Section00
Rok Moniuszki
Section01
arrow_back_ios
arrow_forward_ios

Moniuszko - historia prawdziwa

Śpiewnik domowy - Posłuchaj pieśni Moniuszki

"Dziad i baba" śpiewa Bernard Ładysz.
Piosnka bez tytułu („Znasz li ten kraj…”) Śpiewa Jadwiga Rappé.
"Matysek" Jerzy Artysz - śpiew, Jerzy Marchwiński - fortepian
"Serce moje" Śpiewa Jadwiga Rappé.
"Do mojej piosnki" Śpiewa Jerzy Artysz. 
"Ja ciebie kocham" Jadwiga Rappe - śpiew, Maja Nosowska - fortepian
"Maciek" Śpiewa Robert Sauk.
"Na skalistym brzegu" Jerzy Artysz - śpiew, Jerzy Marchwiński - fortepian
"Sołtys i chłopak" Bernard Ładysz - śpiew, Jerzy Loefeld - fortepian
"Korale" Piotr Nowacki - śpiew, Krystyna Hussar-Moczulska - fortepian
keyboard_arrow_up
keyboard_arrow_down

Kalendarium

5 maja 1819
W dworku w Ubielu, niedaleko Mińska (na dzisiejszej Białorusi) urodził się Stanisław Moniuszko. Ochrzczony trzy dni później, imię otrzymał po dziadku. Ojciec kompozytora, Czesław Moniuszko, walczył w armii napoleońskiej, gdzie dosłużył się stopnia kapitana. Ożenił się Elzbietą Madżarską i zamieszkał w odziedziczonym Ubielu.
"Głośny a taki cichy" - Od dziecka lubił chodzić na palcach, bo nie chciał zwracać na siebie uwagi - audycja o życiu i twórczości Stanisława Moniuszki. (PR, 1.07.1972)
sierpień 1827
Czesław Moniuszko z rodziną przeniósł się do Warszawy, żeby zapewnić dzieciom lepsze wykształcenie. Stanisław przygotowywał się prywatnie do egzaminów do słynnej wówczas Szkoły Pijarów w Warszawie.
9 lipca 1830
Stanisław otrzymał świadectwo stwierdzające, że jako "młodzieniec z prywatnej edukacji uczynił postęp dostateczny do klasy IV". Jesienią tego roku rodzina wyprowadziła się do Mińska.
jesień 1831
Stanisław rozpoczął naukę w gimnazjum w Mińsku. Po ukończeniu szóstej klasy opuścił szkołę - oficjalnie z powodów zdrowotnych, nieoficjalnie przez nasilającą się rusyfikację. Pod okiem stryja Kazimierza kształcił się w domu, a po śmierci stryja w 1836 roku uczył się sam.
1836
Siedemnastoletni Stanisław przez kilka miesięcy przebywał ze swoim stryjem w Wilnie. Tam poznał 16-letnią Aleksandrę Müllerównę, z którą się zaręczył. Młodzi chcieli wziąć jak naszybciej ślub, jednak matka Aleksandry postawiła warunek - Stanisław musiał najpierw zdobyć zawód.
wrzesień 1837
Moniuszko wyjechał do Berlina na studia muzyczne pod kierunkiem Karola Fryderyka Rungenhagena, dyrektora Teatru Królewskiego. W czerwcu 1839 roku nauczyciel zapisał: "Pan Stanisław Moniuszko poświęcił się od października 1837 pod moim kierownictwem wyższym studiom muzycznym, w szczególności kompozycji. Mogę mu dać świadectwo, że wykorzystał swój czas dla udoskonalenia się i poczynił dobre postepy, na podstawie których będzie mógł odbywać dalsze studia".
Talent i ciężka praca - Pierwsze próby kompozytorskie nie wróżyły mu tak wielkiej i wspaniałej kariery – słyszymy w audycji z cyklu "Mieć 19 lat". (PR, 25.11.2005)
1838
Berlińska firma Bote und Bock wydała pierwsze drukowane  utwory Moniuszki "Trzy śpiewy" do słów Adama Mickiewicza. Były to "Sen", "Niepewność" i "Moja pieszczotka". Przedsięwzięcie sfinansował ojciec kompozytora. Dwa lata później to samo wydawnictwo opublikowało balladę Moniuszki, także do słów Adama Mickiewicza - "Trzech Budrysów".
