Za drutami znalazł się w nocy z 20 na 21 września. Otrzymał numer 4859. Rotmistrz miał zdobyć wiarygodne informacje na temat zbrodni hitlerowskich, stworzyć konspirację wojskową wśród więźniów i zdobyć informacje na temat tworzonych przez Niemców obozów koncentracyjnych. W czasie tej samej łapanki został aresztowany Władysław Bartoszewski.

Zobacz serwis edukacyjny portalu PolskieRadio24.pl z okazji 75. rocznicy wyzwolenia niemieckiego nazistowskiego obozu zagłady Auschwitz.

Dobrowolny więzień

Pilecki zbierał i przekazywał materiały wywiadowcze przez wypuszczanych na wolność więźniów. Przygotował pierwszą tajną notę na temat ludobójstwa w Auschwitz. Zorganizował w obozie Związek Organizacji Wojskowych (ZOW). Więźniowie, głównie byli żołnierze, tworzyli tak zwane piątki. Każda taka grupa rozbudowywała swoją siatkę konspiracyjną, nie wiedząc nic o istnieniu innych "piątek". Był to oryginalny pomysł Pileckiego. Później ZOW był budowany na wzór organizacji wojskowych. Jego dowódcą został płk Kazimierz Heilman-Rawicz z ZWZ-AK. ZOW - wedle zamysłu Pileckiego - miał przygotować powstanie w obozie.

"Serafiński" nie ograniczał się tylko do działalności wywiadowczej i konspiracyjnej. Doprowadził do porozumienia organizacji politycznych działających w Auschwitz. Do symbolicznego spotkania doszło w Wigilię 1941 roku. Uczestniczyli w nim m.in. działacz lewicowy, były poseł i więzień brzeski Stanisław Dubois oraz Jan Mosdorf, przywódca Obozu Radykalno-Narodowego.

Witold Pilecki - zobacz serwis specjalny

Ucieczka z obozu

Wiosną 1943 roku Niemcy zaczęli rozpracowywać organizacje konspiracyjne w obozie. W ręce oprawców wpadało coraz więcej członków obozowego ruchu oporu. Zapadła decyzja o wywiezieniu "starych" więźniów w głąb Rzeszy. Wtedy Pilecki zdecydował się na ucieczkę. W nocy z 26 na 27 kwietnia 1943 roku zdołał zbiec wraz z dwoma współwięźniami. Wzdłuż toru kolejowego doszli do Soły, a następnie do Wisły, przez którą przepłynęli znalezioną łódką.

W latach 1943-1944 Pilecki służył w oddziale III Kedywu KG AK. Brał udział w Powstaniu Warszawskim. Początkowo walczył jako zwykły strzelec w kompanii "Warszawianka", później dowodził jednym z oddziałów zgrupowania Chrobry II, w tzw. Reducie Witolda.

Po upadku Powstania Warszawskiego trafił do niemieckiego oflagu VII A w Murnau. Po zakończeniu wojny dołączył do 2 Korpusu Polskiego we Włoszech. W październiku 1945 roku, na osobisty rozkaz gen. Władysława Andersa, wrócił do Polski, by prowadzić działalność wywiadowczą na rzecz 2 Korpusu. Jesienią 1945 roku zorganizował siatkę wywiadowczą i rozpoczął zbieranie informacji wywiadowczych o sytuacji w Polsce, w tym o żołnierzach AK i 2 Korpusu więzionych w obozach NKWD i deportowanych do ZSRS.

Prowadził również wywiad w Ministerstwie Bezpieczeństwa Publicznego (MBP), MON i MSZ. Nie zareagował na rozkaz gen. Władysława Andersa polecający mu opuszczenie Polski w związku z zagrożeniem aresztowaniem. Rozważał skorzystanie z amnestii w 1947 roku, ostatecznie postanowił się jednak nie ujawniać.

