Ангела Меркель зноў нагадала пра сябе. На гэты раз у інтэрв'ю венгерскай газеце «Partizán» былая канцлер Германіі выказала здагадку, што дзяржавы, якія гадамі б'юць трывогу: Польшча і краіны Балтыі, спрыялі расійскай агрэсіі ў 2022 годзе. Гучыць як парадокс? Хутчэй як зручная амнезія. Бо калі хто і паслядоўна папярэджваў Берлін аб праектах, якія зробяць Еўропу залежнай ад Крамля, дык гэта былі польскія і балтыйскія палітыкі, эксперты і журналісты. Іх дыягназ быў просты: кожнае еўра, якое ўліваецца ў газаправоды з Расіі, вернецца да нас у выглядзе расійскай зброі.
Ключавым момантам тут з'яўляецца храналогія. Спачатку «Паўночны паток - 1» — сімвал стратэгічнай слепаты Еўропы, а потым «Паўночны паток - 2» — сімвал яе ўпартасці ў памылках. Абодва трубаправоды нібыта былі прызначаны для «дэпалітызацыі» паставак энергіі і навядзення мастоў у эканамічных стасунках. На практыцы яны стварылі для Пуціна рычагі ўплыву на ЕС і фінансавы паток, які дазволіў мадэрнізаваць расійскую армію. Калі ў 2022 годзе на Украіну абрынуліся першыя залпы, Берлін неахвотна прызнаў, што залежнасць ад расійскай сыравіны была «фатальнай памылкай». Аднак тады было ўжо позна.
Гаворка ідзе не толькі пра газ. У 2011 годзе, пасля агрэсіі Расіі супраць Грузіі, нямецкая кампанія Rheinmetall падпісала кантракт з Міністэрствам нацыянальнай абароны Расіі на будаўніцтва ў Муліна цэнтра павышэння кваліфікацыі — трэнажора вядзення баявой падрыхтоўкі ва ўмовах набліжаных да рэальных, які штогод павінен быў прымаць дзясяткі тысяч салдат.
Толькі пасля анексіі Крыма ў 2014 годзе ўрад Германіі спыніў праект. Але факт застаецца фактам: яшчэ ўчора нямецкае кіраўніцтва ўпэўнена ўкладвала грошы ў ваенны патэнцыял краіны, якая ўжо вяла вайну, і не проста гібрыдную, супраць сваіх суседзяў.
У гэтым выпадку тэзіс пра тое, што Варшава і сталіцы Балтыйскіх краін «перашкаджалі дыялогу», гучыць як спроба памяняцца ролямі. Калі Берлін захацеў новага «фармату перамоў» з Крамлём, краіны нашай часткі Еўропы — памятаючы пра нядаўнія падзеі ў Грузіі, на Данбасе і ў Крыме — сказалі: так, перамовы, але не на ўмовах, якія легітымізуюць агрэсара і прымушаюць слабейшага плаціць па рахунках. Гэта не русафобія, а проста ўрок рэалізму. Акрамя таго, гісторыя вучыць нас, што любы мяккі «звычайны бізнес» з Масквой заканчваецца катастрафічнымі наступствамі, асабліва для нашага рэгіёну Еўропы.
Абарона палітыкі таго часу сёння часта элегантна фармулюецца наступным чынам: усходняя палітыка, прагматызм, эканамічная адказнасць. Аднак на практыцы ўсё зводзілася да адной догмы: «таннае паліва супакоіць Пуціна», у той час як пасыл з Варшавы, Вільні, Рыгі і Таліна быў такім: «Давайце не будзем карміць звера». Берлін пераконваў верыць, што гандаль яго прыручыць.
Сёння былая канцлер зноў мяркуе, што менавіта «адсутнасць дыялогу» з Пуціным справакавала яго агрэсію. А можа, агрэсія стала магчымай дзякуючы даўняй палітыцы, якая дала Крамлю рэсурсы, час і ўпэўненасць у беспакаранасці? Дастаткова зірнуць на лічбы паставак сыравіны і тэмпы мадэрнізацыі расійскай арміі за апошняе дзесяцігоддзе, каб зразумець гэта.
Цяжка не заўважыць нотку іроніі, калі тым, хто рабіў папярэджанні, цяпер чытаюць лекцыі пра іх меркаваны «саўдзел». Калі ўжо шукаць прычыны, давайце рабіць гэта сумленна. Рычаг, з дапамогай якога Пуцін адчыніў дзверы ў Еўропу, быў сарваны ў Берліне і Маскве пад апладысменты бізнес-супольнасці і часткі палітычнай і медыйнай эліты. І калі ў 2022 годзе дзверы абваліліся, менавіта ўсходні фланг прыняў на сябе асноўны ўдар. Таму не будзем вінаваціць Варшаву ці Талін, каб не ўпусціць магчымасць зрабіць важныя высновы і пазбегнуць старых памылак.
Дарэчы, вакол інтэрв'ю разгарэлася спрэчка наконт перакладу. Некаторыя СМІ цытавалі яго так, быццам Польшчу і краіны Балтыі абвінавачвалі ў «саўдзеле», а іншыя адзначалі, што гаворка вялася пра супраціўленне новаму фармату перамоў паміж ЕС і Расіяй у 2021 годзе. Таму будзем прытрымлівацца фактаў: менавіта Берлін гадамі ўмацоўваў энергетычную залежнасць, а кампаніі з нямецкім капіталам дапамагалі ў падрыхтоўцы расійскай арміі. Таксама фактам з'яўляецца тое, што ніхто ва Усходняй Еўропе не меў ілюзій адносна характару палітыкі Крамля. І фактам застаецца тое, што калі адбылося нападзенне на Украіну, менавіта Польшча і краіны Балтыі першымі прыйшлі ёй на дапамогу. Такім чынам, калі Еўропа хоча засвоіць урок сёння, няхай пачне з простай карэктуры: прыслухайцеся да тых, хто прадбачыць надыходзячы дождж, перш чым ён залье вашы дамы. Бо ўсё ж менавіта мы, тут, на Вісле і Даўгаве, Нёмане і Пярну, прымем на сябе асноўны ўдар.
Славамір Серадзкі