Караліна Падруцкая — спявачка, педагог, культуролаг, вучаніца вясковых музыкаў. Вось ужо больш за 15 гадоў яна займаецца традыцыйным спевам, даследуючы тонкасці музычнай традыцыі Мазоўша, Украіны і Беларусі. Яна з'яўляецца ўдзельніцай гурта Z Lasu, які выконвае песні ўкраінскага і беларускага Палесся, а таксама грае на бубне і спявае ў «Капэлі Дораша». Свае веды і практычныя навыкі яна атрымлівала падчас этнаграфічных экспедыцый ва Украіне, Расіі, Беларусі (у тым ліку разам з беларускім Студэнцкім этнаграфічным таварыствам), а таксама праз удзел у музычна-тэатральных праектах і шматлікіх майстар-класах.
— Чаму менавіта Палессе? Гэты рэгіён надзвычай адметны, хоць і вялікі — ёсць Палесьсе ўсходняе, заходняе, частка яго ў Польшчы.
— Гэта, мабыць, звязана з тымі музычнымі сустрэчамі, якія адбываліся, калі я сама расла і ўдасканальвала свой спеў. У нейкі момант сфармавалася група Z Lasu, з якой мы ўжо 14 гадоў спяваем пераважна гэты рэпертуар.
Спачатку гэта было праз сяброўства, знойдзенае на ўкраінскім Палессі — вёскі, якія мы наведвалі, людзі, з якімі ўсталяваліся блізкія адносіны. Потым, у працэсе музычных праектаў і паглыблення інтарэсу да гэтага рэгіёну, мы вырашылі бліжэй пазнаёміцца з другім бокам мяжы — беларускім Палессем. І вось так я паступова «ўвайшла» ў гэтую традыцыю, і яна мяне ўжо не адпусціла. Нават калі я вывучала іншыя рэгіёны Беларусі, найбліжэйшымі ўсё роўна заставаліся песні з Палесся — ад заходняй часткі да ўсходняй, але менавіта поўдзень і цэнтральная частка гэтага рэгіёну.
— Магчыма, гэта таму, што менавіта там найбольш захаваліся паганскія карані народнай традыцыі? Гэта наогул дагэтуль адлюстроўваецца ў палескіх народных традыцыях? У тым ліку, у песнях, якія дайшлі да нас?
— Так, гэта добрае назіранне. Мы выбіраем свой рэпертуар, і падчас даследаванняў было важна дакопвацца да таго, што яшчэ паходзіць з часу, калі не было ні радыё, ні тэлебачання. Гэта песні, што перадаваліся вусна — з пакалення на пакаленне. У іх ёсць архаічныя матывы — як у тэкстах, так і ў мелодыях. І гэта было нашай асноўнай мэтай — шукаць такія песні.
Хаця мы таксама спяваем і пазнейшыя творы, але нас найбольш цікавіць менавіта тое, што было носьбітам абрадаў, мелодыі, якія ўплывалі на супольнасць, а таксама на цела і свядомасць: на дыханне, на адчуванне зямлі, нават на здароўе. Гэтыя песні можна сказаць, яны былі інструментам гарманізацыі жыцця.
— Вы можаце прыгадаць канкрэтныя вёскі, дзе адбываліся вашыя экспедыцыі? Магчыма, можаце назваць нейкія канкрэтныя песні адтуль, якія вас асабліва кранулі?
— Так, мы шмат што запісалі і выкарыстоўвалі ў сваіх праектах з вёсак, як, напрыклад, Альманы, Церабень, Раздзялавічы, Хатынічы. Мне таксама пашанцавала быць там разам з СЭТ-ам — Студэнцкім этнаграфічным таварыствам з Мінску, вядомым сваёй глыбокай даследчыцкай працай. А што да песняў — дужа кранальныя тыя, дзе есць дыялог з прыродай, элементы «заклікання» рэчаіснасці, напрыклад, у веснавых ці жніўных абрадах.