Proces Witolda Pileckiego. Fot. Wikipedia

Stalinowski sąd i zbrodnia komunistyczna

8 maja 1947 roku został aresztowany przez funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa, torturowany i oskarżony o działalność wywiadowczą na rzecz rządu RP na emigracji. 3 marca 1948 roku przed Rejonowym Sądem Wojskowym w Warszawie rozpoczął się proces tzw. grupy Witolda. Rotmistrz Pilecki został oskarżony o nielegalne przekroczenie granicy, posługiwanie się fałszywymi dokumentami, brak rejestracji w Rejonowej Komendzie Uzupełnień, nielegalne posiadanie broni palnej, prowadzenie działalności szpiegowskiej na rzecz gen. Andersa oraz przygotowywanie zamachu na grupę dygnitarzy MBP.

Zarzut o przygotowywanie zamachu Pilecki stanowczo odrzucił, działania wywiadowcze uznał zaś za działalność informacyjną na rzecz 2 Korpusu, za którego oficera wciąż się uważał. Podczas procesu przyznał się do pozostałych zarzutów. Prokuratorem oskarżającym Pileckiego był mjr Czesław Łapiński, przewodniczącym składu sędziowskiego ppłk Jan Hryckowian (obaj byli dawnymi oficerami AK), sędzią kpt. Józef Brodecki. Skład sędziowski był niezgodny z ówczesnym prawem.

Żołnierze Wyklęci - zobacz serwis historyczny

Skazany na śmierć

15 marca 1948 rotmistrz został skazany na karę śmierci. Prezydent Bolesław Bierut nie zgodził się na ułaskawienie. O wstawiennictwo proszono też ówczesnego premiera Józefa Cyrankiewicza, byłego więźnia KL Auschwitz.

- On jednak nie zrobił nic. A nawet przywłaszczył sobie legendę rotmistrza. To przecież o Cyrankiewiczu mówiono, że tworzył konspirację w oświęcimskim obozie. To była nieprawda - mówił w Polskim Radiu Jacek Pawłowicz, historyk z Instytutu Pamięci Narodowej.

Wyrok wykonano 25 maja w więzieniu mokotowskim przy ul. Rakowieckiej. Rotmistrz został zamordowany strzałem w tył głowy. Miejsce pochówku rotmistrza pozostało nieznane. Prawdopodobnie zwłoki zakopano na wysypisku śmieci koło Cmentarza Powązkowskiego (tzw. kwatera Ł - łączka). Do roku 1989 wszelkie informacje o dokonaniach i losie rotmistrza Pileckiego podlegały w PRL cenzurze. Brytyjski historyk Michael Foot zaliczył go do jednego z sześciu najodważniejszych ludzi ruchu oporu podczas II wojny światowej.

Pokazowy proces Witolda Pileckiego i tzw. "grupy Witolda" rozpoczął się 3 marca 1948 w Warszawie. Oskarżyciel mjr Czesław Łapiński postawił zarzuty m.in. szpiegostwa i współpracy z Niemcami, posługiwania się fałszywymi dokumentami. Prokurator nie dopuścił do przesłuchania świadków oskarżenia ani obrony. Zażądał dla oskarżonych kary śmierci.

Zobacz serwis specjalny pilecki.polskieradio.pl

"Dnia 19 września 1940 roku godzinie 6.00 rano szedłem sam i na rogu Alei Wojska i Felińskiego stanąłem w piątki ustawiane przez esesmanów z łapanych mężczyzn" - pisał Pilecki w swoim pierwszym raporcie, który sporządził po ucieczce z Auschwitz w kwietniu 1943 roku.

Droga do Auschwitz

Złapanych mężczyzn załadowano na Placu Wilsona w ciężarówki i przewieziono do budynku byłych koszar Szwoleżerów na Ujazdowie.

"Po spisaniu danych personalnych w zorganizowanym tam prowizorycznie biurze i odebraniu ostrych przedmiotów (pod groźbą zastrzelenia, jeśli się potem u kogoś bodaj żyletka znajdzie) wprowadzono nas na ujeżdżalnię, gdzie pozostawaliśmy przez 19 i 20 września" - pisał Pilecki.

