Працягваецца «Нобелеўскі тыдзень» інакш званы «Nobel Calling». Назва адсылае да звычаю інфармавання пераможцаў аб вердыкце па тэлефоне непасрэдна перад яго афіцыйным абвяшчэннем. Цягам бягучага тыдня Нобелеўскія камітэты ў Стакгольме і Осла называюць прозвішчы лаўрэатаў Нобелеўскай прэміі ў шасці галінах.
Нобелеўская прэмія па медыцыне 2023 года была прысуджана Каталін Карыка і Дру Вайсману «за адкрыцці, якія датычаць мадыфікацый нуклеазідных асноў, што дазволіла распрацаваць эфектыўныя мРНК-вакцыны супраць COVID-19».
Даследаванні Карыка і Вайсмана, пачатыя ў 1990-х, дапамаглі паскорыць развіццё малекулярнай біялогіі і лепш зразумець, як РНК узаемадзейнічае з імуннай сістэмай. У 2005 годзе навукоўцы апублікавалі вынікі эксперыменту аб уплыве мРНК-вакцын на запаленчыя рэакцыі, а пазней падвялі свой метад да клінічнага прымянення.
Каталін Карыка/PAP/EPA/CSILLA CSEKE
Цяпер больш за дзясятак цэнтраў і дзясяткі даследчых груп па ўсім свеце займаюцца тэрапеўтычным выкарыстаннем тэхналогіі мРНК, нагадвае прафесар Яцэк Емяліты(Jacek Jemielity) з Варшаўскага медыцынскага ўніверсітэта, які сам на працягу 20 гадоў займаецца даследаваннем тэхналогіі мРНК.
Навуковец падкрэслівае, што сучасныя даследаванні ў галіне анкалогіі тычацца выкарыстання мРНК для лячэння раку:
- мРНК-вакцыны развіваюцца з мэтай актывізаваць імунную сістэму распазнаваць ракавыя клеткі ў арганізме хворага пацыента і знішчаць іх. Калі імунная сістэма не ў стане справіцца з ракам, мы спрабуем даць ёй рэцэпт бялкоў, характэрных для ракавых клетак, каб дапамагчы імуннай сістэме знішчаць рака.
Эксперты падкрэсліваюць, што дзякуючы Каталін Карыка і Дру Вайсмана мРНК-вакцыны дапамаглі змагацца з пандэміяй COVID-19, выратавалі жыцці мільёнаў людзей і дапамаглі прадухіліць цяжкую плынь інфекцыі.
Дру Вайсман/PAP/EPA/PACO PAREDES
У сваю чаргу Нобелеўскую прэмію па фізіцы атрымалі тры навукоўцы: П’ер Агастыні з Універсітэта штата Агаё ў ЗША, Фэрэнц Краўс з Інстытута квантавай оптыкі Макса Планка і Мюнхенскага ўніверсітэту імя Людвіга Максіміліяна ў Германіі і Ан Ль’Юілье з Універсітэта Лунда ў Швецыі.
У сваю чаргу Нобелеўскую прэмію па фізіцы атрымалі : П’ер Агастыні , Фэрэнц Краўс і Ан Ль’Юілье/ PAP/EPA/ANDERS WIKLUND
Яны былі ўзнагароджаныя за назіралі электронаў у атамах на працягу самай маленькай долі секунды і стварэнне метадаў вывучэння дынамікі электронаў у рэчыве, кажа доктар Рафал Дэмковіч-Дабжаньскі (Rafał Demkowicz-Dobrzański) з Факультэта фізікі Варшаўскага ўніверсітэта:
- У гэтым годзе прэмія была прысуджана за чарговы крок у стварэнні атасекундных імпульсаў. Атасекунда ў тысячу разоў меншая за фемтасекунду, якая складае дзесяць у мінус васемнаццатай секунды. Мы нават не ўстане генераваць гэтыя імпульсы з дапамогай бачнага святла, таму што тады імпульсы павінны доўжыцца адну сотую або тысячную долю электрамагнітнай хвалі. Таму, мы вытвараем гэтыя імпульсы з дапамогай ультрафіялету.
Рафал Дэмковіч-Дабжаньскі адзначыў, што праца пераможцаў дазваляе ўсё больш дэталёва даследаваць структуру матэрыі:
- Выкарыстанне гэтых імпульсаў заключаецца ў тым, што яны дазваляюць нам назіраць за фарміраваннем хімічных малекул; за тым, якія працэсы адбываюцца, але ўжывую. У адрозненне ад хіміі, калі мы звычайна маем справу з хімічнай рэакцыяй, то бок дадаем розныя складнікі, назіраем за рэакцыяй, бачым канчатковы вынік, але мы не можам дакладна прасачыць, як атамы злучаліся адзін з адным, змянялі сваю структуру. Цяпер мы можам пабачыць усё гэта ўжывую.
- кажа навуковец.
Сёлетнімі лаўрэатамі Нобэлеўскай прэміі па хіміі сталі Аляксей Якімаў, які жыве ў ЗША і працуе ў Nanocrystals Technology, а таксама Луіс Брус з Калумбійскага ўніверсітэта і Мунгі Бавендзі з Масачусэцкага тэхналагічнага інстытута за адкрыццё і сінтэз квантавых кропак.
Сёлетнімі лаўрэатамі Нобэлеўскай прэміі па хіміі, якія сталі Аляксей Якімаў, Луіс Брус і Мунгі Бавендзі /PAP/EPA/Claudio Bresciani
Прафесар Славамір Сэнк(Sławomir Sęk) з хімічнага факультэта Варшаўскага ўніверсітэта паясняе, што квантавыя кропкі – гэта крышталі вельмі малых памераў:
- Яны памерам ад 2-10 нанаметраў – гэта значыць вельмі-вельмі малыя. А гэта значыць, што такі паменшаны, фрагментаваны матэрыял набывае зусім новыя ўласцівасці ў параўнанні з такім ж аб'ёмным матэрыялам.
Навуковец дадае, што квантавыя кропкі можна выкарыстоўваць у медыцыне або вытворчасці энергіі:
- Калі гаворка ідзе пра медыцыну, то іх можна выкарыстоўваць у тэрапеўтычных або дыягнастычных мэтах. Паколькі такія квантавыя кропкі валодаюць здольнасцю выпраменьваць святло вельмі характэрнага колеру, то яны могуць служыць нам рознымі тыпамі маркераў. Маркеры, напрыклад, дазваляюць нам адсочваць размеркаванне ў арганізме прэпарата, які прыняў пацыент.
Квантавая кропка – гэта, фактычна, паўправаднік, электрычныя характарыстыкі якога залежаць ад яго памеру і формы.
Нагадваем, апошні лаўрэат сёлетніх «Нобеляў» будзе названы ў наступны панядзелак, гэта лаўрэат прэміі па эканоміцы.
Нобелеўскія прэміі ў навуковых галінах, як правіла, падзяляюць навукоўцы, якія разам або паралельна ўнеслі свой уклад у прарыўныя адкрыцці або ўдасканалілі метад або інструмент, які выкарыстоўваецца даследчыкамі.
Ключавым крытэрыем пазнання прэміі зʼяўляецца карысць для чалавецтва.
Варта дадаць, што сёлета кошт прыза павялічыўся да самага высокага ўзроўню ў гісторыі – 11 мільёнаў шведскіх крон.
IAR/аз