Сам факт таго, што Дональд Трамп патэлефанаваў 15 жніўня Аляксандру Лукашэнку, стаў сенсацыяй. Сенсацыйна выглядае і заява прэзідэнта ЗША пра тое, што абмяркоўваецца вызваленне яшчэ 1300 зняволеных. Што ўвогуле гэта было? Палітычны аглядальнік Аляксандр Класкоўскі разважае на старонках выдання Позірк, з чым звязаны гэты нечаканы званок.
Перш за ўсё адзначым: не пацвердзілася версія, што амерыканцы ўжо выціснулі з Лукашэнкі ўсё, што хацелі, і пасля гэтага нібыта страцілі да яго цікавасць. Пра гэта пачалі казаць пасля таго, як журналіст Сайман Шустэр апісаў у Time кулуары перамоў амерыканскіх дыпламатаў з Мінскам апошнімі месяцамі.
Аўтар назваў Лукашэнку “шаптуном Пуціна“. З артыкула вынікала, што кіраўнік Беларусі іграў толькі ролю пасрэдніка ў кантактах паміж Мінскам і Вашынгтонам. А калі Трамп і Уладзімір Пуцін дамовіліся сустрэцца асабіста, то навошта лішняе звяно?
Гучалі таксама здагадкі, што цяпер шанцы на датэрміновае вызваленне палітвязняў рэзка зніжаюцца. Аказваецца, сюжэт не такі просты.
“Вялікая здзелка“, падаецца, працуе
Трамп кажа пра 1300 палітвязняў. Гэта крыху больш, чым фігуруе ў спісе праваабаронцаў “Вясны“ (1186). З’явілася версія, што Вашынгтон арыентуецца на ініцыятыву DissidentBy, але паводле яе падлікаў у Беларусі 1315 палітычных зняволеных. Магчыма, амерыканскі прэзідэнт проста акругліў для прыгажосці лічбу, якую далі яму памочнікі.
Так ці інакш, можна зрабіць выснову, што гаворка ідзе пра вызваленне ўсіх, хто сядзіць у Беларусі па палітычных прычынах. Дакладней, усіх, хто фігуруе ў спісах праваабаронцаў. На самай справе такіх людзей значна больш, але суды часта закрытыя, а сваякі тых, хто апынуўся за кратамі, баяцца перадаваць звесткі “экстрэмісцкім“ арганізацыям. Аднак, у любым выпадку выхад на волю такой вялікай групы вязняў рэжыму быў бы важнай падзеяй.
Званок Трампа пацвярджае планы “вялікай здзелкі“ паміж Вашынгтонам і Мінскам, пра якую ў лютым напісаў The New York Times.
Сутнасць здзелкі, паводле звестак выдання, заключалася ў тым, што “спадар Лукашэнка вызваліць шматлікіх палітычных зняволеных, у тым ліку вядомых. Узамен Злучаныя Штаты аслабяць санкцыі ў дачыненні да беларускіх банкаў і экспарту калійных угнаенняў“.
Лукашэнка пачаў выпускаць палітвязняў хвалямі яшчэ з ліпеня мінулага года. У гэтым годзе былі вызвалены некалькі амерыканскіх грамадзян, у тым ліку ўраджэнец Беларусі Юрый Зянковіч.
Візіт у Мінск спецпрадстаўніка ЗША па пытаннях Украіны Кіта Келага ў чэрвені адзначыўся вызваленнем (дакладней — дэпартацыяй у Літву) знакавага палітвязня Сяргея Ціханоўскага і яшчэ 13 вязняў.
Але Трамп у сваёй сацсетцы TruthSocial паведаміў, што мэтай званка беларускаму кіраўніку было “падзякаваць яму за вызваленне 16 зняволеных“. Верагодна, гаворка ідзе пра тых 16, у тым ліку абвінавачаных у “злачынствах экстрэмісцкай накіраванасці“, якіх кіраўнік памілаваў 2 ліпеня, напярэдадні афіцыйнага Дня незалежнасці.
Такім чынам, відавочна ідзе працэс, узгоднены паміж Мінскам і Вашынгтонам.
Мінск намякае, што чакае адказных крокаў
Наколькі далёка гэты працэс можа зайсці?
Сёння вызваленне ўсіх палітвязняў выглядае фантастыкай. Але ж мала хто верыў і ў тое, што кіраўнік выпусціць не тое што датэрмінова, а ўвогуле жывым свайго асабістага ворага Ціханоўскага.
У прынцыпе, цяпер, калі Лукашэнка рэпрэсіямі нагнаў на грамадства страх, выпаліў палітычнае поле (апазіцыйныя партыі ліквідаваныя, ад выбараў засталася толькі назва), выхад нават вялікай колькасці асуджаных па палітычных матывах не нясе рэжыму непасрэднай пагрозы. Асабліва калі іх будуць выкідаць з краіны.
Ды і ўнутры яе асабліва не патрывожышся, будзь ты хоць тройчы харызматычным. Нават прадэмакратычная публіка цяпер у сваёй масе не рызыкне адгукацца на лозунгі барацьбы з рэжымам.
Так што працэс цалкам можа працягнуцца. Як паведаміў на дзяржТБ пастаянны прадстаўнік Беларусі ў ААН Валянцін Рыбакоў, які перакладаў тэлефонную размову Трампа з Лукашэнкам, апошні, калі зайшла гаворка пра вызваленне палітвязняў, перабіў суразмоўцу і ўсклікнуў: “Дональд, мы працу гэтую працягваем, мы яе актыўна вядзем“.
Рыбакоў у інтэрв’ю дадаў, што “гэта пытанне двухбаковага, так бы мовіць, руху. Павінны быць прынятыя пэўныя рашэнні кожным з бакоў…“
Дыктатар усё роўна выйграе?