Pojmani mężczyźni spali na gołej ziemi, bez dachu nad głową. Plac oświetlały reflektory. Esesmani w czterech narożnikach mieli broń maszynową. Pilecki wspominał też o procederze wykupywania za łapówki więźniów przez ich rodziny.

Rankiem 21 września pozostałych więźniów wsadzono do ciężarówek i pod eskortą motocykli z bronią maszynową odwieziono na Dworzec Zachodni. Tam zostali wsadzeni do bydlęcych wagonów.

Polscy żołnierze na frontach II wojny światowej - zobacz serwis historyczny

"W wagonach tych przedtem widocznie musieli wieźć wapno, gdyż cała podłoga była nim wysypana. Wagony zamknięto. Wieziono dzień cały. Pić ani jeść nie dali. Zresztą jeść nikt nie chciał. Mieliśmy, wydany dnia poprzedniego chleb, którego wtedy ani jeść ani cenić nie umieliśmy. Chciało się nam tylko bardzo pić. Wapno pod wpływem wstrząsów rozdrabniało się w pył. Unosiło się w powietrzu, drażniło nozdrza i gardło" - pisał Pilecki.

Więzień nr 4859

"Zgiełk i jazgot głosów zbliżał się stopniowo. Nareszcie gwałtownie otwarto drzwi naszego wagonu. Oślepiły nas reflektory skierowane we wnętrze. - Heraus! rrraus! rrraus! - padały wrzaski, a kolby esesmanów spadały na ramiona, plecy i głowy kolegów. Pędzono nas przed siebie, ku większej ilości skupionych świateł…. Zbliżaliśmy się do bramy, umieszczonej w ogrodzeniu z drutów, na której widniał napis: Arbeit macht frei" - pisał Rotmistrz.

Jan Karski: ludzie nie mogą zapomnieć, co to jest Holokaust

Pilecki trafił do obozu w nocy z 21 na 22 września. Mimo głodu, chorób i ciągłego niebezpieczeństwa, rotmistrz pracował z tytanicznym wysiłkiem. Przygotował pierwszą tajną notę na temat ludobójstwa w Auschwitz. Zorganizował w Auschwitz Związek Organizacji Wojskowych (ZOW). Więźniowie, głównie byli żołnierze, tworzyli tzw. piątki. Każda taka grupa rozbudowywała swoją siatkę konspiracyjną, nie wiedząc nic o istnieniu innych "piątek". Był to oryginalny pomysł Pileckiego. Później ZOW był budowany na wzór organizacji wojskowych. Jego dowódcą został płk Kazimierz Heilman-Rawicz z ZWZ-AK. ZOW - wedle zamysłu Pileckiego - miał przygotować powstanie w obozie.

Rotmistrz nie ograniczał się tylko do działalności wywiadowczej i konspiracyjnej. Doprowadził do porozumienia organizacji politycznych działających w Auschwitz. Do symbolicznego spotkania doszło w Wigilię 1941 roku. Uczestniczyli w nim m.in. działacz lewicowy, były poseł i więzień brzeski Stanisław Dubois oraz Jan Mosdorf, przywódca Obozu Radykalno-Narodowego.

German Death Camps - zobacz serwis edukacyjno-społeczny

Pod fałszywym nazwiskiem

Rotmistrz wylegitymował się podczas łapanki jako Tomasz Serafiński. Dokumenty, dostarczone Pileckiemu przez fałszerzy Polskiego Państwa Podziemnego, zawierały dane człowieka, który według władz podziemnych mieszkał przed wojną w Krakowie i zginął wskutek odniesionych ran jeszcze we wrześniu 1939 roku.

