Mozaiki z czasów sowieckich uznane za obiekty dziedzictwa kulturowego Uzbekistanu

Około 160 monumentalnych mozaik i panneau znajdujących się na ścianach bloków mieszkalnych, pochodzących z czasów sowieckich, zostało przez władze Uzbekistanu uznanych za obiekty materialnego dziedzictwa kulturowego i podlega od teraz ochronie.

Po lewej i po prawej: mozaiki na ścianach sowieckich bloków mieszkalnych w Taszkiencie, stolicy Uzbekistanu. W środku: płaskorzeźba na ścianie jednej ze stacji metra w Taszkiencie

Foto: Shutterstock

Zachować czy usuwać?

Informację podał portal gazeta.uz. Na listę trafiły głównie dzieła monumentalnej sztuki plastycznej w stolicy kraju Taszkencie, ale także w innych miastach, m.in. Samarkandzie, Chiwie czy Urgenczu. Konserwatorzy sztuki walczyli o to od lat. Zdarzało się, że obiekty takie były zamalowywane, pokrywane elementami ocieplenia budynków, czy zakrywane banerami reklamowymi.

Ogromne mozaiki, płaskorzeźby i panneau, umieszczane na ścianach (zazwyczaj bocznych) wielopiętrowych budynków mieszkalnych, to charakterystyczny element krajobrazu miast w krajach byłego Związku Sowieckiego. W państwach tych od wielu lat toczą się dyskusje, czy zachowywać je dla potomności, czy usuwać. Choć częstym motywem wyobrażeń przedstawianych przez te dzieła był przekaz ideologiczny i propaganda, to w opinii historyków sztuki w większości mają one niewątpliwą wartość artystyczną.

O sens zachowania tych dzieł sztuki, zwanej monumentalną, trwają spory w wielu stolicach państw postsowieckich, w tym w Kijowie i Moskwie. Ale decyzja uzbeckich władz ma jeszcze jeden niepokojący kontekst.

***

Czytaj więcej:

• Pamięć o Polakach w Uzbekistanie. Współpraca IPN z Narodowym Archiwum Uzbekistanu
• Polacy badają pradawny akwen na dzisiejszej pustyni w Uzbekistanie

***

"Katastrofalny projekt"

Uzbekistan wprowadza ochronę kontrowersyjnego dziedzictwa zaledwie dwa tygodnie po zupełnie innych doniesieniach z tego kraju. W połowie marca portal eurasianet.org poinformował o proteście UNESCO w sprawie działań rządu tego kraju, który wyburza dziesiątki budynków zlokalizowanych w strefie buforowej wokół historycznej dzielnicy Buchary, by w miejscu tym wybudować nowoczesny kompleks turystyczny.

Historyczne centrum tego miasta zostało w 1993 r. wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO ze względu na "wysoki poziom kultury urbanistycznej". Dlatego właśnie zwykle powściągliwe w takich sytuacjach UNESCO pod wpływem protestów miejscowych aktywistów wezwało władze do powstrzymania się od realizacji projektu "do czasu przeprowadzenia dalszych konsultacji".

Alerte Heritage, organizacja pozarządowa działająca na rzecz ochrony architektonicznego dziedzictwa kulturowego Azji Środkowej, przekazała wówczas mediom, że "projekt jest katastrofalny pod każdym względem (...). Takie podróbki mogą wyglądać zabawnie w Las Vegas lub Makau. Ale to (...) jest skazane na odstraszanie mieszkańców i turystów".

Podczas gdy mozaiki na ścianach sowieckich budynków mają kilkadziesiąt lat, historia leżącej na trasie historycznego jedwabnego szlaku Buchary sięga IV w. n.e. Początkowo rządzona była przez różne dynastie arabskie, w XIII wieku spalił ją Czyngis-chan. Od XVI w. do czasów podbicia przez imperium rosyjskie była samodzielnym chanatem. W 1924 r. leżała w granicach ZSRR, a od 1991 r. znajduje się na terytorium niepodległego Uzbekistanu.

PAP/mc