Zimę można przespać, tak jak to czynią świstaki, jeże, nietoperze i niedźwiedzie, ale są też inne sposoby na przetrwanie mrozów. Czy zastanawialiście się kiedyś, jak i gdzie raki zimują?
Ptaki
Szpaki, grubodzioby, zięby, szczygły, drozdy, skowronki, cyraneczki i gęgawy startują jesienią w wędrówkę na południe i zachód Europy. Zimowiska mają w rejonie wybrzeży Morza Śródziemnego lub europejskich wybrzeży Atlantyku. Nasze bociany i jaskółki dymówki lecą znacznie dalej, bo aż do południowej Afryki. Z kolei łabędzie nieme, krzyżówki, gawrony, kawki, bogatki i modraszki zadowalają się mniej poważnymi zimowymi przeprowadzkami. Pokonując do kilkudziesięciu kilometrów, przenoszą się tam, gdzie zima przebiega nieco łagodniej, a jeziora i stawy nie zamarzają. Bywa i tak, że niektóre ptaki, dokarmiane przez ludzi, porzucają swoje wędrowne zwyczaje i zimują tam, gdzie spędzały lato. Coraz częściej przytrafia się to kosom i szpakom. Natomiast naturalnie pozostającymi w Polsce na zimę ptakami są gawrony, wrony, sikorki i sójki (te ostatnie, jak wiadomo, „wybierają się za morze, ale wybrać się nie mogą”).
Ssaki
Jednym ze sposobów na przetrwanie mrozów jest sen zimowy. Zwierzę popada wtedy w stan odrętwienia. Obniża się temperatura jego ciała, a rytm pracy serca i oddychanie przechodzi na wolniejszy „tryb oszczędnościowy”. Jesienią takie zwierzę musi oczywiście zgromadzić odpowiednie rezerwy tłuszczowe, ponieważ zimą nie będzie jadło ani piło, a jedynie stopniowo spalało zapasy. Kluczową sprawą dla zimowego śpiocha jest oczywiście wyszukanie odpowiedniej kryjówki (tzw. hibernakulum) i posłania. W zależności od gatunku są to głębokie nory, podziemne kryjówki, jaskinie lub dziuple.
Na zimę zasypiają jeże, nietoperze (zasypiają głową do dołu przyczepione w jaskiniach, na strychach, w dziuplach) i sporo gryzoni, m.in. świstaki, popielice, żołędnice i orzesznice. Także „stary niedźwiedź mocno śpi” od listopada do marca, chociaż niezupełnie... Misie mają dość płytki i przerywany sen, a w styczniu rodzą się nawet ich młode. Niedźwiedzie zimują w gawrach (bywa, że jest to jaskinia) na „łóżku” z suchych liści i gałęzi. Niezbyt głęboko i czujnie śpią też borsuki.
Bobry wcale nie zasypiają na zimę, odbywają wtedy nawet swoje gody. Fakt, że dość rzadko opuszczają swoje nory i żeremia, ale jednak nie przesypiają mrozów. Wiewiórki tylko czasem zapadają w krótki, lekki sen, a w dziuplach mają przygotowaną dobrze zaopatrzoną spiżarkę, pełną orzeszków i żołędzi.
Ślimaki
Strategia zimowa ślimaków to „skryć się i zabarykadować”. Zazwyczaj wpełzają pod mech lub chowają się pod stertami liści. Ślimak winniczek już w październiku zagrzebuje się w ziemi z wylotem muszli skierowanym ku górze. Chowa ciało w swoim domku-muszli, którego wejście zakleja śluzem, pozostawiając jedynie maleńki otwór do oddychania. Zwija się potem coraz głębiej w muszli, tworząc kolejno drugą, trzecią i czwartą ściankę z twardniejącego śluzu. Zasypia na pół roku.
Płazy i gady
Płazy i gady chowają się w wygrzebanej w mule lub ziemi jamce i tam przechodzą w stan odrętwienia zimowego. Co ciekawe, niektóre gatunki lądowe zimują w wodzie, a niektóre wodne – na lądzie, jak np. żabka rzekotka, która żyje na drzewach, a zasypia na dnie zbiorników wodnych. Większość żab jednak na zimę wybiera swoje dotychczasowe kryjówki. I tak np. grzebiuszki późną jesienią pogłębiają swoje zwykłe ziemne norki. Stosunkowo odporna na chłód żaba trawna, która lubi sobie poskakać nawet w grudniu, o ile zima jest lekka. Ona też budzi się w marcu, gdy zalegają jeszcze płaty śniegu.
Raki
Gdzie raki zimują? Wbrew popularnemu powiedzeniu nie jest to żadne egzotyczne miejsce. Raki zimują w miejscach swojego bytowania, w norkach, wydłubanych w gliniastym brzegu rzeki lub w kryjówkach na dnie zbiorników wodnych. Co pewien czas wystawiają ze swoich schronień szczypce i polują na przepływające obok drobne rybki.
Owady i pająki
Owady zimują w różnych stadiach. Jako dorosłe osobniki (imago) hibernują niektóre motyle (rusałki) i chrząszcze oraz stonka ziemniaczana. Te po przebudzeniu mogą od razu poderwać się do lotu. Inne owady zimują w stadium larwy lub poczwarki i wiosną muszą dokończyć swój rozwój. Larwy ważek i jętek zimują na dnie zbiorników wodnych, gdzie temperatura wody nie spada poniżej 4 stopni.
Mrówki schodzą na zimę w głąb mrowiska, zbijają się w kulę i tak przesypiają trudny czas. W rodzinach trzmieli i os społecznych zimę przetrwają i prześpią tylko młode, zapłodnione samice, które wiosną założą nowe rodziny. Pszczoły natomiast zawiązują kłąb zimowy (zbijają się ciasno w skupisko na plastrach otaczających pszczelą matkę) i tak czekają do wiosny. Nie jest to sen, chociaż owady spowalniają swoje procesy życiowe. Co ciekawe, w centrum kłębu utrzymuje się temperatura 25 stopni, nawet przy siarczystych mrozach. Pszczoły potrafią wspaniale regulować temperaturę kłębu, rozluźniając lub ścieśniając się.
Pełną aktywność wykazują zimą maleńkie bezskrzydłowe skoczogonki, które w większej ilości potrafią nawet wywołać wrażenie zabarwienie śniegu na kolor ich ciałek (np. niebieski lub zielonkawy). Ponadto przy temperaturach nieco powyżej zera można spotkać rozmaite muchówki, pośnieżki oraz wędrujące larwy chrząszczy omomiłków. Pod dębami możemy natrafić na samice galasówki dębianki, które są odpowiedzialne za powstawanie na liściach dębu narośli zwanych galasami. Zimowe słońce odpowiada też pająkom. Gdy jednak temperatury spadną poniżej zera, cała ta brać zmyka do kryjówek i zapada w sen.
Agnieszka Labisko
Zobacz filmy:
1. Zamarzające na zimę północnoamerykańskie żaby leśne (Rana sylvatica)
2. Śpiące niedźwiedzie grizzly
