Pierwsza linia Królestwa Polskiego
Ta początkowa stacja otwierała pierwszy odcinek linii z Warszawy do Wiednia, choć w pierwszym okresie linia kolejowa prowadziła tylko do Grodziska. Niezależnie od tego faktu, linia ta prowadziła do granic zaboru austriackiego i była pierwszą linią kolejową na ziemiach ówczesnego Królestwa Polskiego, a co za tym idzie dopiero drugą dedykowaną linią kolejową Imperium Rosyjskiego. Ten jej pierwszy odcinek wybudowano także dość szybko, bo w 1845... w końcu, po co komu dworzec kolejowy bez czynnej linii kolejowej. Budowa całej trasy o rozstawie szyn 1435 mm trwała zaledwie do 1848 roku. Jej długość wynosiła 327,6 km i prowadziła w kierunki Krakowa, który znajdował się już w zaborze austriackim. Można dodać, że ta linia kolejowa została zaprojektowana przez polskiego inżyniera i projektanta Stanisława Wysockiego.
Dworzec kolei żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej w Warszawie, 1859 r. Fot. Wikipedia/domena publiczna
Funkcjonalność projektu
Projekt Dworca był bardzo dobrze przemyślany. Jego długość odpowiadała standardowej długości składu pociągu dalekobieżnego i wynosiła 160 m. Był to dwupiętrowy gmach centralny i poprzez piętrowe oficyny łączył się z dwoma trzypiętrowymi wieżami. W zachodniej wieży umieszczono telegraf, a we wschodniej piękny zegar. Perony całkiem naturalnie były przedłużeniem budynku na jej tyłach.
Całość zewnętrznie wyglądał bardzo ładnie, ale w środku przestrzeń stworzona była z nieco mniejszym rozmachem. Nie było tu dużej hali dla podróżnych, a pomieszczenia trzeba przyznać były niewielkie i umieszczono w nich oddzielne kasy oraz poczekalnie. Nie zabrakło także oddzielnych bufetów dla pasażerów podzielonych na trzy klasy. Był też bufet dla wojskowych oraz oddzielne pokoje dla dam i dla wysoko sytuowanych osób. Całość prezentowała się jednak bardzo użytkowo i sprawnie. Jednak z każdym rokiem okazywało się, że Dworzec jest zbyt mały dla rosnącego ruchu podróżnych.
Dworzec Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej. Sala podróżna, 1888 r. Fot. Wikipedia/domena publiczna
Dworca już nie ma, zburzono go ostatecznie z początkiem II wojny światowej - prawie w całości spalony pod koniec 1939 roku. Zachowane resztki wieży zegarowej wysadzono w maju 1947 rok. Stała tam, gdzie obecnie znajduje się słynny placyk (tzw. "patelnia") przed wejściem do stacji metra Centrum. Co ciekawe, podczas budowy nieodległego placu Defilad w 1955 roku umieszczono tablicę pamiątkową z tekstem: "Tu stała wieża zegarowa dworca Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej". Wspomniana wieża wschodnia Dworca znajdowała się właśnie w miejscu poszerzonej jezdni ulicy Marszałkowskiej. Tablica niestety zaginęła podczas budowy stacji metra. Istnieje jeszcze tablica pamiątkowa umieszczona na pawilonie wschodnim dworca Warszawa Śródmieście, umieszczona tam w latach 60. XX wieku.
PP