Людміла Маліноўская – украінскі псіхолаг, якая жыве ў Польшч. Тут яна працуе з кліентамі як з Украіны, так і з іншых постсавецкіх краін, у тым ліку з Беларусі ды Расіі. Мы пагутарылі з ёй між іншым пра ваенную псіхалагічную траўму. Па словах спецыялісткі, яна ёсць не толькі ў тых, хто сутыкнуўся з вайной у сваёй краіне.
— У нас ува ўсіх ёсць ваенны досвед. Нават калі чалавек з'ехаў 24 лютага 22 года, ён таксама траўмаваны гэтым фактам. Плюс ёсць такое паняцце, як траўма сведкі. Вось, напрыклад, вы, хутчэй за ўсё, не з Украіны, калі вы размаўляеце па-беларуску, але ў вас таксама ёсць ваенная траўма. Чаму? Таму што калі вы маеце спачуванне, напрыклад, да тых, хто пакутуе, вы – сведка траўмы. І нават палякі, у якіх няма вайны, якія жывуць у сваіх дамах, яны таксама сведкі. Многія з іх, хто адгукнуўся, яны таксама сведкі траўм. Калі вы думаеце, што гэта проста так пройдзе для нашай псіхікі, то, на жаль, не. Дапамога патрэбная ўсім. Асабліва зараз, калі вайна пашыраецца, напружанне, страх і трывога распаўсюджваюцца далёка за межы Украіны, Беларусі ці нават Польшчы.
— Адна справа – гэта эмпатыя, што мы спачуваем людзям, якія перажываюць ваенны досвед, а іншая справа, што мы таксама баімся, каб гэтая вайна не прыйшла да нас, у наш дом.
— Вядома, і плюс мы назіраем, як церпяць іншыя. Так, вось уявіце карціну, калі на вашых вачах мучаць жывёлу ці тым больш чалавека. Гэта значыць, мучаць не вас, але гэта таксама траўма. І для некаторых нават часам маральна прасцей, калі б мучылі іх, чым глядзець на тое, як мучаць кагосьці іншага. І гэта датычыцца не толькі сваіх людзей. Так, кожная маці скажа, што лепш бы яе мучылі, чым яе дзіця. Але насамрэч, нават калі там не тваё дзіця, гэта жудасны досвед, і чалавек нават гатовы пакутаваць сам, проста каб не глядзець на гэта.
— Таму што, калі гэта тычыцца нас, мы можам нешта зрабіць. Можам праявіць якую-небудзь ініцыятыву.
— Асабліва, калі мы не можам уплываць, гэта нас кідае ў стан, які называецца бяссілле. А пражыць сваё бяссілле – гэта задача на некалькі гадоў тэрапіі. І шмат хто не ведае, што рабіць з гэтымі эмоцыямі. Наогул, многія людзі не ведаюць, што рабіць са сваімі любымі эмоцыямі. Бо нас не вучылі. Вось, напрыклад, у лепшым выпадку, за школьную праграму вы памятаеце валентнасць натрыю. Ну, гэта і то, калі вы добра вучыліся. А вось, як мець зносіны, як пражываць свае эмоцыі, што рабіць з горам, якое зараз накрыла нас, што рабіць з трывогай? Цяпер, напрыклад, узровень картызолу вельмі моцна падвышаны, асабліва ў нашым раёне Усходняй Еўропы. І нават, калі мы возьмем ворагаў маіх, гэта Расія, то ў іх таксама, насамрэч, картызол павышаны, гэта гармон стрэсу. Ён перашкаджае, дарэчы, працаваць і дзейнічаць. Таму я ўпэўнена, што ў мяне заўсёды будзе праца. Прынамсі, запатрабаванне ў маёй пасадзе.
— Людзі часта саромеюцца звяртацца да псіхолага, а тым больш ды псіхатэрапеўта.