Dopiero w Auschwitz Pilecki dowiedział się, że prawdziwy Tomasz Serafiński żyje i działa w konspiracji. Rotmistrz planował już wówczas ucieczkę z obozu, bo groziło mu rozpracowanie przez niemieckich strażników i wywózka do Rzeszy. Wiedział, że jego ucieczka może sprowadzić na prawdziwego Serafińskiego kłopoty. Właśnie dlatego, zaraz po tym, jak w nocy z 26 na 27 kwietnia 1943 Pilecki uciekł wraz z dwoma współwięźniami z obozu, pierwszym celem Rotmistrza było odnalezienie Serafińskiego i ostrzeżenie go przed grożącym mu niebezpieczeństwem.

"Jestem Witold Pilecki, zbiegły z Oświęcimia, gdzie przebywałem pod nazwiskiem Tomasza Serafińskiego i przyszedłem porozumieć się z nim oraz zwrócić nazwisko, sądząc, że nie przyniosłem mu ujmy w ciągu 3 lat więzienia" - powiedział Pilecki, gdy 3 maja 1943 przekroczył próg domu państwa Serafińskich.

KL Auschwitz - zobacz serwis edukacyjny w 75. rocznicę wyzwolenia obozu.

Tomasz Serafiński ps. Lisola pełnił wówczas funkcję zastępcy komendanta AK w Wiśliczu. Oficer pomógł Pileckiemu w kontakcie z oddziałami AK. Rotmistrz przedstawił plan ataku na obóz, jednak nie zyskał on akceptacji. Wobec tego Pilecki wrócił do Warszawy i rozpoczął pracę konspiracyjną w Kedywie AK.

Serafiński tymczasem trafił w niemieckie ręce. Był przetrzymywany przez trzy tygodnie. Dopiero po tym czasie udało mu się przekonać okupantów, że nie jest uciekinierem z Auschwitz.

O misji Witolda Pileckiego i jego śmierci z rąk komunistycznych władz można dowiedzieć się więcej z serwisu pilecki.polskieradio.pl

Bartłomiej Makowski

Aresztowany przez bezpiekę w 1947 roku, został oskarżony przez komunistyczne władze o działalność szpiegowską. 3 marca 1948 roku rozpoczął się pokazowy proces, a 15 marca 1948 roku Rejonowy Sąd Wojskowy w Warszawie wydał wyrok śmierci. 25 maja 1948 roku rotmistrz Pilecki został stracony w więzieniu na warszawskim Mokotowie. Jego ciała do dziś nie odnaleziono.

Rotmistrz Pilecki był więźniem i organizatorem ruchu oporu w niemieckim obozie koncentracyjnym Auschwitz, autorem raportów o Holocauście, tzw. Raportów Pileckiego, ujawniających niemieckie zbrodnie. Brał udział w Powstaniu Warszawskim.

Krótki proces

Proces Pileckiego poprzedził blisko roczny pobyt w areszcie, podczas którego był bestialsko torturowany. Później, przy ostatnim widzeniu z żoną, rotmistrz powiedział w tym kontekście, że "Oświęcim to była igraszka". Sam proces trwał krótko - od 3 do 15 marca 1948 roku. Propaganda komunistyczna nazywała oskarżonego "zdrajcą" i "płatnym najemnikiem imperialistów".

Witold Pilecki - zobacz serwis specjalny

Prokuratorem oskarżającym Pileckiego był major Czesław Łapiński, przewodniczącym składu sędziowskiego - podpułkownik Jan Hryckowian - obaj dawni oficerowie AK, sędzią - kapitan Józef Brodecki. Skład sędziowski - jeden sędzia i jeden ławnik był niezgodny z ówczesnym prawem. Wraz z rotmistrzem sądzono 7 innych osób, między innymi Marię Szelągowską i Tadeusza Płużańskiego - oboje zostali skazani na karę śmierci, zamienioną potem na dożywocie. Prezydent Bolesław Bierut nie zgodził się na ułaskawienie Witolda Pileckiego. O wstawiennictwo proszono też ówczesnego premiera Józefa Cyrankiewicza, byłego więźnia obozu w Auschwitz. Ten nie tylko nie pomógł, ale przywłaszczył sobie legendę rotmistrza, to o Cyrankiewiczu mówiono, że tworzył konspirację w Auschwitz.

