Да 1991 года Польскае радыё з ахвотай слухалі не толькі ў Польшчы, але і за мяжой, у тым ліку ў тагачаснай савецкай Украіне.
Наваяварыўск з насельніцтвам 30 000 чалавек размешчаны ўсяго за 40 кіламетраў ад польскай мяжы. Гэта малады горад, якому ледзь споўнілася 60 гадоў. Ён быў заснаваны ў 1965 годзе для рабочых і інжынераў, якія працавалі на здабычы серы ў рэгіёне. Менавіта дзеці першых жыхароў заснавалі гурт «Скрабін» у канцы 1980-х гадоў. На савецкім радыё дамінавалі пафасныя аб'явы і савецкая музыка, таму моладзь у той час з запалам слухала Польскае радыё 3, асабліва хіт-парады. Пятнічны вечар быў часам, калі яны шукалі найлепшае месца са сваімі транзістарнымі прыёмнікамі, каб пачуць Польскае радыё. «Менавіта дзякуючы Польскаму радыё «Тройка» адкрылі для сябе заходніх выканаўцаў, такіх як Depeche Mode і The Cure, на якіх яны раўняліся», – успамінае клавішнік гурта «Скрабін» Багдан Лыба. Ён таксама вывучыў польскую мову дзякуючы Польскаму радыё.
– Гэта было ў топе, самае моднае, што можна было пачуць у той час. І мы хацелі так жа іграць, бо гэта захапляла. І з тых інструментаў, што былі ў той час тут, мы імкнуліся дабіцца нейкіх падобных гукаў, – кажа Багдан Лыба.
Цэлыя альбомы, якія ў той час трансляваліся па Польскім радыё «Тройка», таксама былі рэдкасцю.
– Гэта быў адзін з момантаў, за які любіў «Тройку». Потым альбом, кружэлка трапляла ўжо на рынак – у крамы. А Так можна было яго мець ужо з «Тройкі». Памятаю, што так быў запісаны «Exciter» Depeche Mood, так былі запісаныя некалькі альбомаў Pink Floyd. Яшчэ была захапляльная трансляцыя, у якой, здаецца, Качкоўскі, нешта лірычнае чытаў, а на фоне грала музыка Pink Floyd. Гэта было нешта!
За дзесяцігоддзі свайго існавання гурт Скрабін змяніў склад і стыль, больш рухаючыся ў бок поп-музыкі. У 2010 годзе яны запісалі песню «Старыя фатаграфіі», у якой спяваюць, сярод іншага, пра праслухоўванне Польскага радыё, якое «адкрыла для іх гэты невядомы свет».
Сяброўкай лідара Скрабіна Андрэя Кузьменкі з медыцынскага інстытуту ў Львове была Ульяна Нітэфар. Цяпер яна працуе стаматолагам у Львове. Яна можа з упэўненасцю сказаць, што Польскае радыё змяніла яе жыццё.
– У нас было шмат агульнага, бо мы абое слухалі Польскае радыё і музыку той эпохі. Мы выраслі на ёй, і гэта сфармавала наш погляд на жыццё. Я дагэтуль ведаю шмат гуртоў і тэкстаў песень. Гэта былі Bajm, Lady Pank, Budka Suflera, Maanam, Perfect..
Андрэй, брат Ульяны Нітэфар, які на 10 гадоў старэйшы за яго, таксама слухаў Польскае радыё. Ён дагэтуль памятае, як рабіў усё магчымае, каб атрымаць сігнал найлепшай якасці з-за заходняй мяжы. Ён больш не карыстаўся транзістарным прыёмнікам.
– Спачатку мы слухалі першую праграму Польскага радыё, асабліва летам на пляжы ў Шацку. Гэта было «Лета з радыё». Потым мы пачалі слухаць FM-станцыі, у тым ліку «Двойку» і «Тройку». Яны былі ў стэрэа. Там было шмат чаго паслухаць, і галоўнае – якасць была добрая, добры гук. Мы зрабілі велізарныя антэны, даўжынёй 3 метры, спецыяльна для FM, размясцілі іх на дахах будынкаў, купілі цюнеры і слухалі «Тройку».
Што было ў Польскім радыё такога, чаго не было ў савецкім радыё, акрамя музыкі? У першую чаргу, іншы спосаб падачы праграмы. Пра гэта мне распавёў львоўскі прадпрымальнік Багдан Зафіёўскі, які заўзята слухаў Польскае радыё ў савецкі час.
– Найбольшае было тое, што было нашмат больш свабоды. І Калі нехта працаваў у студыі пры мікрафоне, то было чуваць, што чалавек больш свабодны, чым той, хто працуе пры мікрафоне ў нас, у Савецкім саюзе. І ў гэтым была самая вялікая розніца. У нас не было такіх праграм, як «Лета з радыё». Там сядзеў нейкі хлопец ці два і размаўлялі пра што хацелі. У нас жа людзі пры мікрафоне мелі паперу, дзе было напісана, што трэба казаць.
Алік Алісевіч, легенда львоўскага хіпі-руху, адзначае яшчэ адзін факт – цэнзура ў Савецкім Саюзе была вельмі строгай, значна мацнейшай, чым у Польшчы. Таму, акрамя музыкі і забаў, украінцы таксама слухалі навіны.
– Польшча была глытком свабоды. Мяжа была блізка, і мы таксама даведаліся пра альтэрнатыўную культуру ў Польшчы, Чэхіі і ГДР. Палітычныя аспекты таксама былі важнымі, асабліва «Салідарнасць» – гэта была рэвалюцыя ў нашым мысленні. Мы былі радыя, калі ўбачылі зʼяўленне незалежнага прафсаюза «Салідарнасць у Польшчы», які вывеў мільёны на вуліцы. Мы адчайна хацелі, каб у Польшчы перамагла дэмакратыя, каб Польшча стала дэмакратычнай краінай, як капіталістычныя краіны, і тады тут нешта зменіцца. Мы верылі ў гэта, але потым, на жаль, у снежні 1981 года ў Польшчы пачалася ваенная дыктатура і Ярузельскі.
Праз восем гадоў у Польшчы адбыліся свабодныя выбары. У 1991 годзе Украіна аднавіла сваю незалежнасць, і жыхарам Львова і наваколля больш не даводзілася слухаць свабодныя галасы з-за заходняй мяжы. З'явіліся ўкраінскія радыёстанцыі, якія транслявалі музыку з усяго свету.
З Львова і Новаявораўска, Пётр Пагаржэльскі, Польскае радыё для замежжа/вх