Мастацтвазнаўца: Спадчына Рэчы Паспалітай знаходзіцца не ў ідэальным стане

Мастацтвазнаўца Марыя Каламайская-Саід аналізуе стан гісторыка-культурнай спадчыны Рэчы Паспалітай у Польшчы, Літве і Беларусі.

Палац Сапегаў у Ружанах.

Pixabay.com

Марыя Каламайская-Саід — вядомая ў Польшчы мастацтвазнаўца. Яна з’яўляецца спецыялістам па гісторыі архітэктуры і мастацтва перыяду Рэчы Паспалітай, у т.л. беларускіх зямель. Сярод яе прац: Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa nowogródzkiego (“Рымска-каталіцкія касцёлы і кляштары былога Навагрудскага ваяводства”); Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa wileńskiego (“Рымска-каталіцкія касцёлы і кляштары былога Віленскага ваяводства”); Dom Sapieżyński. Ikonografia (“Род Сапегаў. Іканаграфія”); Ostra brama w Wilnie (“Вострая брама ў Вільні”); Genealogia przez obrazy. Barokowa ikonografia rodu Sapiehów na tle staropolskich galerii portretowych (“Генеалогія ў адлюстраванні партрэтаў. Барочная іканаграфія роду Сапегаў на фоне старапольскіх партрэтных галерэй”).

З Марыяй Каламайская-Саід мы сустрэліся ў Цэнтры ўсходніх даследаванняў Варшаўскага ўніверсітэта. Мы пагутарылі пра лёс спадчыны перыяду Рэчы Паспалітай у Беларусі і перспектывы яе захавання і даследавання ў сучасных умовах.

Марыя Каламайская-Саід пачала размову з ацэнкі захаванасці гісторыка-культурнай спадчыны Беларусі ў параўнанні з яе станам у Польшчы і Літве.

Марыя Каламайская-Саід: — Калі гаварыць пра стан захаванасці гэтых помнікаў, то трэба ў агульных рысах сказаць, што ў Беларусі ён такі ж крытычны, як і ў Польшчы. Трэба ўдарыць сябе ў грудзі і сказаць, што ў Польшчы сітуацыя не намнога лепшая ў параўнанні з нашымі суседзямі — беларусамі, украінцамі або літоўцамі, калі гаворка ідзе пра тую спадчыну, якую мы называем “агульнай", а часта любім называць “польскай”. Так, як у Польшчы аднесліся да спадчыны нямецкай культуры, так нашы суседзі абышліся з “польскай” спадчынай.

Марыя Каламайская-Саід звяртае ўвагу на лёс асобных элементаў спадчыны Рэчы Паспалітай у Польшчы і Беларусі.

Марыя Каламайская-Саід: — Калі гаварыць пра вялікую масу шляхецкіх двароў, якія з’яўляліся элементам культурнага пейзажу Польшчы, то многія з іх знаходзяцца ў стане руін. Гэты элемент нашай спадчыны цяпер не выглядае ідэальна.

Калі ж гаварыць пра мой вопыт наведвання Беларусі, то там, мабыць, усё яшчэ горш, чым у нас у сувязі з тым, што там практычна не існуюць рэстаўрацыйныя арганізацыі. У Польшчы такія структуры існуюць, але таксама маюць многа недахопаў. Але ў Беларусі ўвогуле няма такіх устаноў, не даследуецца гісторыя мастацтва ва ўніверсітэтах, няма адпаведных факультэтаў, няма спецыялістаў.

Таксама ёсць праблема адсутнасці ідэй, як вярнуць да жыцця помнікі гісторыі і культуры, якія раней утрымліваліся са сродкаў, якія ішлі з сельскагаспадарчай працы сялян, а цяпер павінны фінансавацца дзяржавай. Гэта праблема, зрэшты, актуальная і ў Польшчы. Размова ідзе пра вялікія грошы. І давайце скажам шчыра, што ніводная дзяржава не ў стане выдаткоўваць такія сродкі, каб утрымліваць вялікія будынкі, якія выцягваюць сродкі, нічога не прыносячы ў матэрыяльным плане.

Марыя Каламайская-Саід напамінае пра тыя эпізоды з гісторыі, якія паўплывалі на стан гісторыка-культурнай спадчыны ў Беларусі перыяду Рэчы Паспалітай, але сёння трохі падзабытыя.

Марыя Каламайская-Саід: — Многае было знішчана падчас Першай сусветнай вайны. Гэта былі тэрыторыі на Усходнім фронце, дзе адбываліся цяжкія баі паміж немцамі ці аўстрыйцамі і расіянамі. І я б сказала, што Першая сусветная вайна прынесла больш знішчэнняў, чым Другая сусветная вайна. Але ў любым выпадку, абедзве прывялі да значных знішчэнняў.

Да таго ж, савецкая атэістычная палітыка прывяла да знішчэння вялікага масіву спадчыны, калі ідзе гаворка пра сакральныя аб’екты. Яны былі знішчаны, разрабаваны, апаганены і пакінуты на разбурэнне. Такіх страт можна назваць вельмі многа.

Марыя Каламайская-Саід лічыць, што лёс спадчыны Рэчы Паспалітай лепей склаўся ў Літве. Але там таксама не абышлося без страт.

Марыя Каламайская-Саід: — Там перыяд савецкай улады прынёс таксама вельмі адчувальныя знішчэнні.

У Літве, аднак, на шчасце, існуе група людзей, якая назірае за тым, што адбываецца, у т. л. за г. зв. еўрарамонтамі, якія сціраюць рысы помніка гісторыі ў аб’екта, які нібы рэстаўрыруецца. І гэтыя людзі крычаць, напрыклад, у СМІ пра тое, што адбываецца.

Таму сітуацыя ў Літве лепшая, чым у Беларусі ці ва Украіне. Але не магу сказаць, што там добрае становішча.

Віктар Корбут

Слухайце аўдыё