"Wyjechał"

Wyrok na Witoldzie Pileckim wykonano 25 maja 1948 roku o godzinie 21.30 w więzieniu mokotowskim na Rakowieckiej, poprzez strzał w tył głowy. Przez kilkadziesiąt lat miejsce pochówku rotmistrza pozostawało nieznane. Po przeprowadzonych w 2012 roku ekshumacjach ustalono, iż został pochowany w zbiorowej mogile w Kwaterze na Łączce na warszawskich Powązkach. Prace poszukiwawcze trwają.

Rotmistrz Pilecki pozostawił córkę i syna. Jego rodziny nie poinformowano o wykonaniu wyroku, a paczkę dostarczoną do więzienia przez żonę, oddano z informacją, że "wyjechał". Bliscy poznali prawdę dużo później. Wyrok skazujący Pileckiego został unieważniony w 1990 roku przez Sąd Najwyższy. W 2006 roku rotmistrz został pośmiertnie odznaczony Orderem Orła Białego. W 2013 - awansowany do stopnia pułkownika.

Numer 4859

Urodził się 13 maja 1901 roku w Ołońcu w Rosji, dokąd jego rodzina została zesłana w wyniku represji za udział w powstaniu styczniowym. Jego dziadek, Józef Pilecki, 7 lat spędził na Syberii. Pochodził z rodziny szlacheckiej herbu Leliwa.

Jako 17-latek Witold Pilecki walczył w samoobronie wileńskiej, dowodząc placówką w Ostrej Bramie w 1918 roku. Potem uczestniczył w akcji rozbrajania Niemców. Brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej i Bitwie Warszawskiej 1920 roku. W 1939 roku był szefem sztabu organizacji Tajna Armia Polski. Później walczył w szeregach Związku Walki Zbrojnej i Armii Krajowej.

W 1940 roku dobrowolnie został więźniem niemieckiego obozu koncentracyjnego w Auschwitz, aby organizować tam ruch oporu i prowadzić działalność wywiadowczą. Miał numer 4859. Zbierał informacje między innymi o zagładzie Żydów i tworzył konspiracyjną siatkę wewnątrz obozu. Był autorem pierwszych na świecie doniesień o Holokauście, tzw. Raportów Pileckiego. W Auschwitz-Birkenau był dwa i pół roku, uciekł zagrożony dekonspiracją.

Brał udział w Powstaniu Warszawskim w I batalionie zgrupowania Chrobry II. Później, jako dowódca 2. Kompanii, walczył w rejonie Dworca Pocztowego w jednej z najdłużej bronionych redut powstańczych, tzw. Reducie Witolda. Po kapitulacji dostał się do niewoli, a następnie dołączył do 2. Korpusu generała Władysława Andersa.

Po powrocie do kraju Pilecki prowadził działalność wywiadowczą, zbierając informacje o represjonowaniu żołnierzy AK przez NKWD, o więzieniach i deportacjach na Syberię. Meldunki były przekazywane na Zachód przez kurierów. Aresztowany 8 maja 1947 roku, po procesie został skazany na śmierć. Brytyjski historyk profesor Michael Foot zaliczył Witolda Pileckiego do sześciu najodważniejszych ludzi ruchu oporu podczas drugiej wojny światowej.

mg/bm/PAP

Bezcenne materiały zostały odkryte w dwóch zbiorach dotyczących działalności "Szarych Szeregów" (taki kryptonim konspiracyjny nosiła Organizacja Harcerzy ZHP oraz cały Związek podczas okupacji niemieckiej w czasie II wojny światowej). 

