Зона Шэнген святкуе 40-годдзе. Шэнгенскае пагадненне існуе з 14 чэрвеня 1985 года, але пачаткова свабода перамяшчэння без межаў была сціплай. Пагадненне падпісалі толькі пяць краін: Германія, Францыя, Бельгія, Нідэрланды і Люксембург, а памежны кантроль не быў цалкам адменены, але значна абмежаваны.
Сёння Шэнгенская зона ўключае 29 еўрапейскіх краін, 25 з якіх таксама з'яўляюцца членамі ЕС (Кіпр і Ірландыя ўсё яшчэ маюць памежны кантроль). Ісландыя, Ліхтэнштэйн, Нарвегія і Швейцарыя не ўваходзяць у ЕС, але з'яўляюцца часткай Шэнгенскай зоны.
Нягледзячы на тое, што Польшча стала ўдзельніцай Шэнгенскага пагаднення ў дзень далучэння да ЕС у 2004 годзе, яна стала паўнапраўным членам зоны без межаў толькі 21 снежня 2007 года. Палякі змаглі перасякаць межы з іншымі краінамі Шэнгенскай зоны без праходжання памежнага кантролю.
Шэнгенская зона — гэта жывое сведчанне прыхільнасці Еўропы да стварэння свабоднага, адзінага, квітнеючага і бяспечнага кантынента, адзначае Пётр Вольскі з польскага прадстаўніцтва Еўракамісіі. Ён нагадвае, што свабоднае перамяшчэнне межаў тычыцца не толькі звычайных падарожнікаў, але і тавараў. А таму Шэнгенская зона – гэта вялікая эканамічная выгада:
- Па-першае, гэта свабодны пераход мяжы, і тут звычайна маецца на ўвазе свабодны пераход мяжы, калі мы едзем у адпачынак, але гэта таксама свабодны пераход мяжы для кампаній, для тавараў. Шэнгенскай зонай карыстаюцца 450 мільёнаў грамадзян Еўрапейскага Саюза і чатыры краіны, якія не ўваходзяць у Саюз, але далучыліся да Шэнгенскай канвенцыі, а таксама 32 мільёны кампаній. Уявіце сабе, якая велізарная эканомія выдаткаў для гэтых кампаній, што, вядома, адлюстроўваецца ў канчатковай цане тавараў, якія мы атрымліваем. Як гэта паскарае, напрыклад, дастаўку нашых тавараў, якія мы заказваем дзесьці за мяжой. Кожны дзень 3,5 мільёна чалавек перасякаюць мяжу ў Еўрапейскім Саюзе, і гэта паказвае маштаб гэтай велізарнай справы.
На пачатку году да зоны цалкам далучыліся Балгарыі і Румыніі, што значна ўмацоўвае эканоміку ЕС і дэманструе, што дзяржавы-члены цалкам адданыя далейшаму ўдасканаленню супрацоўніцтва ў рамках Шэнгенскай зоны.
Павялічаныя намаганні ЕС прывялі да зніжэння колькасці незаконных перасячэнняў знешніх межаў Шэнгенскай зоны, прычым выяўлена каля 240 тысяч выпадкаў, што з'яўляецца самым нізкім узроўнем з 2021 года.
Пётр Вольскі гаворыць, што апошнімі гадамі перад Шэнгенскай зонай паявіліся новыя выклікі, звязаныя з тым, што адбываецца ў свеце:
- Напрыклад, гэта звязана з вайной ва Украіне, з тым фактам, што краіны на нашай еўрапейскай усходняй мяжы выкарыстоўваюць міграцыю як зброю для барацьбы з Еўрапейскім Саюзам. Такім чынам, праблемы, з якімі сутыкаецца Шэнгенская зона ў цяперашні час, гэта ў першую чаргу пытанне ўмацавання знешніх межаў Еўрапейскага Саюза. Сюды ўваходзіць ўмацаванне інфармацыйнай сістэмы Шэнгенскай зоны, якая, напрыклад, утрымлівае пералік людзей, якія ўяўляюць пагрозу грамадскай бяспецы, а таксама фізічныя бар'еры на межах. Па-другое, умацаванне паліцэйскіх службаў і іх супрацоўніцтва з новымі відамі трансгранічных злачынстваў. І, нарэшце, рэгуляванне пытання міграцыі, каб эфектыўна змагацца з гэтым выкарыстаннем міграцыі як зброі супраць Еўрапейскага Саюза.
Пандэмія ковід, міграцыйныя крызісы апошніх гадоў прымушалі некаторыя краіны ўводзіць выбарачны кантроль на межах. З-за таго, што кантроль усё часцей і на больш працяглыя перыяды аднаўляецца дзяржавамі-членамі, чуваць меркаванні, што захаванне дасягненняў еўрапейскай інтэграцыі ставіцца пад сумнеў.
Тэарэтычна, правілы дазваляюць краінам аднаўляць кантроль толькі на шэсць месяцаў пры ўмове, што Еўрапейская Камісія атрымае абгрунтаванне. Падоўжыць кантроль можна, але максімум на тры гады.
Тым часам Германія, напрыклад, увяла кантроль на мяжы з Аўстрыяй у 2015 годзе ў сувязі з міграцыйным крызісам і не толькі не адмяняла яго ўжо 10 гадоў, але і ў верасні 2024 года вырашыла аднавіць яго на пераходах з усімі дзевяццю сваімі суседзямі. Нягледзячы на тое, што Германія тэарэтычна паведамляла, што будзе кантраляваць межы да сярэдзіны верасня, то заявы новага ўрада ў Берліне сведчаць аб тым, што ён, верагодна, падоўжыць яго яшчэ на шэсць месяцаў. Кантроль будзе адменены толькі тады, калі колькасць мігрантаў, якія прыбываюць у краіну, значна знізіцца.
Акрамя Германіі, памежны кантроль у цяперашні час ажыццяўляюць 14 краін Шэнгенскай зоны.
- Такое пагадненне павінна мець пэўную гнуткасць, каб яно магло адаптавацца да рэальнай сітуацыі. У Шэнгенскім пагадненні ёсць палажэнні, якія кажуць, што дзяржавы-члены могуць часова ўводзіць кантроль на ўнутраных межах, але яны павінны быць прапарцыйнымі пагрозе. Часам такі кантроль уводзіцца, напрыклад, у сувязі з футбольнымі чэмпіянатамі. Гэта таксама кантралюецца Еўрапейскай Камісіяй. Дзяржавы-члены, якія не згодныя з увядзеннем такога кантролю, якія лічаць, што некаторыя іншыя краіны ўжываюць празмерныя меры, вядома, могуць абскардзіць такую сітуацыю ў Еўрапейскім судзе.
40-годдзе Шэнгенскай зоны з'яўляецца важкім напамінам пра тое, што сапраўдная сіла ЕС заключаецца ў яго здольнасці працаваць разам, аб'яднацца і дасягнуць разам большага, чым можна дасягнуць паасобку, гаворыць выканаўчая віцэ-старшыня па тэхналагічным суверэнітэце, бяспецы і дэмакратыі ЕК Хенна Віркунен. Шэнген — адно з найвялікшых праяўленняў таго, чаго можа дасягнуць еўрапейскае супрацоўніцтва. Гэта дасягненне, на якое многія ва ўсім свеце глядзяць з захапленнем. Будучыня Еўропы непарыўна звязана са здольнасцю максімізаваць супрацоўніцтва ў рамках Шэнгенскай зоны, стымуляваць эканамічны рост, забяспечваць бяспеку і абараняць агульныя свабоды, якія вызначаю ЕС.
ав