Po powstaniu listopadowym Sytuacja po powstaniu - nasilenie represji, ograniczenie działalności artystycznej - z cyklu "Historia polskiej muzyki", odc. 163. (PR, 19.05.2014)
październik 1839
W czasie pobytu w Wilnie Moniuszko wręczył jedną ze swoich pierwszych kompozycji "I Kwartet smyczkowy" Józefowi Elsnerowi, kompozytorowi, nauczycielowi Fryderyka Chopina.
25 sierpnia 1840
Stanisław Moniuszko wziął w Wilnie ślub z Aleksandrą Müllerówną. Młode małżeństwo zamieszkało u rodziców Aleksandry przy ulicy Niemieckiej 3. Stanisław stałe zatrudnienie otrzymał jako organista w kościele św. Jana. Podstawą utrzymania rodziny były prywatne lekcje muzyki. Państwo Moniuszkowie doczekali się dziesięciorga dzieci.
"Myśląc o tobie, myślę o muzyce mojej" - O moja Olesiu, co to ze mną się stało. Myślałem, że już cię dawniej kochałem, jak nie można więcej – pisał z Berlina młody Moniuszko. Fragm. audycji biograficznej. (PR, 22.04.1979)
1840 - 1841
Powstały pierwsze kompozycje sceniczne, m.in. operetki "Ideał", "Karmaniol, czyli Francuzi lubią żartować", "Nowy Don Kichot", "Loteria", "Woda cudowna", "Sielanka" i inne. Mimo lekkiej formy i błahej treści Moniuszko starał się, by zawierały jakieś ważne przesłanie, np. satyrę na młodych bogatych mężczyzn pędzących próżniacze życie czy przeciwstawienie miłości do pieniędzy prawdziwemu uczuciu.
sierpień 1842
Kompozydor wyjechał do Petersburga z nadzieją na otrzymanie intratnego stanowiska, zaspokajającego jego życiowe ambicje. Jednak takiej oferty pracy nie otrzymał. Jedynym plonem dwumiesięcznego pobytu nad Newą jest zatwierdzenie przez cenzurę pierwszego "Śpiewnika domowego".
1843
Ukazał się pierwszy "Śpiewnik domowy", a wraz z nim pochlebna recenzja Józefa Ignacego Kraszewskiego na łamach "Tygodnika Petersburskiego". W ciagu swojego życia Moniuszko wydał sześć zbiorów pieśni. Kolejnych sześć wydano po jego śmierci.
Skomponował ponad 300 pieśni - Pieśni przybywało. Brakło tylko wydawcy, który chciałby sfinansować wydrukowanie. Postanowił uczynić to sam – słyszymy we fragmencie audycji. (PR, 22.04.1979)
1846
Na początku tego roku ukazał się poemat "Witolorauda" J.I. Kraszewskiego z nutowym dodatkiem, który zawierał dziewięć pieśni Moniuszki. W lipcu Moniuszko z żoną wyjechał do Warszawy w związku z wystawieniem operetki Moniuszki pt. "Loteria" w Teatrze Wielkim. Kompozytor nawiązał tu wiele znajomości z ludźmi muzyki i literatury. Poznał m.in. Włodzimierza Wolskiego, librecistę "Halki", swojego pierwszego dzieła operowego. "Loterię" wystawiono 12 września, ale ze słabym powodzeniem.
Operetka o naiwnej fabule Pierwszy utwór sceniczny Moniuszki "Loteria" nie okazał się sukcesem. Szczególnie krytykowano libretto utworu - audycja z cyklu "Historia muzyki polskiej", odc. 164. (PR, 20.05.2014)
1847
Tak zwana "Halka" wileńska powstała w wersji dwuaktowej. Moniuszko przedstawił ją dyrektorowi i zespołowi muzycznemu opery w Warszawie. Jednak zabiegi o jej wystawienie nie powiodły się.
Płonne nadzieje - Niepowodzenie z wystawieniem "Halki" w Warszawie na długie lata zniechęciło Moniuszkę do pisania oper. Fragm. audycji biograficznej. (PR, 22.04.1979)
1 stycznia 1848
Pierwsze wykonanie "Halki" odbyło się w jednej z sal w kamienicy Müllerów. "Kurier Wileński" pisał, że wykonanie opery było z powodu "braku u nas śpiewaków-artystów [...] w kształcie koncertu przez amatorów".