Лукашэнка апошнім часам і сам актыўна намякаў, што пасля яго “шырокіх“ жэстаў мяч — на амерыканскім баку.
Канешне, званок Трампа — сам па сабе царскі падарунак. Пазней ён у сваім твіце назваў Лукашэнку “глыбокапаважаным прэзідэнтам Беларусі“, адзначыў, што абмяркоўвалася “мноства тэм, уключаючы візіт прэзідэнта Пуціна на Аляску“. Нарэшце, вішанька на торце: “З нецярпеннем чакаю сустрэчы з прэзідэнтам Лукашэнкам у будучыні“.
Двойчы ў кароткім паведамленні ў дачыненні да беларускага кіраўніка прагучала слова “прэзідэнт“. Уявіце, які бальзам на душу таму, каго ненавісныя яму “беглыя“ называюць не інакш як нелегітымным. А яшчэ марыянеткай Пуціна. Якая ж я вам марыянетка, калі кіраўнік наймагутнейшай краіны планеты абмяркоўвае са мной гарачыя тэмы сусветнай палітыкі!
Да таго ж Лукашэнка, як паведаміла яго прэс-служба, запрасіў Трампа ў Беларусь з сям’ёй, і той нібыта згадзіўся. Карацей, поўны піараўскі трыумф.
Аднак ці палічыць уладар Беларусі гэты званок дастатковай узнагародай, каб выпусціць чарговую партыю палітвязняў? Ці будзе чакаць зняцця ці прыпынення нейкіх санкцый?
Мы можам толькі здагадвацца, бо не ведаем кулуарных дамоўленасцяў, не можам меркаваць, наколькі прадуманая і ўзгодненая дарожная карта “вялікай здзелкі“.
Скептыкі сцвярджаюць, што хітры і жорсткі кіраўнік абавязкова выйграе, бо “санкцыі скончацца“, а ён “набярэ новых закладнікаў“. Пытанне спынення або хаця б прыкметнага аслаблення рэпрэсій сапраўды вельмі важнае. Але як гэтага дасягнуць?
Тут можна згадаць, што Лукашэнка адпусціў усіх тагачасных палітвязняў перад выбарамі 2015 года. У адказ ЕС у лютым 2016-га зняў санкцыі.
І да 2020-га рэжым стараўся асабліва не злаваць Брусель. Так, былі адміністрацыйныя арышты, была сфабрыкаваная падчас “дармаедскіх“ пратэстаў 2017 года “справа “Белага легіёна“, але яе фігурантаў потым ціха выпусцілі, не выставіўшы абвінавачанняў.
Лукашэнка сарваўся ў штопар толькі ў 2020-м, калі востра паўстала пытанне пра захаванне яго асабістай улады.
Канешне, тыя падзеі шмат што змянілі якасна. У 2015-м палітвязняў можна было пералічыць па пальцах. Цяпер — чатырохзначная лічба. Дадайце сюды псіхалагічную траўму 2020 года, якая ў Лукашэнкі не загойваецца.
Таму моцнага змякчэння ўнутранай палітыкі чакаць цяжка. Але пэўнае аслабленне рэпрэсій магчымa. У тым выпадку, калі амерыканцы маюць прадуманую пакрокавую стратэгію, дзе на кожным этапе Мінску будуць паказваць канкрэтную “моркву“. І каб яе атрымаць, трэба будзе стрымліваць рэпрэсіўны зуд.
Развіццё сюжэту крытычна залежыць ад перамоў Трампа з Пуціным. Калі яны знойдуць паразуменне, то і Лукашэнку будзе прасцей гуляць у сваю гульню з Штатамі. Дарэчы, хто яго ведае: а раптам яго “ашчаслівяць“ рашэннем правесці мірныя перамовы па Украіне (ці хаця б іх частку) у Мінску?
У любым выпадку, крыху дзіўна, што Трамп патэлефанаваў з падзякай праз паўтара месяца пасля памілавання тых 16 вязняў. Больш паказальна тое, што званок адбыўся напярэдадні яго сустрэчы з расійскім прэзідэнтам. Можна меркаваць, што ключавымі былі менавіта пытанні спынення вайны, стварэння новай сістэмы бяспекі ў рэгіёне.
Ці ўпішуцца ў працэс апазіцыянеры?
Дыялог паміж Вашынгтонам і Мінскам — гэта жорсткі выклік для замежных штабоў апазіцыі. Столькі гадоў пераконвалі заходніх партнёраў, што Беларусь узначальвае нелегітымны дыктатар, а тут — на табе: “глыбокапаважаны прэзідэнт“! Крыўдна.
Разам з тым ёсць адна заканамернасць: пяць гадоў ціску на рэжым з ультыматыўнымі патрабаваннямі не вызвалілі ніводнага палітвязня, а кіраўнік пачаў выпускаць іх вялікімі групамі, калі яму паказалі “пернік“.
Цяпер у прыхільнікаў дыпламатычнага вырашэння праблемы палітвязняў з’яўляюцца новыя козыры ў спрэчцы з апазіцыйным мэйнстрымам. Дарэчы, водгукі Святланы Ціханоўскай і Паўла Латушкі на гэтую тэлефонную размову выглядаюць у асноўным дэкларацыяй ранейшых максімалісцкіх установак.
На канферэнцыі “Новая Беларусь 2025“ шмат гаварылі пра акно магчымасцяў для змены рэжыму. Але вось з’явілася рэальнае акенца магчымасцяў — шанец выцягнуць з турмы немалую колькасць палітычных вязняў. Было б разумна ўпісацца ў гэты працэс, прытрымлівацца палітычна граматнай тактыкі, а не толькі ставіць ультыматумы.
А. Класкоўскі
нг