12 гадоў таму швед атрымаў прызыўную форму і вырашыў зрабіць усё, каб пазбегнуць прызыву. Сёння ён кажа, што часам шкадуе аб гэтым.
«Расія ўяўляе рэальную ваенную пагрозу бяспецы ў Еўропе», – канстатуе ён.
Зімой 2012 года ў дом маёй сямʼі ў Швецыі прыйшоў ліст. Мне тады было 17 гадоў, і я рэдка атрымліваў пошту. Я раскрыў канверт за кухонным сталом і выцягнуў бланк. Мне гэта падалося вельмі дзіўным для краіны, якая 200 гадоў захоўвала нейтралітэт. Двума гадамі раней у Швецыі была прыпыненая абавязковая вайсковая служба.
Я не ўяўляў, чаго ад мяне чакаюць, але ведаў адно: я не хачу служыць у арміі.
У форме, якую я атрымаў, было каля 40 пытанняў. Стрэсаўстойлівасць? Не і яшчэ раз не. Фізічная падрыхтоўка? Няшчасны. Гатовы абараняць краіну, калі спатрэбіцца? Так і не. Мае адказы намалявалі вельмі непрывабную карціну патэнцыйнага навабранца. Спрацавала — ніхто не адказаў.
Сёння абставіны іншыя. У 2017 годзе тагачасны ўрад Швецыі зноў увёў абавязковую ваенную службу. Пасля незаконнай анэксіі Крыма ў 2014 годзе склаўся палітычны кансэнсус, што Расія ўяўляе рэальную ваенную пагрозу бяспецы ў Еўропе. Акрамя таго, узброеныя сілы мелі цяжкасці з наборам дастатковай колькасці добраахвотнікаў.
Таму размовы пра аднаўленне абавязковай вайсковай службы ўжо ў мінулым. Сёння шведская мадэль часта разглядаецца як узор для пераймання. Яго хваляць перш за ўсё за яго здольнасць набіраць прыдатных і кампетэнтных салдат.
Міністр абароны Нямеччыны Барыс Пісторыус распрацаваў тры варыянты магчымага аднаўлення абавязковай вайсковай службы. Адзін з іх вельмі падобны на шведскую сістэму. Аднак яна не пазбаўленая і недахопаў. Апошнім часам у Швецыі шмат канфліктаў выклікае пытанне вайсковага прызыву.
У маёй краіне набор сёння адбываецца наступным чынам: кожны год усе 18-гадовыя шведы — мужчыны і жанчыны — павінны запоўніць дакументы аб прыёме ў войска. Цяпер гэта лічбавы фармуляр з пытаннямі пра асобу, здароўе і матывацыю. Штогод з ліку 100 тысяч маладых чалавек каля 30 тысяч прызываюцца ў армію.
Экзамен доўжыцца два дні і ўключае шэраг фізічных і псіхалагічных выпрабаванняў. Кандыдаты, якія вытрымалі залікі, накіроўваюцца на базавую ваенную падрыхтоўку. Яна доўжыцца ад дзевяці да 15 месяцаў. Летась у войска было прызвана 6300 чалавек навабранцаў, з якіх 20 працэнтаў — жанчыны. Задачы, да якіх рыхтуюць прызыўнікоў, залежаць ад іх профілю.
Пасля праходжання ваеннай падрыхтоўкі прызыўнікі размяркоўваюцца ў часці і абавязкова ўдзельнічаюць у вучэннях. У выпадку крызісу ці вайны іх могуць забраць у войска. Рэзерв за чалавекам захоўваецца да яго 47 гадоў.
Ёсць некалькі «але»
Той факт, што новая мадэль ваеннай службы зʼяўляецца гендарна нейтральнай, не выклікаў сурʼёзных дэбатаў у Швецыі. Гэты крок шведы расцанілі як сведчанне мадэрнізацыі арміі.