Raziła demokratycznością - Pierwszą wersję "Halki" w dwóch aktach wystawiono siłami amatorskimi w Wilnie. W Warszawie "Halkę" wystawiono, ale szybko zdjęto ją z afisza – raziła demokratycznością libretta - słyszymy w audycji z cyklu "Historia muzyki polskiej", odc.184. (PR, 16.09.2014)
6 listopada 1854
Moniuszko założył w Wilnie Towarzystwo św. Cecylii w celu szerzenia "dobrej i poważnej muzyki". W ciągu najbliższych kilku lat pochłonęła go praca. Nadal komponował operetki, pisał muzykę do sztuk teatralnych, kantaty, pieśni religijne. W tym czasie rozbudował także "Halkę". Podróżował do Warszawy i do Petersburga, gdzie z powodzeniem w 1856 roku przyjęto kantatę "Milda".
Kantaty zamiast oper - Przekonałem się, że kantata jest jedyną formą muzyczną na teraz, której mam się poświęcić – pisał Moniuszko w jednym z listów. (PR, 22.04.1979)
1 stycznia 1858
Premiera i wielki sukces opery "Halka" w Teatrze Wielkim w Warszawie. Wystawiono cztery akty, do których libretto napisał Włodzimierz Wolski. Dzień później szwagier Moniuszki Jan Müller pisał w liście: "Po odegraniu uwertury brawo było ogromne; za odkryciem kurtyny, kiedy się Polonez pokazał, huczał cały teatr, na koniec w ciągu całej sztuki nie ustawały oklaski, a po III akcie wywoływali kochanego Stasia 4 razy, po czterech razach jeszcz raz... ". Był to moment przełomowy - wielki sukces i dostrzeżenie talentu kompozytor.
Było to dzieło nowoczesne W "Halce" dał Moniuszko dzieło nowoczesne, o całą muzyczną epokę odległe od poprzedniego o porównywalnym dla kroniki życia muzycznego, od "Krakowiaków i górali" - słyszymy w "Historii muzyki polskiej", odc. 165. (PR, 21.05.2014)
1858
Dyrekcja Teatrów Warszawskich powierzyła Moniuszce stanowisko naczelnego dyrygenta opery warszawskiej. W marcu Maria Kalergis, pianistka i mecenas sztuki zorganizowała koncert, z którego dochód umożliwił Moniuszce upragniony wyjazd do Paryża, ówczesnego centrum sztuki operowej. W lipcu rozpoczął podróż, którą starannie relacjonował w listach do żony. Przez dwa miesiące w Paryżu zwiedzał, chodził na przedstawienia teatralne i do opery oraz poświęcał się własnej pracy twórczej.
"Zmiłujcie się, przyślijcie pięć rubli" - Dochody z pięciu oper mojej kompozycji przyniosły Teatrowi Warszawskiemu 91 tys. 115 rubli, podczas gdy honoraria, które przyznano mi za te dzieła wyniosły tylko 1500 rubli - pisał w jednym z listów. (PR, 22.04.1979)
24 września 1858
Na scenie Teatru Wielkiego w Warszawie odbyła się premiera opery "Flis". W roli dyrygenta własnego dzieła debiutował Stanisław Moniuszko. Półtora miesiąca później do Warszawy sprowadziła się jego żona z dziećmi. Moniuszkowie po 18 latach opuścili Wilno.
Przedstawienie podobało się publiczności Tekst do "Flisa" napisał Stanisława Bogusławski. Była to jednoaktowa sielanka o miłości flisaka do córki bogatego rybaka, który przyrzekł rękę córki fryzjerowi - z cyklu "Historia muzyki polskiej", odc.185. (PR, 17.09.2014)
luty 1860
W Warszawie została wystawiona po raz pierwszy opera Moniuszki "Hrabina" w trzech aktach, do której libretto napisał Włodzimierz Wolski. Dzieło stanowilo satyrę na polską arystokrację zapatrzoną na Francję i było apologią ojczystego patriotyzmu.
Symbol walki o wolność Jej fabuła była czystą grą, żonglowaniem między satyrą, farsą i przypominaniem o służbie dla ojczyzny. Symbolika walki o wolność dała o sobie znać w aluzyjności wielu fraz - słyszymy w "Historii muzyki polskiej", odc. 185. (PR, 17.09.2014)
1860-1862
Moniuszko wydał własnym nakładem w Warszawie kilka zeszytów z utworami religijnymi. Zbiór miał tytuł "Muzyka kościelna". Została tu opublikowana m.in. "Pieśń ostrobramska", znana później z tego, że śpiewano ją w czasie nabożeństw w Ostrej Bramie w Wilnie oraz rozbrzmiewała z wileńskiej dzwonnicy katedralnej.
