1 лістапада ў Каталіцкім касцёле адзначаецца Дзень усіх святых, 2 лістапада – Дзень усіх памерлых. Гэтае рэлігійнае свята мае крыніцу ў старажытным звычаі святкаваць Дзяды.
Дзяды – стараславянскі дахрысціянскі збор павер'яў, звычаяў і абрадаў, прысвечаных духам продкаў. Сутнасць гэтай традыцыі заключалася ў наладжванні сувязі з памерлымі, каб атрымаць іх прыхільнасць і падтрымку.
Рытуал вечара продкаў адзначаўся не радзей за два разы на год – вясной (у канцы красавіка – траўні) і ўвосень (на пачатку лістапада), што таксама было звязана з цыклам прыроды, земляробствам і ўрадлівасцю.
Тэрмін «дзяды» паходзіць ад праславянскага «dědъ», што азначае «бацька бацькі, бацька маці» (адсюль цяперашняе «дзед»), «высакародны, мудры стары». Аднак гэтае слова магло таксама азначаць «хатні ідал», «нячысцік» ці нават «чорт».
З часам гэты звычай пераняло і ўвабрала хрысціянства.
– Лічылася, што душы памерлых могуць прыходзіць і ўплываць на жывых. Таксама лічылася, што аднойчы мы пойдзем у замагільны свет. Такім чынам, ідэя заключалася ў тым, каб падтрымліваць гэты кантакт, але верачы ў тое, што гэтыя душы ўплываюць на жыццё людзей, шчасце, урадлівасць і росквіт гаспадаркі. Таму людзі стараліся наладзіць з імі кантакт, – тлумачыць Малгажата Яшчук з польскага Нацыянальнага інстытута культуры і спадчыны вёскі.
– Дзякуючы гэтаму мы можам развітацца, сказаць тое, што не паспелі сказаць, і спыніць некаторыя праблемы, якія засталіся паміж намі, жывымі і памерлымі. Дзяды таксама паказваюць, што смерць – даволі ўмоўная мяжа, – дадае Анэта Карыціньска з блогу babaodpolskiego.pl.
-Звычайна найстарэйшы член сям’і кіраваў абрадам Дзяды. Часцей за ўсё гэта адбывалася ў гаспадарцы ці на магілах. Дзядамі называлі і душы, але і абрад прызыву душаў. Дзядамі таксама называлі жабракоў, якія ў той час паяўляліся, бо да іх ставіліся як да пасярэднікаў паміж гэтым і тым светам, – кажа Малгажата Яшчук.
– Душы, якія застаюцца падвешанымі паміж светамі жывых і памерлых, маюць патрэбу ў жывых і просяць у іх ежы. Сёння такой ежай зʼяўляецца, напрыклад, малітва, – дадае Анэта Карыціньска.
Варта памятаць, што ў праваслаўі, але не толькі, дагэтуль на магілы ходзяць з ежай. Сёння гэта сімвалічны абрад, але раней накрывалі сталы, за якімі частаваліся, дзяліліся ежай і распівалі спіртное. Праўда, нябожчыкі ўвесь час, так ці інакш прысутнічалі: іх згадвалі, за іх гаварылі тосты. – Сярод страў вялікае значэнне мелі мёд, мак і морква, гэта значыць прадукты, якія, як лічылася, былі звязаны з душой, – тлумачыць Малгажата Яшчук.
– Дзяды могуць быць тэкстам, які вучыць нас і асновам маралі, і кантакту са светам памерлых: каб мы яго паважалі. Яны таксама даюць вельмі вялікае адчуванне бяспекі: што страта не зʼяўляецца пастаяннай, – падкрэслівае Анэта Карыціньска.
М. Каварскі/ав
слухайце аўдыё