Старэйшыя афіцэры часта падкрэсліваюць, што большая колькасць жанчын у шэрагах умацоўвае сацыяльную згуртаванасць і дае арміі больш шырокія перспектывы.
Аднак у бліжэйшыя гады сістэму, верагодна, чакае выпрабаванне. З-за дрэннай сітуацыі з бяспекай у Еўропе і ўступлення ў НАТА Швецыя істотна павялічвае колькасць сіл абароны. У бліжэйшыя гады плануецца паступова павялічыць колькасць прызыўнікоў да 12 тысяч чалавек у 2032 годзе — у два разы больш, чым сёння.
Аднак многія маладыя шведы не жадаюць служыць у войску. Летась упершыню пасля рэстаўрацыі — ажно 4,5 тысячы чалавек не па сваёй волі былі прызваныя на ваенную службу. Чакаецца, што сёлета гэтая лічба павялічыцца як мінімум да 6 тысяч і будзе працягваць расці.
Больш за тое, многія кандыдаты не былі ўключаныя ў дакументы аб прыёме на службу. Са 107 тысяч маладых людзей, якія праходзілі ў гэтым годзе адбор, 68 тысяч былі дыскваліфікаваныя з-за траўмы або хваробы. 73 працэнты жанчын паведамлялі аб перашкодах на вайсковай службе, у асноўным звязаных з дэпрэсіяй і трывогай.
Праблемы ў Швецыі — першая прыкмета таго, што можа чакаць і Германію. Нарэшце, у адпаведнасці з дэкларацыямі канцлера Шольца, бундэсвэр таксама павінен быць пашыраны як мага хутчэй. Што рабіць, калі ўсё больш людзей будуць прымушаць служыць у войску?
Сёння рэчаіснасць іншая
Крысціна Мальм, кіраўніца аддзела прызыву, падкрэслівае, што вайсковая падрыхтоўка прызначана для таго, каб быць карыснай для ўсіх — і павінна пераканаць нават тых прызыўнікоў, якія ставяцца негатыўна. Попыт на жаўнераў настолькі вялікі, што ўжо немагчыма прыняць да ўвагі, хоча хтосьці паступаць на службу ці не, кажа Мальм.
— Гэта абавязкі, якія трэба выконваць, незалежна ад таго, што вы пра іх думаеце, — тлумачыць яна.
Таксама паведамляецца, што ў будучыні хваробы ці іншыя перашкоды, згаданыя ў дакументах аб прыёме ў войска, будуць больш старанна правярацца.
Паўторнае ўвядзенне абавязковай вайсковай службы прывяло да таго, што сёння армія адыгрывае зусім іншую ролю ў жыцці маладых шведаў.
Пакаленне Z расце ў часы вайны, кліматычнага крызісу і пандэміі.
Перспектыва абавязковай службы ў войску, натуральна, зʼяўляецца важнай тэмай для размоў сярод моладзі. Я час ад часу чую гэта ў паўсядзённым жыцці, напрыклад, у стакгольмскім метро. Я бачу хлопцаў, якія кажуць, што хочуць стаць салдатамі. Або група дзяўчат размаўляе пра тое, як гэта — стаць пілотам знішальніка.
Сёння мінула 12 гадоў, як я атрымаў ліст з анкетай аб прызыве. Часам шкадую, што тады не пайшоў у армію. Аднак у тыя часы абарона мала каго цікавіла — мяне, вядома, не. У той час цяжка было ўявіць, што ў Еўропе можа пачацца вайна. Аповеды нашых бацькоў пра службу ў войску, калі ўсе шведы ўсіх пакаленняў былі прызваны ў войска, здаваліся анахранізмам і настальгіяй.
Я належу да пакалення шведаў, якія выраслі ў той час, калі Еўропа здолела перавесці дыханне паміж падзеннем Берлінскай сцяны і імперыялістычнай тыраніяй Уладзіміра Пуціна.
Сёння рэчаіснасць зусім іншая.
John Adrian Ericson/Welt/onet.pl/вх