Вельмі моцна гучаць кароткія гісторыі — як у песнях, дзе дзяўчына з дзіцём выходзіць у поле, сустракае мядзведзя і кажа: «Пакалыхай маё дзіця, толькі не пакрыўдзі яго». Есць песні з вобразам Іллі і Пятра — бостваў вясновага цыклу, перанакіраванне навальніцы або маланак у іншыя месцы, заклёны, каб год быў ураджайны і г. д. Калядныя пажаданні для дзяўчыны, для хлопца. Або вясельныя з выразным матывам: «Бог едзе па небе, зараз сойдзе — якія дары дасі?» Гэта апавяданне пра тое, што будзе, што адбываецца, як частка традыцыі. Наша любімая песня, якую мы знайшлі ў Церабені, мае вельмі адметную музыку і тэкст: «Адыдзіце, ворагі, расступіцеся. Спачатку няхай пройдзе Бог, потым уся сям’я». Гэтая песня вельмі моцная, вельмі адчувальная, і яна, як і многія іншыя, перадае сувязь з духоўнасцю, з прыродай, з агульным ладам гэтага свету.
— Ці не есць цяперашні момант апошнім, калі яшчэ можна трапіць да тых людзей, якія сапраўды спяваюць гэтыя песні з пакалення ў пакаленне? Ці не завяршаецца гэта традыцыя? У кантэксце таго, што адбываецца цяпер у Беларусі — урбанізацыя, русіфікацыя. Вёскі, што мелі яшчэ некалькі дзесяцігоддзяў таму мелі па некалькі тысяч чалавек, цяпер знікаюць, застаецца некалькі падворкаў. Ці постсавецкая, русіфікаваная культура не выціснула той сапраўдны змест?
— Гэта даволі складаны і шматузроўневы працэс — пра гэта можна гаварыць вельмі доўга. Але я думаю, што той, хто адчувае цікавасць да сваёй музыкі, да музыкі, якая паходзіць з каранёй, — той яе на нейкім этапе абавязкова сустракае. Гэтая тэма паднімаецца паўсюль — і ў Польшчы, і ва Украіне, і ў Беларусі. Як зрабіць так, каб нешта ўсё ж засталося? Бо гэта не толькі пытанне эстэтыкі, гэта частка нашай тоеснасці, частка культурнай спадчыны.
Гэтая музыка мела канкрэтную функцыю — яна рэгулявала, у нейкім сэнсе, стан чалавека: праз дыханне, праз голас, праз супольнае выкананне. Гэтыя песні супакойвалі, настройвалі, ураўнаважвалі — і хоць людзі ў вёсцы, канечне, не называлі гэта так, на навуковым узроўні, але яны інтуітыўна ведалі, што спеў дзейнічае.
А вяртаючыся да Вашага асноўнага пытання — ці занікае гэтая традыцыя? Так, яна знікае. Але ў Беларусі, дзякуючы таму, што гэта краіна з вялікай тэрыторыяй, і многія вёскі гістарычна былі аддаленыя ад буйных цэнтраў, — шмат дзе традыцыя яшчэ жывая. Гэта адно з сапраўдных багаццяў Беларусі: магчымасць дагэтуль паехаць у вёску, сустрэцца з жанчынамі, пагаварыць з імі, паспяваць разам. І гэта вельмі істотна: калі ты спяваеш разам з чалавекам, ты вучышся нашмат хутчэй, глыбей, чым калі слухаеш архіўныя запісы.
А што патрэбна, каб наогул займацца гэтым? Усё вельмі проста — трэба мець патрэбу быць з чалавекам. Цікавасць да чалавека — гэта, напэўна, галоўнае. Не жаданне нешта выкарыстаць, не каб сабраць матэрыял, зрабіць праект і пайсці далей. А менавіта цікавасць да таго, як гэты чалавек гэта робіць, як ён гэта адчувае, што для яго значыць песня. Гэта, мне здаецца, аб’ядноўвае ўсіх нас, хто гэтым займаецца — шчырая цікавасць да чалавека.
Размаўляў Эдуард Жолуд