Powstanie Warszawskie - zobacz serwis specjalny

Zostały one zebrane przez Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego oraz ówczesną prokuraturę wojskową, które prowadziły po zakończeniu wojny śledztwo przeciwko rotmistrzowi Pileckiemu. W pokazowym i sterowanym ręcznie procesie tak zwanej "grupy Pileckiego" zapadło kilka wyroków śmierci, zamienionych w przypadku Marii Szelągowskiej i Tadeusza Płużańskiego na dożywocie.
Prośby o ułaskawienie Witolda Pileckiego nie zostały uwzględnione. Odrzucił je ówczesny prezydent Bolesław Bierut. Egzekucję wykonano. Rotmistrza zabito go strzałem w tył głowy 25 maja 1948 roku w stołecznym więzieniu na Rakowieckiej.

Zdjęcia Witolda Pileckiego wykonane po aresztowaniu przez UB w maju 1947 roku/źr. IPN

Raporty rotmistrza "Witolda" z powstańczej Warszawy

Pilecki walczył w Powstaniu Warszawskim jako strzelec w niewielkiej kompanii Narodowych Sił Zbrojnych "Warszawianka". W trakcie dalszych walk dowodził I Batalionem zgrupowania "Chrobry II" i to na jego temat pisał w jednym z zachowanych raportów.

Zobacz raporty rtm. Pileckiego: Batalion Zgrupowania CHROBRY II_powstanie warszawskie.pdf

Wspomniane walki miały miejsce niedaleko przedwojennej siedziby dziennika "Rzeczpospolita", w tzw. Reducie Witolda w centrum stolicy. Pilecki sporządził nawet odręczny szkic tego właśnie rejonu starć z Niemcami.

Witold Pilecki - zobacz serwis specjalny

Dwa starannie opracowane maszynopisy powstały już po upadku powstania. Prawdopodobnie jesienią 1944 roku lub wczesną wiosną 1945. Tylko jeden z nich jest odręcznie podpisany przez Pileckiego i jego towarzyszy walki: porucznika Kazika i podporuczników: Stefana oraz Leka. Raporty ze względu na ich konspiracyjny charakter zawierają przede wszystkim pseudonimy, stopnie wojskowe i imiona. Bardzo rzadko pojawiają się w nich nazwiska. Opisują też bardzo dokładnie powstanie oddziałów, w których walczył Pilecki a nawet wysokość żołdu wypłacanego powstańcom w dolarach.

Zobacz Raporty Pileckiego z Powstania Warszawskiego.pdf

Co charakterystyczne, jedna z powstańczych relacji powstała najprawdodpodobniej w tym samym czasie, co słynny "Raport Witolda Pileckiego z Auschwitz". Wskazuje na to podobna czcionka maszyny do pisania i papier użyty do sporządzenia obydwu dokumentów.

Walki na ulicach

Powstańcze raporty Pileckiego przypominają reportaże wojenne: jest w nich dużo szczegółów, opisów rodzajów używanej przez powstańców broni, potyczek z Niemcami, czasami podawane są liczby zabitych i rannych powstańców.

"Powstanie wybuchło w Warszawie – pisze Pilecki – dn.[ia] 1 sierpnia 1944 r. w godzinach popołudniowych [i] zastało poszczególnych żołnierzy, którzy potem tworzyli I Baon [skrót od batalionu – przyp. PL] Zgrupowania Chrobry II w różnych sytuacjach i rejonach miasta, gdzie walcząc opanowują poszczególne obiekty, ulice, odcinki".

I dalej:

"Przez noc z 1-go na 2-gi[ego] sierpnia [1944 r.] sytuacja zaczyna się wyjaśniać o tyle, że można scalić opanowane przez nas odcinki w większe rejony. Powstają [wtedy] zawiązki oddziałów, plutonów, kompanii, dowództwa odcinków. (…) Rotmistrz "Witold" i por.[ucznik] "Janek" (…) otrzymują od mjr. "Lika" nowe zadanie: opanować skrzyżowanie Alei Jerozolimskich i Żelaznej oraz Pl.[acu] Starynkiewicza, zakorkować arterię główną, po której posuwały się [niemieckie] oddziały panc.[erne] (…) siejąc ogniem wzdłuż Żelaznej i grożąc wtargnięciem w głąb rejonu Chrobry II".

