Wspomnienia świadków

Section02

Section04

Section06

Krystyna Kępińska

Urodziła się 1 lutego 1928 w Tarnowskich Górach. Wybuch wojny zaskoczył rodzinę w Piwnicznej i zmusił do ucieczki na wschód. 17 września 1939 rodzina zatrzymała się w Kowlu na Wołyniu. W nocy z 28 na 29 czerwca 1940 zostali deportowani na Syberię, gdzie przebywali prawie dwa lata. W obozie w okolicy Tomska rodzina dowiedziała się o amnestii, stamtąd ruszyli do Taszkientu. Ojciec zadecydował o rozdzieleniu rodziny i wysłaniu córek w dalszą drogę – już z armią Andersa. Krystyna Kępińska nie spotkała więcej rodziców. Została junaczką. Przez rok przebywała w obozie dla polskich dzieci w Isfahanie. W 1943 roku z grupą dzieci trafiła do RPA. Ukończyła szkołę prowadzoną przez zakonnice i wstąpiła do zakonu. W 2000 roku przyjechała do Polski pierwszy raz od 1939 roku. Zamieszkała w Karmelu koło Olsztyna.

- Tatuś powiedział, że nie może zostawić chorej mamusi, ale my musimy się stąd wydostać. Musiałam pożegnać rodziców, wiedząc, że prawdopodobnie ich już nigdy nie zobaczę.
- Byliśmy wolni. Człowiek czuł tę wolność. Persowie byli dla nas bardzo dobrzy. Nie znaliśmy języka, ale wielu z nich mówiło po francusku, niektórzy po angielsku.

Tadeusz Antoszewski

Urodził się 17 maja 1921 w Kolonii Hnidawa na Wołyniu. W lutym 1940 roku NKWD aresztowała całą rodzinę i przesiedliła w głąb Związku Sowieckiego, do kołchozu Uczastok, w obwodzie archangielskim. Rok później, na mocy układu Sikorski-Majski, wraz z braćmi Eugeniuszem i Wojciechem, opuścił kołchoz i zaciągnął się do armii Andersa. Wraz z resztą ochotników przebył trasę z Rosji przez Iran, Irak, Palestynę i Afrykę, aby dotrzeć do Glasgow w Szkocji. W Wielkiej Brytanii przydzielono go do 1. Dywizji Pancernej gen. Stanisława Maczka. Przeszedł szlak bojowy z tą dywizją, walczył w Normandii, Belgii, Holandii. Do Polski powrócił w 1947 roku.

- Był 5 lutego 1942 roku. Wszyscy Polacy zebrali się za kołchozem, by nas pożegnać. Pierwszy raz w życiu ja i moi bracia rozstawaliśmy się z rodzicami.
- Dotarliśmy do Port Suez. Na "Mauretanię", czwarty co do wielkości statek świata, ładowaliśmy się cały dzień. Osiem tysięcy żołnierzy.

Edward Kossoy

Urodził się 4 czerwca 1913 w Radomiu. Dzieciństwo spędził w Jekaterynosławiu na Ukrainie. Rodzina wróciła do Radomia w 1921 roku. Pracował jako dziennikarz, a następnie studiował prawo na Uniwersytecie Warszawskim. W połowie lat 30. ożenił się i zamieszkał w stolicy, gdzie prowadził praktykę prawniczą.
Po kapitulacji Warszawy w 1939 roku wyjechał z siostrą do ZSRR. Zamierzał sprowadzić tam resztę rodziny. Został aresztowany we Lwowie i skazany na pobyt w łagrze w Peczorze. W oczekiwaniu na mobilizację do armii Andersa pracował w kołchozie w Uzbekistanie. Zwolniony z wojska z powodu tyfusu. Jego żona i córeczka zginęły w obozie w Trawnikach, ojciec w getcie warszawskim. Pod koniec 1943 roku wraz z matką emigrował do Palestyny. Zmarł w 2012 roku.

- Warunki budowy kolei były bardzo trudne. Sami Rosjanie mówili, że pod każdym podkładem kolejowym leży trup. To nie była przesada.
-Przez pierwsze trzy lata pracowałem fizycznie w Palestynie, aż do powstania Izraela, ale jednocześnie miałem zasiłek, który wypłacała Delegatura Rządu Polskiego w Londynie.

Jan Kudła

Urodził się 10 czerwca 1926 w Polskiej Woli. 10 lutego 1940 Kudłów deportowano w głąb Rosji. Pracowali w tajdze. W listopadzie 1941 roku Jan Kudła opuścił rodzinę i zgłosił się do formującej się armii w Tockoje. W październiku 1942 roku dotarł do Glasgow. Służył w 1. Polskiej Samodzielnej Brygadzie Spadochronowej, a od października 1943 w 1. Dywizji Pancernej. Uczestniczył w walkach aliantów w Europie Zachodniej. W lipcu 1945 roku nawiązał kontakt z oficerem służb specjalnych Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. W 1946 roku wyjechał do Polski z korespondencją dla dowódcy Okręgu "Wolność i Niezawisłość" Lwów. W listopadzie 1951 roku aresztowało go UB. Po wyjściu z więzienia był prześladowany. W sierpniu 1980 roku działał w Solidarności.

