Ukazała się pierwsza pełna i krytyczna edycja wspomnień ostatniego króla Polski. Ten imponujący swą objętością pamiętnik jest nie tylko historią życia Stanisława Augusta, ale także unikatowym źródłem do badań epoki, bowiem król włączał do rękopisu również dokumenty państwowe.
Niewiele było w historii Polski postaci, które budziłyby tyle kontrowersji i sporów. Już za życia budził skrajne emocje, od zachwytów po nienawiść. Po śmierci zaś, kolejne pokolenia historyków, publicystów i polityków na nowo stawiały te same pytania. Czy można było uniknąć rozbiorów, czy była szansa na wyjście z zapaści, w jakiej niewątpliwie znalazła się Rzeczypospolita w drugiej połowie XVIII wieku? Skoro się nie udało to, kto zawinił? Każde z tych pytań, w konsekwencji prowadziło do oceny polityki króla i jego działań na rzecz uratowania państwa. W królewskich pamiętnikach mamy szansę znaleść przynajmniej częściowe odpowiedzi na te pytania.
Opinie o królu
"Jest rzeczą nieodzowną – pisała dawna kochanka do swoich dyplomatów w Polsce – abyśmy wprowadzili na tron Polski Piasta dla nas dogodnego, użytecznego dla naszych rzeczywistych interesów, jednym słowem człowieka, który by wyłącznie nam zawdzięczał swoje wyniesienie. W osobie hrabiego Poniatowskiego, stolnika litewskiego, znajdujemy wszystkie warunki niezbędne dla dogodnego nam i skutkiem tego postanowiliśmy wynieść go na tron Polski" Z kolei Mikołaj Repnin, który w roku 1795, a więc u kresu rządów Poniatowskiego pisał do Imperatorowej "Liczne przykłady nas utwierdziły, że ten władca stał zawsze w poprzek naszym interesom, żadne zorganizowane przeciw nam przedsięwzięcia nie obyły się bez króla i [dokonały się] pod jego głównym przewodem". I wreszcie Ignacy Krasicki – "Jesteś królem, a byłeś przedtem mości panem, To grzech niedopuszczony. Każdy, który stanem Przedtem się z tobą równał, a teraz czcić musi, Nim powie: najjaśniejszy, pierwej się zakrztusi”
Sto lat zapomnienia
Po śmierci monarchy jego pamiętniki z rozkazu carskiego zostały zapieczętowane w archiwach rosyjskich i przez ponad 100 lat nikt nie miał do nich dostępu. Obecna edycja „Pamiętników Stanisława Augusta” jest efektem wieloletniej współpracy francusko-polskiej, badaczy literatury i historyków dwóch instytucji, które podjęły się trudu ich wydania : Instytutu Studiów Słowiańskich Uniwersytetu Sorbony i Polskiego Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu. To dzieło ukazało się pod redakcją naukową dwojga wybitnych badaczy: prof. Anny Grześkowiak- Krwawicz i prof. Dominiqe’a Triaire’a.
Jak powstawał pamiętnik króla ? Czy Stanisław August pisał go osobiście ? Dlaczego władze carskiej Rosji utajniły wspomnienia naszego monarchy ? W jakim stopniu kreślony tam obraz dziejów Rzeczpospolitej XVIII w jest zgodny z najnowszymi ustaleniami historyków ?
Zapraszamy do wysluchania audycji Naukowy Wieczór Z Jedynką. Gościem Katarzyny Kobyłeckiej była prof. Anna Grześkowiak-Krwawicz z Instytutu Badań Interdyscyplinarnych Artes Liberales UW oraz Instytutu Badań Literackich PAN.
Prawdziwy obraz epoki
Jak podkreśliła prof. Anna Grześkowiak-Krwawicz niewiele jest w historii pamiętników pisanych przez monarchów, co powoduje że wspomnienia ostatniego króla Polski stanowią niezwykle cenny obraz epoki. Poniatowski najprawdopodobniej zaczął je sppisywać w roku 1771, po nieudanej próbie porwania go przez konfederatów barskich. Właśnie ze wspomnień królewskich możemy po raz pierwszy dowiedzieć się o kulisach tego zamachu, którego inicjatorem był późniejszy bohater wojny o niepodległość Ameryki Północnej Kazimierz Pułaski.
Wspomnienia obejmują lata 1732 -1778 i nie były spisywane systematycznie. Król zdając sobie sprawę, że nie jest popularny zaczął pisać, żeby się obronić nie tyle przed polską szlachtą ile przed Europą - podkreśla prof. Grześkowiak-Krwawicz. Potwierdza to fakt, że król pisał po francusku, choć władał piękną polszczyzną - dodaje pani profesor. Broniąc swojego dobrego imienia król dołączał do wspomnień bardzo wiele dokumentów, które miały go wybielać w oczach krytyków. Z drugiej strony w pamiętnikach widać też bezradność Poniatowskiego , który po koronacji zdał sobie sprawę, że w obliczu sojuszu rosyjsko – pruskiego jest praktycznie bezradny - dodaje gość Wieczoru Naukowego.
W królewskich pamiętnikach obok wielkiej polityki znajdziemy też wiele pikantnych szczegółów z życia osobistego monarchy. Poniatowski opisując swój romans z carycą Katarzyną Wielką podkreślał na każdym kroku, że tylko ją kochał, a o innych swoich romansach pisał jako o "czułej przyjaźni".
Pamiętniki Stanisława Augusta Poniatowskiego to prawdziwy biały kruk. Wydane zostały po francusku w 250 egzemplarzach.