17 dni w dwóch opisach, kilku tabelach i meldunku

Obydwa raporty z Powstania Warszawskiego kończą się opisami walk z 13 sierpnia 1944 roku. Dołączone są do nich dane statystyczne z okresu 28 września – 1 października (wśród nich m.in. lista powstańczych płac).

Ostatnią część odnalezionych materiałów kończy krótki meldunek sytuacyjny rotmistrza Pielckiego z 2 października 1944 roku:

"Z powodu zawieszenia broni żadnej akcji bojowej ze strony naszej ani npla [nieprzyjaciela – przy. PL] nie było. D-ca 2giej Komp.[anii] Witold rtm.:. I nieczytelny podpis.

Piotr Litka

We wrześniu 1943 roku Niemcy wpadli na trop ruchu oporu w obozie koncentracyjnym Auschwitz-Birkenau. Od 16 do 29 września 1943 roku dokonali aresztowań 74 członków siatki konspiracyjnej, którzy następnie zostali uwięzieni w bunkrach bloku nr 11. W toku śledztwa z wykorzystaniem brutalnych przesłuchiwań, Niemcy skazali na śmierć 54 z nich.

11 października 1943 roku stanęli przed Ścianą Straceń w obozie Auschwitz. Wśród rozstrzelanych było 28 członków konspiracyjnego Związku Organizacji Wojskowej, założonego przez rotmistrza Witolda Pileckiego.

Wśród rozstrzelanych znajdowali się m.in. ppłk lotnictwa Juliusz Gilewicz i jego brat mjr Kazimierz Gilewicz, mjr Zygmunt Bończa-Bohdanowski, ppłk. Mieczysław Dobrzański, ppłk lotnictwa Teofil Dziama, przedwojenny działacz narodowy i przywódca ONR Jan Mosdorf, kpt. Tadeusz Paolone (w obozie przebywał pod nazwiskiem Tadeusza Lisowskiego), adiutant marszałka Józefa Piłsudskiego ppłk Kazimierz Stamirowski oraz mjr Zygmunt Bohdanowski.

– Wszyscy zginęli mężnie. W pierwszej dwójce prowadzonych na rozstrzelanie szli: Dziama i Paolone. Płk Teofil Dziama zażądał, by strzelano do niego i kpt. Paolone nie w tył głowy, lecz prosto w twarz, jak do żołnierzy. Żądanie to zostało spełnione przez esesmanów dokonujących egzekucji – powiedział w rozmowie z Polską Agencją Prasową dr Adam Cyra, historyk z Muzeum Auschwitz.

POSŁUCHAJ PODCASTU:

Witold Pilecki i konspiracja w Auschwitz

Witold Pilecki - zobacz serwis specjalny

Konspirację w niemieckim obozie Auschwitz założył rotmistrz Witold Pilecki, który 19 września 1940 roku dobrowolnie wszedł w "kocioł" podczas łapanki na warszawskim Żoliborzu. W ten sposób bohater planował dostać się do Auschwitz, by wykonać specjalną misję zleconą mu przez Polskie Państwo Podziemne – sporządzenie raportu o sytuacji w obozie i zorganizowanie tam ruchu oporu.

Trafił do Auschwitz w nocy z 21 na 22 września 1940 roku. Założył tam konspiracyjny Związek Organizacji Wojskowej, który prowadził działalność wywiadowczą, pomagał współwięźniom oraz przygotowywał wybuch powstania w obozie.

Witold Pilecki przebywał w obozie niemal trzy lata. Uciekł z niego w nocy z 26 na 27 kwietnia 1943 roku.

Zobacz serwis specjalny:

PAP/sa

TAP był jedną z ponad setki organizacji konspiracyjnych, które zawiązały się po klęsce wojny obronnej 1939 roku. 