- Ci, którzy zmarli po drodze na Syberię, byli wyrzucani na peron przez eskortę. Nie wiem, co później działo się z ich ciałami.
- Wszyscy cywile, którzy przyjechali z Rosji to byli ludzie wynędzniali, zagłodzeni. W Teheranie są olbrzymie cmentarze polskie z tamtego okresu.

Irena Godyń

Urodziła się 7 maja 1925 w Łabnie koło Grodna. Brała udział w obronie miasta we wrześniu 1939 roku. Wraz z rodzicami i rodzeństwem została wywieziona w okolice Irkucka. Pracowali przy wyrębie tajgi. W 1942 roku po ogłoszeniu amnestii uciekli do Uzbekistanu. Najpierw trafili do Buchary, potem do Guzar, gdzie formowały się oddziały Armii Polskiej. Trzy lata spędziła w obozie w Isfahanie na terenie Persji, później trafiła do Libanu. W 1950 roku wyjechała do Wielkiej Brytanii. Zamieszkała w Londynie. Tu założyła rodzinę.

- Droga do polskiej armii była drogą krzyżową. Nikt się nami nie zajmował, nie dostawaliśmy jedzenia. Można było mieć worek rubli i umrzeć z głodu.
- Guzar po uzbecku znaczy "dolina śmierci". Panował tam okropny klimat. Wszyscy - i dzieci i żołnierze - dotarli tam ostatkiem sił. Umarło wielu.

Eustachy Jaroszenko

Urodził się 26 października 1921 w Strzałkowie. Wybuch wojny zastał rodzinę na wsi koło Brańska. Ojciec został aresztowany przez Sowietów i zginął w Katyniu. On, matka i siostra zostali wysiedleni na Syberię do sowchozu w Pawłodarze. W październiku 1941 roku Jaroszenko zgłosił się na ochotnika do Armii Polskiej. Z Krasnowodzka trafił do Pahlavi, potem do Teheranu. W Egipcie został zaokrętowany na pokład brytyjskiego krążownika "Circassia", dopłynął do Szkocji. Został przydzielony do 1. Dywizji Pancernej i skierowany na front do Normandii. W marcu 1945 roku oddelegowano go na kurs do szkoły podchorążych w Centrum Wyszkolenia Broni Pancernej i Zmotoryzowanej, potem służył w alianckich wojskach okupacyjnych w Niemczech. Na wieść o odnalezieniu matki i siostry powrócił do Polski.

- 13 stycznia 1940 roku o godzinie 20. weszło do nas czterech żandarmów. Dali nam pół godziny, żeby zabrać jakieś rzeczy. Powiedzieli, że będziemy wysiedleni w głąb Rosji.
- Na Syberii dotarła do nas wiadomość, że powstała polska armia i kto chce, może się do niej zgłosić. 16 października 1941 roku wyjechaliśmy z obozu.

Henryka Brzozowska

Urodziła się 3 lipca 1928. Dzieciństwo spędziła w miasteczku Sambor (woj. lwowskie). Wraz z rodzicami, siostrą i bratem wywieziona do Kazachstanu. W 1942 roku, po podpisaniu układu Sikorski-Majski, rodzinie udało się przedostać do Uzbekistanu do miejscowości Guzar. Stąd trafili wraz z armią Andersa do Persji. W Teheranie Henryka Brzozowska z siostrą i matką pozostały do końca wojny. Od 1945 roku do 1948 mieszkały w Bejrucie, później przeniosły się do Wielkiej Brytanii. Do Polski nie wróciły.

- Z wojskiem dojechaliśmy do Krasnowodzka, do obozu przejściowego, a potem statkiem przez Morze Kaspijskie przypłynęliśmy do Pahlevi.
- W styczniu 1948 roku wyjechaliśmy z Bejrutu, w lutym znaleźliśmy się w obozie przejściowym w Anglii, w Liverpoolu.

Kazimiera Kernberg-Ziarska

Urodziła się 11 lutego 1927 w Worochcie na zachodniej Ukrainie, gdzie jej ojciec pracował jako leśnik. 10 lutego 1940 razem z rodzicami i dwiema siostrami została wywieziona na zsyłkę do Kazachstanu. Jej matka nie przeżyła trudów życia w obozie. Po podpisaniu układu Sikorski-Majski rodzina dołączyła do armii Andersa, z którą została ewakuowana z Krasnoworska do Pahlavi. Z Teheranu zostali przeniesieni do obozu w Afryce, w Kenii, gdzie Kazimiera Kernberg-Ziarska przeszła kurs sanitarny. W lutym 1945 wyjechała z Afryki do Wielkiej Brytanii, gdzie rozpoczęła pracę jako pielęgniarka w szpitalu w Szkocja. Tam poznała męża - Tadeusza Ziarskiego, żołnierza walczącego o Monte Cassino i społecznika, z którym pobrała się i przeprowadziła do Edynburga.

- Tatuś wyczytał, że tworzy się polska armia. Zaczęliśmy wymieniać to, co nam zostało - ubrania i biżuterię na jedzenie i zazem z kilkoma polskimi rodzinami wyjechaliśmy na południe.
- Obóz w Kenii był położony nad Jeziorem Wiktoria. W nocy wychodziły hipopotamy. Początkowo mieszkaliśmy w namiotach. Później zrobione zostały domki z drzewa i gliny.

formowanie armii

ewakuacja

życie codzienne

szlak bojowy

monte cassino

powojenne losy