— Але я заўважыла, што ў Беларусі з гэтым значна горш, таму што зараз тут сярод маіх кліентаў аказаліся людзі, якія пацярпелі ад палітычных рэпрэсій, альбо проста ўцяклі з Беларусі. Так, калі параўнаць з Украінай, у нас усё-такі грамадства больш прывыкла да псіхолагаў. У Беларусі, сапраўды, не. І гэта яшчэ пагаршае сітуацыю, бо чалавек нават не ведае, у якім выпадку звяртацца па дапамогу. Ёсць такі жарт, што лепш плакаць у псіхолага, чым смяяцца ў псіхіятра. Гэта сапраўды так. І вось вы правільна сказалі, што людзі часта церпяць. Гэта значыць, яны думаюць, у прынцыпе, я ж яшчэ там неяк спраўляюся, мне дрэнна, але я пацярплю. А потым ужо, калі звяртаюцца ў крайніх станах, часта даводзіцца піць нейкія прэпараты, антыдэпрэсанты, заспакаяльныя прэпараты або якія зніжаюць трывогу. Таму лепей звярнуцца своечасова. Таму абавязкова шукайце падтрымку.
— Вы сказалі пра людзей, якія не перажылі ваеннага досведу, але яны і так траўмаваныя, у іх пачуццё віны. Беларусы, мала таго, што пацярпелі ад палітычных рэпрэсій, дык яшчэ яны пакутуюць ад таго, што яны нічога не могуць зрабіць, змяніць сваю сітуацыю, і што іх краіна ўзяла ўдзел у нападзе на Украіну.
— Насамрэч, я не ўпэўненая, што ў беларусаў увогуле менш траўмаў, бо наша траўма ўкраінская, яна прызнаная. Ёсць таксама такая фраза, з якой цалкам згодна, што адмаўленне траўмы, адмаўленне таго, што ты ахвяра, гэта яшчэ адна траўма. То бок, калі цябе, напрыклад, пакрыўдзілі, груба кажучы, ці зрабілі нешта дрэннае, а потым яшчэ і ніхто не прызнае, грамадства гэтага не прызнае, гэта яшчэ паглыбляе сітуацыю. Таму, хачу, па-першае, падтрымаць усіх беларусаў, таму што я ведаю, што тыя, хто тут, гэта людзі, якія аддалі, можна сказаць, ахвяравалі сваім жыццём, адмовіліся ад усяго, што ў іх было і яны зʼехалі зусім у іншую краіну, а тут яшчэ некаторыя могуць нейкія прэтэнзіі мець, казаць, што вы ворагі і так далей. Таму, так, праца з пачуццём віны абавязкова павінна быць і праца і над прызнаннем хаця б перад сабой, што я таксама, на жаль, ахвяра.
— Яшчэ іншая гісторыя – гэта расіяне, якія супраць рэжыму Пуціна, якія супраць вайны. Мала таго, што яны ў сваёй краіне адчуваюць сябе ворагамі, дык яшчэ і не могуць зʼехаць са сваёй краіны, таму што нідзе іх не прымаюць.
— І яны яшчэ і баяцца насамрэч, таму што да іх зараз дастаткова пільная ўвага. То бок, калі вось, напрыклад, я магу паехаць ва Украіну, вырашыць нейкія свае пытанні і вярнуцца назад. На жаль, беларус гэтага асабліва не можа зрабіць, бо там яго могуць проста закрыць. Расіяне нібыта і могуць, але ў рэальнасці да іх вельмі шмат пытанняў узнікае потым. І, натуральна, яны таксама баяцца вяртацца, бо там таксама дастаткова моцныя рэпрэсіі. Я ведаю людзей, якія не выязджаюць. Гэтая віна акумулюецца зараз. І калі мы не будзем нічога з гэтым рабіць, то яна проста праз нейкі час выльецца ў вельмі вялікія праблемы. Гэта значыць, мы проста будзем вымушаныя ўсе альбо лекі піць, альбо проста будуць нейкія праблемы, кшталту, суіцыдаў павысіцца колькасць. Бо агрэсія павінна кудысьці выходзіць, і віна, яна альбо выходзіць па-за, альбо выліваецца ўнутр. І гэтыя выпадкі будуць часцей, калі людзі не пойдуць працаваць са сваімі эмоцыямі. А мы да гэтага не прывыклі, падумаеш, нейкія там эмоцыі.
Размаўляла Наталля Грышкевіч.