To, że członkowie organizacji swoją działalność rozpoczęli w kościele jest dobitnym znakiem tego, jaki charakter miała TAP. Organizacja była dziełem oficerów, którzy odwoływali się do wiary chrześcijańskiej i idei narodowych. Nie miała jednak charakteru skrajnego - w jej założeniach ideowych brak było haseł szowinistycznych. TAP uznawała zwierzchnictwo Polskiego Rządu na Uchodźstwie, ale nie uznawała gen. Michała Tokarzewskiego-Karaszewicza za jego reprezentanta - uznawano go za człowieka skompromitowanej sanacji. 

Witold Pilecki z mjr. Janem Włodarkiewiczem ps. Drawicz, komendantem Tajnej Armii Polskiej. Miejsce nieznane, rok 1939 lub 1940/ źr. IPN

Organizacja swoim zasięgiem obejmowała Warszawę, Siedlce, Lublin, Radom, Łódź, Konin, Inowrocław, Włocławek i Kraków. Żołnierze organizacji zajmowali się sabotażem, TAP organizowała także przerzut ludzi za granicę i tzw. legalizację, czyli wytwarzanie fałszywych dokumentów. Jednak głównym zajęciem żołnierz Tajnej Armii Polskiej był wywiad informacyjny: członkowie TAP obserwowali ruchy wojsk nieprzyjaciela, sporządzali raporty na temat aresztowań i kolaboracji z Niemcami.

Kliknij w obrazek i poznaj szlak życia Witolda Pileckiego:

>

Duże zasługi w organizowaniu tych działań miał Stanisław Dangel, który w grudniu 1939 roku stanął na czele wywiadu TAP. To także on zostanie wyznaczony przez Włodarkiewicza na przewodniczącego komitetu, który miał stworzyć deklarację ideową politycznej nadbudowy TAP. Organizację nazwano "Znak", taki też tytuł otrzymało czasopismo wydawane przez środowisko Tajnej Armii. 

Tajna Armia Polska związana była z Centralnym Komitetem Organizacji Niepodległościowych, który cieszył się uznaniem ze strony Naczelnego Wodza i premiera gen. Władysława Sikorskiego. W kwietniu 1940 roku organizacje, które wchodziły w skład CKON przekształciły się w Komitet Porozumiewawczy Organizacji Niepodległościowych, która przekształciła się w końcu w Konfederację Narodu. Na podstawie tego porozumienia wyodrębniono wojskowy pion organizacji - Konfederację Zbrojną z Janem Włodarkiewiczem na czele, której TAP była najbardziej znaczącą częścią. Miało to miejsce w październiku 1940 roku. 

Jan Włodarkiewicz - pierwszy komendant "Wachlarza"

Miesiąc wcześniej zaniepokojony aresztowaniami wśród członków TAP i wieściami, które napływały z okolic Oświęcimia rtm. Witold Pilecki podjął decyzję, że da się zamknąć w KL Auschwitz. 19 września 1940 roku został pojmany w łapance na Żoliborzu. 

Pozostając w strukturach Konfederacji Narodu, Jan Włodarkiewicz podjął decyzję o rozpoczęciu współpracy z Związkiem Walki Zbrojnej (na przeszkodzie nie stał już Michał Tokarzewski-Karszawicz, jego miejsce zajął Stefan Rowecki "Grot"). Apel Rządu na Uchodźstwie o skonsolidowanie organizacji podziemnych spowodował, że we wrześniu 1941 roku doszło do scalenia Konfederacji Zbrojnej ze Związkiem Walki Zbrojnej, wielu z jej członków przeszło do wydzielonej w ZWZ organizacji dywersyjnej "Wachlarz", pozostając tym samym pod komendą jej dowódcy Jana Włodarkiewicza. 

bm

Korzystałem z książki Kazimierza Malinowskiego "Tajna Armia Polska. Znak. Konfederacja Zbrojna. Zarys genezy, organizacji i działalności", Warszawa 1986.