Kult Matki Boskiej był mu bliski Tomasz Zan, założyciel Towarzystwa Filomatów, zwrócił się do kompozytora o opracowanie muzyczne litanii, jaką lud odprawiał na majowych i październikowych nabożeństwach w Ostrej Bramie. (PR, 4.10.2014)
1 stycznia 1861
W niecały rok po "Hrabinie" w Teatrze Wielkim w Warszawie wystawiono kolejną operę Moniuszki "Verbum nobile". Libretto do utworu w jednym akcie napisał Jan Chęciński. Opera jest przykładem polskiej opery komicznej, spotkała się z wysokimi notami krytyków. Jeden z nich pisał "[...] Dawno na naszej scenie nic podobnie udatnego, jak ta opera, nie widziano [...]".
Sielanka z pięknym librettem Libretto napisane jest pięknym językiem. Sielskość atmosfery, pogodny temat, uwertura pełna ruchu i radości. (PR, 18.09.2014)
28 września 1865
W Teatrze Wielkim w Warszawie odbyła się premiera opery "Straszny Dwór" z librettem Jana Chęcińskiego. Operą zachwycili się słuchacze i krytycy. Cenzura rosyjska dopatrzyła się w niej treści pobudzających uczucia patriotyczne Polaków, dlatego po trzecim przedstawieniu opera została zdjęta z afisza. W tym też roku odbyło się prawykonanie, w rocznicę wybuchu powstania styczniowego, kantaty "Widma", jednego z ważniejszych utworów Moniuszki. 
Największe dzieło narodowe - Nowa opera o niezwykle mocnym wydźwięku narodowym porwała publiczność - słyszymy w audycji "Historia muzyki polskiej", odc. 186. (PR, 18.09.2014)
1865
7 października w warszawskim Teatrze Wielkim odbyło się setne wystawienie "Halki". Moniuszko podróżował po Europie, towarzysząc premierom opery na deskach innych teatrów. W 1867 roku miała miejsce premiera "Halki" we Lwowie, w lutym 1868 roku w Pradze, w marcu 1869 w Moskwie, a w lutym 1870 - w Petersburgu.
1867
Do cyklu ośmiu "Sonetów krymskich" Adama Mickiewicza - "Cisza morska", "Żegluga", "Burza", "Ruiny", "Noc", "Czatyrdah", "Pielgrzym", "Ajudah" - Moniuszko napisał muzykę. Jest to kantata na głosy solowe, chór i orkiestrę. Wybitny etnograf Oskar Kolberg pisał w "Tygodniku Ilustrowanym": "Sonety ułożone w muzykę! - rzecz rzadka, prawie niepraktykowana. [...] Zapał, z jakim nowe to dzieło zasłużonego kompozytora przyjęła publiczność, rzęsiste, zewsząd sypiące się oklasi, wywoływanie, powinszowania i dar z autografem sławnego poety niech mu będą rękojmią, że Warszawa cenić jego prace umie i każde nowe dzieło z chlubą zawsze i wdzięcznością powita".
1869
Miała miejsce nieudana premiera opery "Paria" i operetki "Beata".
Nie zainteresowała publiczności - W "Parii" podniosły charakter podkreślają wielokrotnie występujące chóry. Wyeksponowane są partie obojów, klarnetów, korespondujące z tematyką Wschodu - słyszymy w audycji. (PR, 25.09.2014)
5 listopada 1871
Odbył się ostatni koncert Stanisława Moniuszki z udziałem nielicznego grona słuchaczy.
4 czerwca 1872
Stanisław Moniuszko zmarł nagle na atak serca. Miał 53 lata. Dla licznej rodziny kompozytora była to wielka strata i brak środków do życia. W uroczystym pogrzebie na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie żegnały go tysiące rodaków. Była to jedna z największych manifestacji ludności Warszawy w tamtym czasie. Mowę pożegnalną wygłosił m.in. przyjaciel i współpracownik kompozytora Jan Chęciński: "[...] Umiał przemawiać Moniuszko tą mową natchnionych dźwięków do każdego pojęcia; umiał przenikać nią i wzruszać zarówno serca bijące pod szatą bogacza, jak pod siermięgą prostaczka; pieśń jego stała się własnością i pociechą wszystkich; [...]".
keyboard_arrow_left
keyboard_arrow_right
Section025