У Познані выйшла кніга пра мінскі кафедральны касцёл

Аўтар выдання — ураджэнец Мілана Андрэа Марыяні, які працуе ва Універсітэце імя Адама Міцкевіча ў Познані.

Андрэа Марыяні (справа) і яго кніга Inwentarze kolegium jezuitów w Mińsku oraz jego majątków ziemskich z przełomu roku 1773 i 1774.

https://amu.edu.pl/uniwersytet/z-zycia-uniwersytetu/newsy/dr-andrea-mariani-laureatem-nagrody-przegladu-wschodniego

Inwentarze kolegium jezuitów w Mińsku oraz jego majątków ziemskich z przełomu roku 1773 i 1774 («Інвентары езуіцкага калегіума ў Мінску і яго маёнткаў 1773–1774 гадоў») — кнігу пад такой назвай выдала Навуковае выдавецтва Універсітэта імя Адама Міцкевіча (Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza) у Познані.

Аўтар выдання — ураджэнец Мілана Андрэа Марыяні (Andrea Mariani). Ён вывучае спадчыну езуітаў у Вялікім Княстве Літоўскім. І ўжо выдаў інвентары езуіцкіх калегіумаў у Нясвіжы і Навагрудку. Цяпер рыхтуе пра слуцкі, які павінен убачыць свет  у 2026 годзе.

Гэтыя гістарычныя крыніцы з’явіліся пасля роспуску Таварыства Ісуса на мяжы 1773 і 1774 гадоў. Такім чынам, скасаванне дзейнасці ордэна езуітаў у свеце і ў Рэчы Паспалітай, у прыватнасці, у нейкай ступені адыграла станоўчую ролю. Гэта дае нам магчымасць зазірнуць унутр калегіумаў і келляў, якія апісаны ў інвентарах.

Інвентар езуіцкага калегіума ў Мінску асабліва каштоўны. Ад калегіума захаваўся адзін з будынкаў, а таксама касцёл — цяпер кафедральны Мінска-Магілёўскай архідыяцэзіі. Езуіты пасяліліся ў Мінску ў другой палове XVII стагоддзя. У сваёй працы італьянска-польскі вучоны раскрывае падрабязнасці з'яўлення і дзейнасці езуітаў у горадзе.

Андрэа Марыяні расказвае пра сваю кнігу.

— Я ўводжу ў навуковы ўжытак матэрыял, які дагэтуль не быў шырока выкарыстаны даследчыкамі. Гэта вельмі разнастайны матэрыялы — акрамя апісанняў пабудоў, тут знаходзім таксама каталог кнігазбору, спісы лекаў з аптэкі, якая, мабыць, была першай або прынамсі адзінай аптэкай, што дзейнічала ў Мінску ў той час. Варта таксама нагадаць пра існаванне езуіцкага тэатра ў Мінску. Езуіты часта на сваіх сцэнах ставілі п’есы пра, напрыклад, Японію ці Кітай — краіны, дзе дзейнічалі іх місіянеры. Са сцэны расказвалі пра гісторыю гэтых дзяржаў — галоўным чынам для азнаямлення патэнцыйных ахвярадаўцаў з эфектыўнасцю езуіцкай місіі. У канцы інвентара ёсць апісанне некалькіх маёнткаў, якія належалі езуітам у момант скасаавання Таварыства Ісуса. Гэта важны дакумент, які дазваляе пазнаёміцца з функцыянаваннем гаспадаркі таго часу і жыццём жыхароў вёсак і маёнткаў. Часам здараецца, што нехта з Беларусі піша мне, шукаючы карані карані ў пэўнай вёсцы, і пытаецца, ці не жыў там у канцы XVIII стагоддзя чалавек з яго прозвішчам. Таму такія даследаванні, як праведзенае мною, могуць спрыяць аднаўленню генеалогіі асобных сямей — не абавязкова вялікіх шляхецкіх або магнацкіх родаў, але і сялянскіх.

Інвентар, які вывучыў Андрэа Марыяні, цяпер захоўваецца ў Нацыянальнай бібліятэцы Украіны імя У. Вярнадскага ў Кіеве.

А вось як Андрэа Марыяні прыйшоў да Польшчы.

— Падчас вучобы ў Мілане я пазнаёміўся з дзвюма прафесарамі, якія, можна сказаць, заразілі мяне цікавасцю да краін Цэнтральна-Усходняй Еўропы. Рыхтуючыся да напісання магістарскай працы, я вырашыў паехаць у Польшчу па праграме Erasmus. Мая ВНУ мела дагавор з Познанню, таму я трапіў менавіта туды. Пасля вяртання ў Мілан і заканчэння вучобы я вырашыў падаць дакументы на дактарантуру ў Польшчы — і мне ўдалося. Сваю доктарскую дысертацыю я напісаў на тэму адносін паміж езуітамі і нясвіжскімі Радзівіламі ў XVIII стагоддзі. Дзякуючы гэтай тэме пазней я працягваў даследаванні ў галіне крыніцазнаўства.

А шлях Андрэа Марыяні да Беларусі вёў праз Польшчу.

— З Беларуссю я ўпершыню сутыкнуўся яшчэ падчас вучобы ў сярэдняй школе, хаця тады мне не вельмі многа расказвалі пра гэту краіну — таму яна заставалася для мяне пэўнай «белай плямай» на карце. І толькі ў Польшчы я сур'ёзна пазнаў гісторыю Рэчы Паспалітай, асабліва яе ўсходніх зямель, гэта значыць былога Вялікага Княства Літоўскага.

З Познані Андрэа Марыяні паехаў ў Мінск.

— Архіўная спадчына Радзівілаў, гісторыю якіх я вывучаў, знаходзіцца сярод іншага ў Варшаве. Аднак у ходзе далейшых даследаванняў мне спатрэбілася паехаць у Мінск, куды я ўпершыню прыбыў дзякуючы падтрымцы прафесара Богдана Рока з Вроцлава. Аказалася, што ў Мінску сабраны надзвычай цікавыя матэрыялы, таму пазней я наведваў гэты горад яшчэ некалькі разоў. Мне таксама ўдалося трапіць у Нясвіж, Полацк і некалькі іншых беларускіх гарадоў. Найчасцей менавіта езуіцкія сюжэты вадзілі мяне па розных кутках Беларусі.

З XVI стагоддзя ў Польшчу, Украіну, Літву, Беларусь з Італіі даляталі павевы рэнесансу, барока. Ці Андрэа Марыяні адчуў сляды гэтых уплываў, падарожнічаючы па Беларусі?

— Я адчуў гэту атмасферу. У якасці прыкладу прывяду касцёл Божага Цела ў Нясвіжы. Там знаходзіцца незвычайны алтар. Яго кампазіцыя складаецца з анёлаў, які падтрымліваюць калоны. Падобны алтар ёсць у Мілане, у касцёле святога Саціра (San Satiro), які калісьці з’яўляўся храмам езуітаў. Існуюць здагадкі, што Мікалай Кшыштаф Радзівіл Сіротка, заснавальнік касцёла Божага Цела ў Нясвіжы, мог асабіста бачыць гэты міланскі алтар. У езуіцкай перапісцы можна знайсці згадкі пра тое, што калі князь нешта бачыў за мяжой, то хацеў мець тое самае ў сябе. Гэта паказвае, наколькі моцным было яго зацікаўленне мастацкай культурай, асабліва рэнесанснай. Езуіты заўважалі гэты запал, што мела істотны ўплыў на фарміраванне мастацкага аблічча Нясвіжа.

Віктар Корбут

Слухайце аўдыё