"Kościół ma wskazywać drogę, a nie rozwiązania". Najważniejsze encykliki Jana Pawła II

W trakcie swojego 27-letniego pontyfikatu Jan Paweł II ogłosił aż czternaście encyklik. Nauczanie Jana Pawła II było oryginalnym połączeniem polskiej formacji kulturowej oraz wielowiekowego dziedzictwa Kościoła katolickiego. Papież uważał, że myśli przekazywane w encyklikach powinny wskazywać drogę dla świata, a nie służyć jako konkretne rozwiązania.

Ojciec Święty przemawia w Sali Senatorskiej na Zamku Królewskim w Warszawie w trakcie III pielgrzymki do Polski, 8 czerwca 1987

Foto: PAI/PAP/Grzegorz Rogiński

"Redemptor hominis" ("Odkupiciel człowieka")

Była pierwszą encykliką Jana Pawła II, została ogłoszona 4 marca 1979 roku. Jest uznawana zarazem za dokument programowy pontyfikatu Ojca Świętego, który poruszył w niej wątki osobistej więzi człowieka z Chrystusem.

Papież w encyklice "Redemptor hominis" zapowiadał kontynuację reform soborowych, zapoczątkowanych przez jego poprzedników. Skupił się również na zagadnieniu tajemnicy odkupienia.

ZOBACZ SERWIS SPECJALNY:

"Laborem exercens" ("Wykonując pracę")

Jest encykliką rocznicową, wydaną w 90. rocznicę ogłoszenia przez Leona XIII encykliki "Rerum novarum" i podobnie jak ona w dużym stopniu koncentruje się na stosunku człowieka do pracy. Pierwotnie miała zostać wygłoszona 15 maja 1981 roku, ale z powodu zamachu na Jana Pawła II ukazała się dopiero 14 września.

– Kluczowym pojęciem tej encykliki jest podmiotowy wymiar pracy. Ona jest dla człowieka, a nie człowiek dla pracy – mówiła prof. Aniela Dylus, politolog z Akademii Teologii Katolickiej, w audycji Ireny Heppen poświęconej papieskim encyklikom.

Posłuchaj

16:45 tajemnice encyklik ojca świętego jana pawła ii___805_99_ii_tr_0-0_15198426c7252f69[00].mp3 O encyklikach społecznych Jana Pawła II w audycji Ireny Heppen opowiadali prof. Alina Dylus, ojciec Jarosław Głodek oraz Anna Karoń-Ostrowska. (PR, 24.05.1999)

Praca w ujęciu papieża miała służyć także wyższemu, wspólnemu dobru. Jan Paweł II w "Laborem exercens" podkreślił także rolę związków zawodowych, co miało szczególne znaczenie dla Polaków, którzy w tym czasie przeżywali zmiany wywołane powstaniem "Solidarności".

"Sollicitudo rei socialis" ("Troska społeczna")

Solidarność. To słowo klucz dla encykliki z 1987 roku. W papieskim ujęciu solidarnością jest mocna i trwała wola angażowania się w pracy na rzecz wspólnego dobra. Jan Paweł II prosi o miłość do ubogich i wykluczonych, ale jednocześnie zachęca do unikania bierności i ponoszenia odpowiedzialności za własną sytuację.

"Sollicitudo rei socialis" koncentrowało się na pojęciu rozwoju integralnego, który uwzględniał nie tylko postęp ekonomiczny, ale także społeczny, kulturalny i duchowy. Papież sprzeciwiał się jednak pomysłom na stworzenie konkretnego systemu politycznego na podstawie encyklik społecznych. Kościół miał wskazywać drogę, a nie konkretne rozwiązania.

– Papież wyraźnie mówi, że chrześcijaństwo ma być wodą inspirującą wzrost, a nie jeszcze jednym kwiatkiem w wazonie. Ogromne znaczenie miały te słowa w tamtym czasie i mają do dziś – powiedział dominikanin ojciec Jarosław Głodek w audycji Polskiego Radia z 1999 roku.

"Centesimus annus" ("Setna rocznica")

To encyklika, która najpełniej wyraża myśl społeczną Jana Pawła II. Została ogłoszona w 1991 roku, w stulecie encykliki "Rerum novarum" papieża Leona XIII. Jej treść oscylowała wokół bieżących wydarzeń na świecie, przede wszystkim upadku systemu komunistycznego. Jeden z rozdziałów został nawet zatytułowany jako "1989 rok".

"Jan Paweł II był Polakiem na tronie papieskim"

– To był okres, kiedy toczyła się debata o przyczynach klęski socjalizmu. Jan Paweł II dał w niej oryginalny wkład. Stwierdza, że podstawowy błąd socjalizmu ma charakter antropologiczny. To był efekt tego, że człowieka ujmowano jako element systemu społecznego, a nie osobę – mówiła prof. Alina Dylus.

Jan Paweł II podkreślał rolę "Solidarności" w upadku komunizmu oraz zachęcał do otwarcia się na współczesny świat i możliwości, jakie daje wolny rynek. Wskazywał jednak na pewne zagrożenia dla chrześcijan.

– Mam wrażenie, że im dłużej trwał pontyfikat, tym bardziej papież widział ostrzej pewne rzeczy. Mówił nie lękajcie się, odważajcie się być sobą, ale dostrzegał zagrożenia. Z jednej strony jest w tym ogromny szacunek do natury ludzkiej, a z drugiej ogromne zawierzenie łasce. To podstawowy horyzont tego być i mieć – powiedziała Anna Karoń-Ostrowska, redaktorka czasopisma "Więź", w audycji Polskiego Radia z 1999 roku.

Encykliki teologiczne i filozoficzne

Sprawy społeczne dotyczyły oczywiście mniejszej części nauczania papieża. Poświęcone są im trzy spośród czternastu encyklik Jana Pawła II. Do najważniejszych należy bez wątpienia "Evangelium Vitae" z 1995 roku, w którym Jan Paweł II powtarzał sformułowaną przez Pawła VI w encyklice "Humanae Vitae" - tezę o nienaruszalności ludzkiego życia. Wystąpił w niej przeciwko morderstwom i zbrodniom przeciwko ludzkości, karze śmierci, aborcji czy eutanazji.

Jeszcze tego samego roku Jan Paweł II wygłosił encyklikę, zatytułowaną "Ut unum sint". Był to ważny głos na rzecz ekumenizmu i zjednoczenia wszystkich wyznań chrześcijańskich. Ojciec Święty wskazał zagadnienia, które powinny być wzajemnie uzgodnione, ale optymistycznie zakładał, że Kościół zmierza w stronę jedności.

14 września 1998 roku została ogłoszona encyklika "Fides et ratio". W tej encyklice Jan Paweł II stwierdził, że wiara i nauka nie są ze sobą sprzeczne, ponieważ są dwiema odrębnymi drogami do odkrywania prawdy. W rozumieniu papieża wiara podtrzymuje człowieka na duchu i nadaje mu sens życia, z kolei rozum pozwala na pogłębienie wiary. "Wiara i rozum są jak dwa skrzydła unoszące człowieka ku kontemplacji prawdy" - pisał w encyklice Ojciec Święty.

sa/im